Dagblaðið Vísir - DV - 12.12.1987, Blaðsíða 11

LAUGARDAGUR 12. DESEMBER 1987.
11
Ekki eru
alltaf jólin
Ertu farinn að hlakka til jólanna?
spurði ég kunnirigja minn seinni
partinn í nóvember þegar jólafar-
aldurinn var um það bil að bresta
á. Nei, ekki get ég sagt það, svaraði
hann, að minnsta kosti ekki enn.
En ég hlakka til þess þegar jóbn
eru afstaðin. Ég bíð eiginlega
spenntastur eftir því.
Hlakkar til að jólin verði búin,
hugsaði ég og horfði á manninn
forviða. En þegar betur er að gáð
er heilmikið til í þessu. Maður
varpar öndinni léttar þegar jóla-
haldinu er lokið og þjóðin verður
normal aftur og maður sjálfur um
leið.
Jólin sjálf eru ekki svo slæm. Þau
eru og verða vonandi alltaf til-
hlökkunarefni. En, guð minn
góður, æðibunugangurinn og óða-
gotið, sem heltekur þjóðina þegar
jólin nálgast, er með því versta sem
hendir í lífsþægindakapphlaupinu
- sem kallar þó ekki allt ömmu
sína.
Þú treður marvaðann á gang-
stéttunum og leitar uppi verslanir
til að finna jólagjafir í fullkominni
óvissu um að nokkur vilji þiggja
þær. Ert rekinn í hreingerningar á
heimilinu án þess að nokkur skítur
sjáist. Rogast með matarpokana
með jólasteikunum þótt þú hafir
enga lyst á öllum þessum kaloríum.
Kaupir jólatré og jólaskraut af því
aUir hinir gera það. Hlustar á aug-
lýsingaflóöið í útvarpinu án þess
að geta rönd við reist og situr uppi
með hálfu verri síbylju í sjónvarpi
án þess að koma nokkrum vörnum
við. Allt á að gera fyrir jól: laga
innstungurnar, baka smákökurn-
ar, kaupa nýja ryksugu og maður
er ekki talinn boðlegur í jólaboðin
nema ganga um í nýjum nærfót-
um!
Kristur er ekki kjósandi
Og svo eru lúsíukvöld og jóla-
glögg og skötupartí og maður
dregst smám saman inn í hringiðu
endalausra eltingaleikja við jóla-
undirbúninginn og er ekki
mönnum sinnandi út allan des-
embermánuð vegna anna sem
hellast yfir af ástæðum sem aldrei
hafa verið gefnar upp. Jafnvel Al-
þingi og ríkisstjórn fara á taugum
og buna út úr sér frumvörpum og
lögum sem engin sjáanleg þörf er
á að afgreiðist fyrir jól. Af hverju
eru jólin svona örlagaríkur tíma-
punktur fyrir löggjöf eða kvóta eða
matarskatta þegar til þess er htið
að dagarnir eftir jól eru nákvæm-
lega eins og dagarnir fyrir jól?
Er það einhver póhtískur átrún-
aöur að allt þurfi að gera fyrir jól
sem getur eins vel beðið fram yfir
hátíðarnar? Ekki er vitað til þess
að Jesús Kristur hafi lagt á það
neina sérstaka áherslu að Alþingi
íslendinga lyki sér af þótt hann
hafi fundið upp á því að fæðast í
desember. Og það er heldur ekki
vitað, svo kunnugt sé, að þetta
sama Alþingi hafi skyldum að
gegna gagnvart frelsaranum. Ekki
er Jesús Kristur kjósandi sem bið-
ur um fyrirgreiðslu. Það hefur
enginn haldið því fram að kristileg-
ur kærleikur hafl átt upp á pall-
borðið á Alþingi né heldur kraflst
þess að þingið sé að íþyngja al-
menningi með jólagjöfum sem
kosta sex til sjö milljarða í auknum
sköttum - bara til að komast í jóla-
frí.
Desember er gósentíö
Á hinn bóginn er mér ljóst að
kaupmenn eiga hagsmuna að gæta.
