Dagblaðið Vísir - DV - 23.05.1987, Blaðsíða 11

11
LAUGARDAGUR 23. MAÍ 1987.

Æskuvíman
Þeir söfnuðu grimmt á Bylgjunni
um daginn fyrir vímulausri æsku.
Það var myndarlegt og ánægjulegt
átak. Fyrirtæki og einstaklingar
sameinuðust í örlæti til að styðja
góðan málstað. Fer ekki á milli mála
að þjóðin vill beina þessum vágesti
frá sér enda held ég að fátt hafi sést
áhrifaríkara í sjónvarpinu heldur en
pilturinn sem í óvitaskap sínum varð
vímugjöfunum að bráð. Slikar mynd-
ir snerta hverja viðkvæma sál og
vekja hvem sómakæran borgara til
meðvitundar um hinar hræðilegu
afleiðingar freistingarinnar. Þetta
getur hent þitt bam eða mitt bam
segir hver við annan og vítin eru til
vamaðar.
Mig undrar það sífellt þegar fréttir
berast um uppljóstran smygls á
fíkniefnum. Undrun mín stafar ekki
af árvekni löggæslumanna heldur
af hinu að til séu neytendur í landinu
fyrir allt þetta magn, að markaður
skuli vera fyrir hass og amfetamín,
kókaín og heróín og hvað allur þessi
ósómi heitir. Sjaldan sé ég nokkurn
mann undir áhrifum þessara eitur-
efna og aldrei er mér boðið upp á
þennan munað. Getur það verið að
maður sé svo utan við hringiðuna,
svo grænn og einfaldur, að maður
taki ekki eftir eiturvímunni allt í
kring? Eða lifi í svo vernduðu um-
hverfi að fíkniefhin flæði út og suður
í undirheimunum án þess að maður
verði þess var? Einhver hlýtur neysl-
an samt að vera, einhvers staðar
dafnar markaður fyrir fíkniefiiin úr
því menn leggja það á sig að kaupa
bílhlöss af hassi og annað eins af
kókaini til að smygla því inn fyrir
landsteinana. Sjálfsagt er smygl-
góssið, sem lögreglan nær í, aðeins
brotabrot af því sem hingað berst
og kemst alla leið til þeirra sem eft-
ir því sækjast.
Forboðnir ávextir
Forboðnir ávextir hafa löngum
verið freisting. Að gera það sem ekki
má. Storka umhverfinu. Þetta byrjar
á strákapörunum: hringja dyrabjöll-
unni og hlaupa burt, brjóta perumar
í ljósastaurunum, hanga aftan í bíl,
svindla sér inn á skemmtistað á
fölsku nafnskírteini, reykja í laumi.
Unglingar drekka brennivín um ald-
ur fram, meir af ævintýramennsku
en löngun, og ég man eftir því frá
mínum skólaárum að nokkrir töffar-
ar höfðu það fyrir sið að falast eftir
hálfflösku í leigubíl og stökkva síðan
út úr bílnum á næsta götuhomi án
þess að borga. Sá sem var snjallastur
í þessum leik var kallaður Bannister
af því að hann hljóp svo hratt. I
höfuðið á Bannister hinrnn breska
sem varð fyrstur manna til að hlaupa
míluna undir fjórum mínútum. Þessi
fífldirfska þótti í frásögur færandi.
einkum vegna þess að þeir dmkku
ekki vínið sjálfir. Glæfi'aleikurinn
varð náttúrlega helmingi skemmti-
legri vegna þess að þannig ögmðu
þeir bæði siðseminni og lögunum.
Allt em þetta virðulegir borgarar í
dag en söm var þeirra freisting og
samur var hinn forboðni ávöxtur í
augunum á þeirri kynslóðinni sem
hinni sem nú gengur á vit vímuefn-
anna.
Ekki skal því neitað að margur
jafnaldrinn varð Bakkusi að bráð
og endaði sinn feril áður en hann
byijaði, í óreglu og aumingjaskap.
Þetta var áður en sérffæðingamir
vom búnir að finna það út að
drykkjuskapur væri sjúkdómur en
ekki vesalmennska. Á hinn bóginn
er líka rétt að taka fram að langflest-
ir sluppu með skrekkinn og varð
ekki meint af bemskubrekunum.
Mestu prakkararnir hafa jafnvel
komist til æðstu metorða.
