Dagblaðið Vísir - DV - 28.07.1987, Blaðsíða 32

32
ÞRIÐJUDAGUR 28. JÚLl 1987.
Menning
Undir hellumar
Ámi B. Helgason: Paris
Fjöregg (eigin útgáfa) 1987, 392 bls.
Saga þessi gerist í einhverjum ótil-
teknum bæ „úti á landi“, atvinnulíf-
ið þar virðist að mestu takmarkast
við eitt íyrirtæki, hellugerð, en einn-
ig er mikið fjallað um önnur eins
tíðindi og þau að skurður er grafinn
eftir aðalgötunni. í sögunni segir
mikið frá valdabaráttu bæjarstjóra
og „hellumeistara" sem þykist betur
kominn að bæjarstjórastarfinu, enda
hafði hinn náð því óvænt með brögð-
um, sambandi við dufræn öfl. Auk
verklegra framkvæmda er mikið tal-
að um æfingar á leikriti eftir
bæjarstjórann, en bið hefur orðið á
sýningum. Aðrar merkispersónur en
framangreindar eru skólastjórinn og
kona hans presturinn, rithöfundur
og Aðkomumaður að sunnan, sem
forystumenn smábæjarins takast á
um. Bifvélavirkinn er kona bæjar-
stjórans, en slík tengsl gera tíða
samfundi persónanna eðlilegri en
ella myndi. í bænum er blað og út-
varpsstöð, hvorttveggja fyrirferð-
armikið í sögunni.
Nú má með ýmsu móti fjalla um
slík smábæjartíðindi sem þessi, og
gætu orðið merkileg með því að sýna
þau sem átakaefni persóna sem höfð-
uðu til lesenda. En hér er öðruvísi
haldið á málum, meginaðferðin er
sú, að smátíðindin eru blásin upp,
stóryrði höfð um þau. I bland koma
svo ýmis tíðindi úr fjölmiðlum á
landsmælikvarða, svo sem umræður
um frjálshyggju, einkarekstur á út-
varpi, fundaferð Jóns Baldvins um
landið og margt fleira. En ég sá ekki
að þetta birtist hér í nýju ljósi né
að það tengdist lífi sögupersóna svo
að úr yrði meira en almennt tal
blaða.
Mynd þorpsins er þannig að flest
er mjög hverdagslegt í henni, en
annað fáránlegt, án þess að séð verði
til hvers. Þetta er lítill bær eins og
gerast á íslandi, en olíbortumar allt
um kring. Ekki er nóg með að þama
birtist dagblað eins og á Akureyri,
heldur er sérstök síðdegisútgáfa af
því, eins og ku tíðkast í bandarískum
stórborgum. Mönnum nægir ekki
pappír til skrifta, heldur hafa líka
„papírus" þegar meira liggur við.
Ennfremur er tölvustýrð, alsjálfvirk
verksmiðja, sem framleiðir þó ekki
annað en gangstéttarhellur. Eigand-
inn smíðaði sjálfur öll „vélmennin"
í hana. Annað dæmi um það hvemig
efnið er blásið út, em titlar söguper-
sóna. Þar nægir ekki minna en
„háeðlapaðagón", „hefðarkaplán-
inn“, „landsbókalagskönnuður". Nú
liggur nærri að hugsa sér að sagan
sé að skopast að titlatogi, en þegar
svona titlar em sífellt notaðir á 400
bls., þá er það eins og að heyra sama
brandarann áttatíu sinnum, og hafa
þó aldrei þótt hann góður.
Stíll
I hverju tungumáli er eitthvað sem
samkvæmt almennri málvitund er
sviplaus stíll, hlutlaus. Þegar frá
honum er vikið kemur einhver sér-
stakur svipur á stílinn, og hann þarf
þá að vera til einhvers, beinast að
einhverju sérstöku markmiði.
I þessari sögu er varla nokkur
setning venjuleg. Einkum er áber-
andi mikið um lýsingarorð í hvers-
kyns áhersluorð. Fáein dæmi:
„Krappar krókbeygjur í
munnvikunum á meistaran-
um fara alveg í kross, sem
og augun undir hvasseggjuð-
um sindrandi brúnum; og
hann hörfar frá myndinni í
speglinum - stendur beygur
af grimmdinni er birtist hon-
um þar í svipleiftri þegar
honum koma í hug þeir kep-
pinautar hans um sannleiks-
ástina.“(bls. 284).
Lognkyrrir bólstrar grúfa
yfir umhverfi bæjarins. Grág-
lettinn karlinn í tunglinu
veltir vöngum yfir atferli
mannabamanna á henni
móður jörð.“(bls. 88).