Desember er þeirra gósentími enda
er það alkunna að margur kaup-
maðurinn leggur það á sig að
standa í galtómri búðinni ellefu
mánuði á ári í biðinni eftir jóla-
mánuðinum þegar þjóðin fær
flogakast og hirðir það úr hillunum
sem hönd á fes’tir. Sagt er að jóla-
innkaupin nemi sjö milljörðum
króna og er það vel að verki staðið
að koma slíkri fúlgu í lóg á ekki
lengri tíma, og það þegar haft er f
huga að fólk þarf að sinna sínum
eigin rtörfum og á ekki heiman-
gengt í búðirnar nema eftir klukk-
an fimm. Að vísu bjarga krítarkort-
in miklu og timburmennirnir af
innkaupunum koma ekki í ljós fyrr
en jólin eru afstaðin.
Nú eru þeir meira að segja farnir
að bjóða upp á framhaldskrít í
bókabúðunum til að örva bóksöl-
una sem að jafnaði hefur numið
þremur bókartitlum á mannsbarn
þegar verst hefur látið. Sjálfsagt
fehur margur í þá freistingu, þótt
hann hafi lítið við fleiri bækur að
gera, vegna þess að sú árátta verð-
ur ekki af okkur skafm að við
sækjumst eftir því að kaupa um
efni fram ef við getum borgað
seinna. Við lifum nefnilega eftir
kjörorðinu: drekkum í dag, iðrumst
á morgun.
Lengi voru afborgunarkjörin sú
beitan sem best hreif en nú eru það
krítarkortin sem þjóðin gengur fyr-
ir og maður er fullur aðdáunar á
þessari uppfinningu og öllum öðr-
um uppfinningum sem hjálpa
allsgáðu fólki til að steypa sér í
skuldir.
Ég minntist á bókabúðirnar.
Bækurnar og bókaflóðið fyrir jólin
er eitt af þessum íslensku afbrigð-
um sem jafnvel skákmeistararnir í
Sevilla eiga ekki svar við. Það hlýt-
ur einhvern tímann að verða
sérstakt rannsóknarverkefni fyrir
félagsmáladeildina í Háskólanum
eða bókmenntafræðinga síðari
tíma að stúdera það fyrirbrigði sem
jólabókaflóðið er.
Spurningin er þessi: Eru bækur
keyptar til léstrar eða eru bækur
keyptar til gjafa? Síðari kenningin
er ekki vitlausari en sú fyrri ef
haft er í huga að fólk gefur sér
meiri tíma til að kaupa bækur en
að lesa þær. Ekki þar fyrir að það
skipti máli fyrir úgefendurna og
höfundana því það er aukaatriöi
hvort bók er lesin ef hún selst. Jú,
það er að vísu talið nauðsynlegt að
gagnrýnandinn lesi bókina þótt
margar gróusögur gangi reyndar
um það að gagnrýnendur eigi fullt
í fangi með að lesa þær bækur sem
þeir skrifa um.
Skrifað í hjáverkum
Hvar var þaö sem ég sá þá ágætu
sögu í blaði þegar vegfarandinn
spurði bókakrítikerinn hvort hann
hefði lesið tiltekna bók? Nei, sagði
sá síðarnefndi, ég hef ekki mátt
vera að því að lesa hana, ég þarf
að skrifa um hana!
Þetta hlýt ég að hafa lesið í Mogg-
anum. Það er svo mikið af litteratúr
í Mogganum, og nú er ég ekki að
gera grín. Og hvernig á annað að
vera með Matthías Johannessen í
ritstjórastól, mann sem er eins
mikið skáld og hann er ritstjóri.
Matthías er að gefa út bók eins
og fleiri á þessari vertíð og ennþá
einu sinni sér maður manneskjuna
og mannvininnn í Matthíasi skína
út úr textanum, hvort heldur í lín-
unum eða á milli þeirra. Það er
ekki öllum gefið að búa til skáld-
verk úr hversdagsleikanum.
Morgunblaðið er ekki á flæðiskeri
statt meðan það hefur mann eins
og Matthías til að blása andagift-
inni inn á síðurnar.
En kannski var það í Tímanum
hjá Indriða G. sem ég las þessa sögu
um krítikerinn. Indriði er líka að
gefa út bpk, og það jafnvel tvær,
og svo skrifar Árni á Þjóðviljanum
líka bækur og Þórarinn gefur út
sögu Framsóknar og maður fær
hálfgerða minnimáttarkennd inn-
an um þessa kollega sem skrifa
bækur í hjáverkum milli þess sem
þeir gefa út dagblöð sem líka er
ætlast til að séu lesin. Hvernig fara
mennirnir að þessu?
Það er ef til vill asnalegt að spyrja
svona. Hvað gerði ekki Gorbatsjov?