Strákapör og fitl við tiltölulega
saklausar ffeistingar koma ekki að
sök meðan þau gera ekki mein. Og
seinna lærir maður að ffeistingin er
aðeins spennandi meðan hún er
bönnuð og ærslin em skemmtileg
meðan þau em saklaus. En hvar em
mörkin milli vímu og voða? Hvenær
eiga menn að segja stopp? Hvað er
það sem ræður því hvort ögmnin
við heilladísina helst innan mar-
kanna eða verður ævarandi mar-
tröð?
Næsta fórnarlamb
Alvaran segir til sín þegar ein-
staklingurinn er orðinn að þræli
hins spillta, þegar ávani fíkninnar
gerir manninn að leiksoppi. Gaman-
ið fer að kárna þegar óvitaskapur
æskunnar er orðinn að sjúklegri
þörf, þegar gáskafullur félagsskap-
urinn veslast upp í ósjálfbjarga
öryrkja í mannsmynd. Enginn veit
að morgni hver verður orðinn að
fórnarlambi ofdrykkju og óreglu að
kveldi. Bara vegna þess að hann tók
einu glasi of mikið. Bara vegna þess
að hann sat lengur að sumbli en
aðrir.
Lítum á stúdentahópinn sem út-
skrifast, æskuna sem þrammar um
strætin glöð og tápmikil. Getur það
verið að í þeim hópi leynist bráð eit-
m-sins, ungur piltur eða stúlka. sem
eigi eftir að fara í hundana f\TÍr eig-
in tilverknað? Leiki sér að eldinum
þangað til hann læsir sig um huga
og hönd og verði ekki slökktur fyrr
en eftir stendm útbrunnið skar? Allt
er þetta því sorglegra þegar það er
haft í huga að æskuárin eru unaðs-
legur tími - tími sem fæstir kunna
að meta af því að á unglingsárum
er okkur ekki gefinn þroski til að
skilja lífíð til fulls. Við vitum það
yfirleitt ekki fyrr en of seint hvers
Ellert B. Schram
virði æskan er. Hún er óþolinmóð
eftir að fullörðnast. hún er bráðlát
í kæti sinni. hún er ómeðvituð imi
áhyggjulevsi sitt. Þess vegna hamast
hún við að leita einhvers sem hún
heldm- að sé hinimi megin við fjall-
ið. hinimi megin við táningsárin.
þegar hamingjan er þvert á rnóti
innan seilingar. liggur í lófa æsku-
mannsins.
Af hverju leitar ungt fólk ein-
hverrar gervivímu þegar stærsta og
mesta víman er einfaldlega í því fólg-
in aðvera ungur enn? Getur það
verið að við sem eldri enmi vanrækj-
um að innræta æskunni lífsgleðina?
Eða veitiun við svo slæmt fordæmi
að unga fólkið afvegaleiðist? Rétt
er það að fullorðið fólk nevtir víns
í óhófi, temur sér þann ósjð að hafa
glas við hönd þegar fagnaðui' er
haldinn. Fullorðna fólkið ber ábvrgð
á uppeldi barna sinna, kennir því
hegðunarmunstrið og hvað höfðingj-
arnir hafast að hinir ætla sér leyfist
það. Er nema von að ungt fólk og
unglingar glepjist til notkunar á
vímuefnum þegar það sér fullorðna
fólkið hampa flöskunni og tóbakinu
eins og lífselexír hinnar sönnu ham-
ingju?
Ekkert mál, ekkert mál
Við getum í sjálfu sér friðað sam-
viskuna með göfugmannlegum
fjársöfnunum til þeirra sem hafa orð-
ið vímugjöfunum að bráð. Við getimi
hrósað okkm- af riðleitni til að
bjarga baininu sem dottið er ofan í
bmnninn. Og fengið okkm- svo einn
sjúss til að skála fyrir göfuglyndinu
og samviskunni. Krakkamir geta
kampakátir hist í næsta paitii og
fíflast með fjárausturinn til vímu-
lausrar æsku - fengið sér i nösina
og komist í rús. Allt í fínu lagi með
mönmiu og pabba. þau fatta ekki að
syndin er í þeirra eigin húsi. Þar að
auki er ég ekki vandamálið heldur
kannske hinir. Mér er óhætt. ég er
bara að fá mér skammt til að kom-
ast i stuð í kvöld - og kannski aftur
á morgun ef það var gaman í gær.
