Dagblaðið Vísir - DV - 09.12.1987, Blaðsíða 18

18
MIÐVIKUDAGUR 9. DESEMBER 1987.
Menning
Saga mikilla vidda
Fávitinn.
Eftir Oostojevski.
Ingibjörg Haraldsdóttir þýddi.
MM 1986, siðara bindi, 338 bls. ,
Þessi saga er eitt frægasta verk
heimsbókmenntanna en jafnframt
mjög aögengilegt verk. Ef eitthvað
mætti að því flnna þá kannski helst
það að stundum sé þetta helsti mik-
ið léttmeti, mörg atriði sögunnar
séu ónauðsynleg, a.m.k. fljótt á ht-
ið, bæði fyrir framvindu sögunnar
og persónusköpun. Ekki fmnst mér
því hægt að segja að sagan sé hnit-
miðuð. Enda var Dostojevskí að
semja annan hluta hennar á meðan
fyrsti hluti birtist sem framhalds-
saga í rússnesku tímariti, samdi
þriöja hluta á meðan annar hluti
birtist og svo framvegis. Sjálfur
sagðist hann mundu hafa breytt
ýmsu ef hann hefði getað yfirfarið
söguna í heild þegar hann hafði
lokið 4. hluta. Fyrir bragðið verður
sagan nokkuð sundurlaus. En e.t.v.
verður hún þeim mun meira sann-
færandi, þetta orkar með efninu
sem ekki er í henni til að ná meiri
líkingu viö raunverulegt líf. Þetta
er eins og fyrra bindið mikil sam-
kvæmissaga. Það gengur ekki á
öðru en heimsóknum, rabbfundum
og samsærum í kringum kvenna-
mál Myshkin fursta, hann stendur
á milli tveggja kvenna, báðar eiga
aöra biðla, og inn í þá togstreitu
blandast ýmsir milligöngumenn.
En þetta tíðindalitla ról einkennist
af miklum geðsveiflum, alltaf er
fólk aö náfolna, bresta í grát,
drekka sig útúrfullt, formæla sjálf-
um sér og öðrum, eiga fullkomin
vinslit og sættast. Ég er oft að velta
því fyrir mér hvort goðsagan gamla
um „hina slavnesku sál“, að svona
sé þjóöareðli Rússa, stafi ekki mik-
ið af heimsfrægum skáldsögum
Fyodor Dostojevskí.
Bókmenntir
Örn Ólafsson
Dostojevskís, af því að sögusvið
þeirra krafðist þessarar hegöunar
af persónunum. Þeir fáu Rússar
sem ég hefi kynnst voru býsna ró-
lyndir.
Persónur
Myshkin er einhver frægasta
persóna Dostojevskís, hann er
Jesú-gervingur. Megineinkenni
hans er samúð, hún bindur hann
við konurnar, miklu fremur en ást,
hvað þá girnd. Þess vegna getur
hann ekki gert upp á milli kvenn-
anna og er óvirkur, bregst bara viö
því sem aðrir gera. Öllum vill hann
gott gera, hann á ekki til persónu-
legan metnað. Þetta er þó ekki svo
að skilja að hann sé einhver ein-
feldningur, eins og titill sögunnar
bendir til og margir halda, hann
sér t.d. í gegnum brall til að hafa
ranglega af honum fé. En hann
kann sig ekki í samkvæmum, verð-
ur of æstur, segir fína fólkinu upp
í opið geðið á því hve óstyrkur hann
hafi verið yfir að hitta það og segir
því til syndanna, fullur einlægs
trúnaðartrausts til að það vilji bæta
sig.
Rogosjín er nokkur spegilmynd
Myshkin í því að hann er upp yfir
það hafinn að hugsa um sjálfan sig
eða hvernig hann virðist fólki. Að-
eins eitt skiptir máli í lífi hans,
ástríðan ti! Nastösju Filippovnu.
En spegilmynd er jafnan rangsnú-
in, þótt Rogosjín sé líka óvirkur
vill hann eiga Nastösju á sínum
forsendum og því er hann gagntek-
inn af afbrýöisemi og hatri sem
gerir hann morðóðan. Hér fer
miklu minna fyrir honum en í fyrra
bindi þótt hann bindi endahnút á
söguna með einæði sínu.
Þessir tvíburar ills og góös,
Myshkin og Rogosjín, eiga sér hlið-
stæður í helstu kvenpérsónum, þar
sem eru Nastasja og Aglaja. Þær
eru fyrst og fremst mjög líkar,
hafnar yfir hégóma þessa heims,
viljasterkar og göfugar. Því hrífast
þær báðar af Myshkin að hann er
óeigingjarn, andstætt potaranum
Ganja, og samkvæmisverunum
sem haldið er að þeim konunum.
En þrátt fyrir mikla siöprýði er
Nastasja þaö sem á þessum tíma
hét „fallin kona“. Það þýöir ekki
að hún eigi sér ekki viðreisnar von.
Hún er víða vel séð. En sjálf dæmir
hún sig eftir þessu siðferði, getur
ekki gert Myshkin það að giftast
honum þótt hún elski hann ákaft.
Skapgerð hennar einkennist af
sveffium, svo er hún nokkuð eðlileg
þess á milli.
Aglaja er lifandi persóna, nokkuð
dæmigerður unglingur í öfgum sín-
um en jafnframt tákn hreinleikans.