Lét sig hverfa í hálfan mánuð og
skrifaði metsölubók fyrir íslend-
inga; er hæstur á sölulistanum og
verður það sjálfagt áfram. Þetta
heitir nú að slá í gegn, enda ku
Gorbi vera vinsælastur allra í póli-
tíkinni og slíkir menn geta ekki
látið sig vanta í jólabókaflóðið frek-
ar en önnur átrúnaðargoð.
Ég sá að Jón Baldvin gaf út fjár-
lagaræðu sína í bókarformi og þótt
hún sé ekki komin á metsölulist-
ann ennþá þá er Jón auðvitað að
feta í fótspor þeirra sem vilja vera
í umferö þegar þjóðin ryðst út á
göturnar og inn í búðirnar til að
leita að skemmtilegu lestrarefni
handa sínum nánustu.
Enda þótt ég viti að margir hugsa
hlýtt til mín á jólunum þá vona ég
samt að enginn vilji mér svo vel
að senda mér fjárlagaræður í jóla-
gjöf. Þó er ég viss um að þetta er
hin snjallasta ræða og miklu þarf-
ari lesning heldur margt annað
sem nú er gefiö út, sérstaklega í
ljósi þess hvað ræður geta verið
skammlífar í pólitík þegar skatt-
arnir hækka hraðar en blaðsíðun-
um er flett. En nú má ég ekki segja
meira til að spilla ekki fjölskyldu-
friðnum í jólaboðinu!
Kristilegur kærleikur
Þrátt fyrir alla velvildina, sem
felst í jólagjafabókunum, og þrátt
fyrir allan ásetninginn um að
glugga í gjafirnar, þá verð ég að
viðurkenna að það er ekki fyrr en
eftir jólin sem mér gefst tími til að
lesa það sem aðrir hafa ákveðið að
ég lesi. Jólin eru samfelldur kapp-
akstur milli jólaboða og jólamatar
og maður er rétt búinn að hesthúsa
steikina þegar ekki er til setunnar
boðið af því að þá bíður kaffiboðið
sem verður að vera afstaðið áður
en kvöldmaturinn tekur við. Þetta
er með erfiðari og strangari dag-
skrám en ég er vanur allajafna og
bækur verða að bíða á meðan. Það
veit guð heilagur og afmælisbarnið
verður að fyrirgefa mér þá töf.
Annars er það eitt hvort fólk les
bækur eða ekki. Hitt er jafnáhuga-
vert að gefa þvi gaum hvað margir
hafa tíma til að skrifa bækur - ekki
aðeins ritstjórar heldur allra handa
fólk sem sprettur upp úr mann-
fjöldanum og gefur út skáldsögur
og ljóðabækur og ævisögur og
barnabækur eins og það hafi ekki
gert annað allt sitt líf. Ef út í þaö
er farið þá er það með hreinum
ólíkindum hvað mikill fjöldi fólks
hefur það að tómstundaiðju að
sanna sig í menningunni og list-
inni. Þetta finnst mér stórkostlegt
sjálfstraust og þá gerir það i sjálfu
sér minna til þótt framlagið reynist
fúsk eða misheppnuð tilraun til að
öðlast frama á listabrautinni. Aðal-
atriðið er að fólk reyni og vilji. Það
gefur ekki aðeins út bækur heldur
líka plötur, leikur á sviði, heldur
málverkasýningu eða fondrar við
nýhst sem betur fer er langt á und-
an sinni samtíð þannig að enginn
þarf að hafa vit á henni - ekki höf-
undarnir heldur.
Allt er þetta útrás fyrir sköpunar-
gáfuna. Hver sem betur getur er
önnum kafinn við alls konar hst-
ræna framleiðslu og dúkkar upp á
jólavertíðinni af því að listin
blómstrar helst í kristilegum kær-
leika jólanna ef marka má sölu-
horfur.
Já, ég hlakka til jólanna, en ég
hlakka þó miklu meira til þess að
jólunum ljúki. Og ef að líkum lætur
tekur þetta skjótt af. Einn, tveir og
þrír og það er kominn annar í jól-
um, eins og segir í kvæðinu, og við
getum tekið saman rifinn jólapapp-
írinn og slökkt á jólaljósunum.
Og svo koma gjalddagarnir á krít-
arkortunum og við uppgötvum að
þaö eru ekki alltaf jólin. En þá get-
um við líka farið að sakna þeirra.
Ellert B. Schram