Svo hætti ég í haust þegal skólinn
byrjar. Ekkert mál. ekkert mál.
Þetta er garnla sagan imi að vera
sjálfs sín herra í aganum þangað til
húsbóndavaldið flytur sig imi set.
vímugjafinn tekiu' foiystima. Þá
byrjar ógæfan. leitin eftir næsta
skammti. svitinn og taugaveiklunin.
hræðslan. máttleysið. örvæntingai'-
fidl fíknin eftir meiru. meim. þangað
til allt er orðið um seinan. Og bam-
ið er dottið ofan í.
Hvað vitimi við imi þessa baráttu
einmana sálar? Hvað megimi við
vera að því að fylgjast með stráknum
eða stelpunni sem lifa í sínum eigin
heimi? Verða þati ekki að fá að rasa
út, krakkamir. eins og við í gamla
daga? Sjálf enmi við líka upptekin
af því að skála og skemmta okkur
því að við höfum jú lært það með
aldrinum að lífið er stutt og ekki
veitir af tímanum til að gera sér glað-
an dag.
Þitt barn?
Samt verður ekki framhjá því
gengið að einhvers staðar em kúnn-
amir fyrir dópmangarana. Einhvers
staðar er æskufólk að læðupokast
með hassið og amfetamínið og kóka-
ínið. Ef það er ekki mitt bam þá er
það þitt bam. Bömin okkar allra
sem við tókum stolt á móti úr móður-
kviði, hugguðum í vöggu, hossuðum
á hnjánum, leiddum í skólann forð-
um daga - strákurinn og stelpan sem
líkist okkur í útliti og ber nafiiið
okkar og ættannót fi-am i næstu
kynslóð og mátti ekki af okkur sjá.
Við fengum ekki einu sinni fi-ið í
svefnherberginu vegna þess að þau
vildu hjúfra sig í koddann og sofna
við hliðina á pabba og mönnnu.
Hvar var allt í einu litli eftirlæt-
issnáðinn. uppáhaldið þitt og kossa-
knúsarinn? Það hafði að \dsu tognað
úi' homun og leiðir höfðu skilist eft-
ir fenninguna. vegna þess að vinnan
kallai' og sjónvarpið tefrn- og sam-
skiptin hafa átt sér stað á milli matar
og frétta. Táningurinn var líka kom-
inn í eigin félagsskap. upptekinn á
kvöldin. hættur að brosa af aðdáun
þegai' pabbi sagði brandara. Fussaði
í staðinn að gamaldags aulafyndni
og afskiptasemi.
En samt - samt getur það ekki
verið að bamið okkm' sé orðið að
dópista eftir allt sem við höfuni gert
fyrir það. Ekki harnið okkar. okkai'
eigið afkvæmi sem hafði verið alið
upp í gegnum og góðum siðum.
Kannski hin. krakkamir ffá óreglu-
heimilunum. vanch'æðabörnin.
sukkpöddumar á Hlemrni. Þeir em
jú alitaf að hirða einhveija utan-
garðsvesalinga á Hlenmii sem hefur
farið inn tmi annað eyrað og út um
hitt vegna þess að þær fréttir hafa
ekki komið okkur við. Af þvi að það
eru hin börnin. ekki mitt bam eða
þitt bam.
Eða hvað?
Já. við styðjum vímulausa æsku.
Friðum í okkur samviskuna. Gefum
aura í söfnun. Vorkennum veslings
aimiingjunum. sem ekki hafa sálar-
þrek og viljastyrk til að bægja ffá
sér dópinu. Vísum þvi á bug að
vandamálið komi okkur við að öðm
levti - meðan við sleppum sjálf eins
og í gamla daga. Ekki urðu ffeisting-
arnar okkur að falli. Og hvað er
þetta krakki. er til of mikils mælst
að þú standir þig eins og mér tókst?
Sumarið er að koma og blómin að
springa út. Vorilmurinn angar og
víman af lífinu bíður þín ókeypis í
andrúmsloftinu. Allt í kring sitja
tækifærin á næsta leiti. Heilbrigðri
sál i hraustum líkama er ekkert að
vanbúnaði að njóta þess sem vorið
býður þegar náttúran lifhar og gervi-
þarfirnar em hégómlegar og óþarfar.
Framtíðin blasir við. Það er bara
eitt að: bamið þitt er dottið ofan í
bmnninn og það er of seint að byrgja
hann.
Ellert B. Schram