Bókmenntir
Örn Ólafsson
Þetta síðasta dæmi sýnir líka ann-
að sem er afar áleitið við lestur
bókarinnar, sífellt er notað orðalag
sem er tilfinningaþrungið eða sýnir
afstöðu, ætti að hafa áhrif, en það
er löngu orðið slitið, almennt. Sér-
viskulegt orðalag eða stafsetning
breytir engu um þetta, það er bara
eins og olíubortumamir í úthverfum
bæjarisn; „pólédík, mjaðarlíkisólyfj-
an“ o.s.frv. Lesendur fá að fylgjast
með hugsunum margra peróna, en
málfar þeirra flestra er á þessa út-
jöskuðu lund. Þær verða því ósér-
kennilegar og ósannfærandi.
Sérstaklega er þjakandi óstöðvandi
blaður bæjarstjórans, sem er býsna
fyrirferðarmikið í sögunni. Smá-
dæmi:
„Bæjarstjórinn baðar út
höndum. Þið hafið allt í flimt-
ingum - hreint út sagt allt.
Garmur! Ó. Ó. Dúlja, ég fæ
ekki afborið þetta lengur. Ég
vil tala við hann Túngard og
bið hann um að útvega mér
Arni B. Helgason.
annan nemanda. Ekki það
hún Móna kunni ekki sitt
fag, það em bara þessi hræði-
legu áhrif. Vesalings Símon.
Ó. Ó. Dúlja mín, ég veit þú
verður í engum vandræðum,
svona félagslynd og þú ert.
Það em svo margar góðar
og spakar konur, veist það.
Af hverju tekurðu til dæmis
ekki þátt í safnaðarstarfinu
með hefðarkaplánanum og
auðsýnir herra vorum föls-
kvalausa óttans rækt.“ O.s.
frv., o.s.frv., (bls. 127).
Svipaður er stíllinn hjá m.a. rit-
stjóranum (t.d. bls. 263) og „gamla
bæjarstjóranum" (t.d. bls. 238 o.áfr.).
Enn má hugsa sér að sagan sé með
þessu að hæðast að innihaldslausu
orðagjálfri. En þá vantar andstæðu
við það og hófstillinguna til að það
takist. Orðagjálfrið ríkir hins vegar
svo mjög í sögunni, að hana þyrfti
að stytta um tvo þriðju, held ég, til
að það færi að komast mynd á hana.
Og það er vandséð, hvaða hlutverki
öll þessi tilgerð og öfgar ættu að
gegna, eða hinar ýmsu frásagnir af
mismunandi persónum og hópum,
hvemig þær ættu að tengjast. Áhrif-
in fara því á tvist og bast, bókin er
sundurleit. Þetta er nú mjög algengt
með byrjendaverk, og þessvegna
ráðast byrjendur gjaman í minni
verkefni í fyrstu, á meðan þeir em
að ná tökum á listinni. Enda er mjög
þreytandi að lesa texta sem fer svona
út um alla móa, en finna ekkert sam-
hengi birtast við lesturinn - aðeins
sannfæringu um að höfundur hafi
engin tök á verki sínu.
Utgáfan
Almennt talað hefur tölvutækni
leitt til þess að stöðugt verður ódýr-
ara að gefa út bækur. Ég hef ekki
kynnt mér hvort eiginútgáfa hefur
aukist við það, en hún er mikil. En
henni fylgir sú mikla áhætta að höf-
undar gefi út frumsmíð sem þeir
hafa aldrei fengið nein viðbrögð við.
Hinsvegar veita forlög höfundum
handrita alltaf einhveija gagnrýni,
hvort sem þau hafha þeim eða taka.
Sú gagnrýni er mjög mikilvæg og
þyrfti sjálfsagt oft að vera ítarlegri
en verið hefur.
Það gegnir nokkuð öðm máli um
þessa bók, hún er sögð hafa fengið
jákvæðar undirtektir hjá forlagi, og
greinilega hefur verið miklu kostað
til hennar, bæði í tíma og fé. Því er
leitt að þurfa að segja að mér virðist
hún mjög misheppnuð. En það má
þá ekki liggja í þagnargildi, vonandi
er að þetta verði þá að minnsta kosti
víti til vamaðar. Skáldgáfu þarf að
þjálfa eins og aðra hæfileika, og það
er nú oftast svo, að menn geta þá
helst prófað sig áfram að þeir fái
einhver andsvör við tilraunum sín-
um. Því er almennt talað miklu
þroskavænlegra fyrir rithöfund að
setja annað veifið smásögu eða ljóð
í tímarit en að byrja á því að loka
sig inni yfir miklu handriti árum
saman.
Örn Ólafsson
AUGLYSENDUR ATHUGIÐ!
kemur ekki út laugardaginn i. ágúst nk.
Helgarblað DV fylgir fostudagsblaði 31. júlí.
Þeir auglýsendur, sem áhuga hafa á að auglýsa í því blaði, hafí samband við auglýsingadeild DV sem fyrst, í siðasta lagi fyrir kl. 17
miðvikudaginn 29. júlí.
AUGLÝSINGAR, ÞVERHOLTI 11 - SÍMI 27022.