Ég veit að mörgum lesendum
munu finnast þessar andstæður
heldur ósannar en í sögunni birtast
þær sem spurning um að vera á
valdi filvildar eða vera eölilega góð-,
ur. Þetta val er á sviði aöalpersón-
anna en þar fyrir neðan eru svo
persónur sem eru meira eða minna
á valdi samfélagslegs metnaðar
fyrir sína hönd og sinna. Jafnvel
þær eru þó margbrotnar og lifandi.
Merkilegast við allar þessar per-
sónur finns mér breytileiki þeirra.
Auðvitað er samfella í skapgerð
þeirra en stöðugt koma upp nýjar
aðstæður og persónur bregðast við
þeim á svolítið óvæntan hátt. Þann-
ig verða þær lifandi, líkjast raun-
verulegu fólki á sannfærandi veg
og sagan verður þeim mun fremur
sannfærandi og spennandi.
Þetta síðasta stafar líka af öðru.
Svo nákvæm sem frásögn sögunn-
ar er þá segir hún ekki frá öllu, oft
er óljóst vísað til atburða, bréfa og
samtala, sem lesendur fengu enga
beina vitneskju um en skipta veru-
legu máh fyrir framvindu sögunn-
ar. Þetta opnar miklar viddir í
söguna og má því segja að þögnin
sé mikilvægur þáttur í henni. Einn-
ig talar söguhöfundur oft til les-
enda og þá frá öðrum sjónarhóli
en annars er notaður. Sérlega slá-
andi dæmi er þegar hann lýsir
hinum tignu gestum Jepantsjín-
fjölskyldunnar af fyrirlitningu og
leiða en sýnir síðan þá lotningu
sem þeir vekja hjá Jepantsjín-fjöl-
skyldunni og Myshkin. Allt skapar
þetta sögunni dýpt.
BÍLA
MARKADUR
...á fullri ferd
Á bllamarkaði DV á
laugardögum, auglýsa
fjöldi bllasala og
bllaumboöa fjölbreytt
úrval bíla af öllum
gerðum og ( öllum
verðflokkum.
AUGLÝSENDUR
ATHUGIÐ!
Auglýsingar ( bdakálf
þurfa aö berast I slöasta
lagi fyrir kl. 17:00
fimmtudaga.
Smáauglýsingar ( helgar-
blað þurfa að berast fyrir
kl. 17:00 föstudaga.
Slminn er 27022
BLAÐAUKI
ALLA
LAUGARDAGA
Þessi útgáfa
Eins og ég nefndi í ritdómi um
fyrra bindi sögunnar í fyrra þá er
ansi erfitt að átta sig á þessum
aragrúa persóna enda eru um
margar þær helstu höfð þrjú nöfn;
gælunafn (Misja), ættarnafn (t.d.
Ivolgín) og sami maður er svo oft-
ast ávarpaður Mikael Iljits. Þegar
svona er þyrfti skrá yfir helstu
nöfn að fylgja sögunni svo lesendur *
geti flett upp og séð að Nína Alex-
androvna er sama persóna og frú
Ívolgín, að Varvara Ardaljoúovna
er dóttir hennar og um leiö frú Ptit-
syn, o.s.frv.
Undirritaður kann ekkert í rúss-
nesku og lætur því öðrum eftir að
dæma um þýðinguna. Svo mikið
er víst að hún er á eðlilegri ís-
lensku, áuðugu máli, blæbrigða-
ríku og mergjuðu.
Það er ánægjulegt hvað Ingibjörg
Haraldsdóttir er dugleg að þýða
rússnesk skáldrit, mig minnir að
þetta sé þriðja stórvirkið. Og það
er vonandi að hún haldi áfram,
margur góður fengur bíöur þar ís-
lenskrar menningar. ÖÓ
Nýjarbækur
Gestur IV - safnrit um íslensk-
an fróðleik
Iðunn hefur gefið út fjórða bindi í
flokki bóka um íslenskan fróðleik
sem Gestur nefnist, en efni í þessar
bækur hefur Gils Guðmundsson tek-
iö saman og ritstýrt.
í þessu nýja bindi er sem í hinum
fyrri margt forvitnilegra frásagna úr
íslensku þjóðlífi. Töluverður hluti
efnisins er áður óprentaður. Umsjó'n-
armaður verksins hefur tekið saman
þátt um útilegumannatrú fyrrum,
„um hulin pláss“. Af áður prentuðu
en fágætu efni er ástæða til að benda
á frásögn Þorsteins skálds Erlings-
sonar af Bessastaöafór 1903. Þá er
nýr þáttur um minnilegan þjóðmála-
skörung. Verð kr. 2.480.
|Englargráta
ísafold hefur gefiö út bókina Englar
gráta eftir metsöluhöfundinn Wilbur
Smith.
Draumur um heimsveldi, ásókn í
lönd, dýrmæta málma og völd yfir
stoltri stríðsþjóð. Þetta voru þau öfl
sem knúðu Englendinga á síðustu
stjómarárum Viktoríu drottningar
til aö seilast inn í ókannaða og ó-
tamda myrkviði meginlands Afríku.
Þar fundu þeir nýtt land sem þeir
juku við nýlenduveldi Breta. Ralph
Ballantyne var einn þessara land-
nema. Metnaðargirnd hans og vitund
um örlög sín ollu því að hann varð
í senn þarfasti þjónn og mesti svikari
leiðtoga síns.
, Þýðandi er Ásgeir Ingólfsson. Verð
kr. 2.130.