Dagblaðið Vísir - DV - 12.12.1987, Blaðsíða 14

14
LAUGARDAGUR 12. DESEMBER 1987'.
F arþegamir biðu í snj ónum
Kafli úr bók Jóhannesar Snorrasonar, Skrifað í skýin, HI
Strax næsta dag var búist til brott-
farar og skeyti sent um þaö til
Grænlands. Viö flugum vestur yfir
hafið viö ágæt skilyröi og sáum fljót-
lega til strandar, enda skyggni meö
ágætum. Það fór þó ekki framhjá
neinum í stjórnklefa Gullfaxa, að
veöurbreyting var í aðsigi og stálgrár
blikubakki á himni boðaði allt annað
en gott síðla hausts á þessum slóðum.
Eftir að kom yfir ströndina, varð
okkur ljóst aö töluverður nýfallinn
snjór var á jörðu, en engan veginn
unnt að gera sér grein fyrir, hve
djúpur hann var. Við flugum lágt inn
fjörðinn og reyndum árangurslaust
að geta okkur til um snjódýptina, þar
sem engin merki var að sjá um ferð-
ir manna eða dýra.
Engin talstöð
Þegar kom yfir flugbrautina, leist
okkur ekki á blikuna, því að snjór
virtist mikill á öllu svæðinu að því
er ráða mátti af slóðinni eftir fólkið,
sem komiö hafði til flugvallarins frá
Kungmiut. Engar upplýsingar gátum
við fengiö, þar sem engin var talstöð-
in, en hæga vindáttina gátum við séð
á sjónum, sem var auöur á örlítilli
lænu fast við landið fyrir neðan flug-
brautina.
Við sáum farþegana, þar sem þeir
biðu í hnapp á bersvæði norpandi í
frosti og snjó, en nokkrir höföu geng-
ið eftir flugbrautinni til að kanna
snjólagið, en hröðuðu sér út af henni,
þegar vélin kom yfir. Okkur fannst
það vísbending um að brautin væri
tafin lendingarfær, ella myndu þeir
hafa veifað til okkar merki um hið
gagnstæða.
Eftir að hafa flogið nokkrum sinn-
um lágt yfir brautina til að kanna
aðstæður. var ákveðið að reyna lend-
ingu, þótt ekki værum við alls kostar
ánægðir með skilyrðin. Við höfðum
lágmark eldsneytis i geymunum,
sem var gert til þess að hafa flugvél-
ina sem' léttasta í flugtakinu í Ikateq,
og svo var veður gott á íslandi og
engra breytinga von. Við höfðum
rætt þann möguleika að rífa flugvél-
ina strax upp úr snjónum væri hann
dýpri en sýndist úr lofti og hætta á
að ryðja þyrfti brautina fyrir flugtak,
en til þess voru þarna engin tæki.
Reyndar var þetta allt nokkuð hæp-
ið, þar sem koma þurfti á lágmarks-
hraða til lendingar, og væri snjórinn
verulega djúpur, vrði fyrirstaðan
strax svo mikil að flugvélin missti
hraöann á augabragði og sæti líkt og
límd við jörðina.
Stöðvað á 100 metrum
Mikil snjóblinda var í aðfluginu og
því mjög erfitt að áætla hæðina síð-
asta spölinn. Varð það til þess að
flugvélin var hærra yfir brautarend-
anum en æskilegt var og kom ekki
niöur fyrr en um það bil er tveir
þriðju voru eftir af brautinni. En
þetta kom þó ekki að sök því að í
sömu andrá og flugvélin kom niður
í snjóinn var fyrirstaðan svo mikil
að viö runnum fram í sætunum, og
stöðvaðist hún á um það bil hundrað
metrum. Þótt við hefðum viljað rífa
flugvélina upp úr snjónum og hætta
við lendinguna, hefði það veriö með
öllu tilgangslaust.
Þarna vorum við þá komnir, sátum
orðlausir og litum hver til annars.
Okkur hefur sennilega verið það
sama í'huga, veturseta á Grænlandi.
Ég hefi skrifað í leiðarbók mína
fyrstu orðin sem sögð voru í stjórn-
klefanum, eftir að flugvélin nam
staðar. Þau höfðu hrotið mér af
munni: „Ja, hver andskotinn."
Hvernig í ósköpunum gat mér dottið
i hug að lenda þarna án þess að vita,
hve djúpur snjórinn var? Mér var
hugsað heim. myndi ég vera talinn
með öllum mjalla að gera þetta?
Stóra spurningin var, hvernig við
kæmumst burt og það sem allra
fyrst.
Fastir í snjónum
Ekki var auðvelt að snúa flugvél-
inni á brautinni og aka henni þangað
sem fólkið beið, þurfti til þess náiega
fullt afl á fjórum hreyflum, en venja
var að aka aðeins á tveimur í hæga:
gangi. Eftir að hafa stöðvað alla
hreyfla og kannað aðstæður kom í
ljós að meira en hnédjúpur snjór lá
yfir allri brautinni og á köflum tölu-
vert dýpri. Var þvi ekki furða þótt
flugvélin rynni skamman spöl eftir
lendinguna.
Fyrirliði Dananna kynnti sig fyrir
mér og kvaðst vera bæði glaður og
þakklátur fyrir að við skyldum
koma, útlitið væri ekki gott og eins
víst að flugvöllurinn yrði ófær næsta
dag, þar sem gert var ráð fyrir snjó-
komu með kvöldinu.
„Datt þér ekki í hug að vara okkur
við að lenda á ófærri braut?“ sagði
ég og hefi trúlega tylgt þessum orð-
um allvel eftir.
„Er ekki allt í lagi?“ spurði maður-
inn og virtist undrandi.
Ég kvað þetta vera í lagi fyrir
hundasleða, en engan veginn fyrir
flugvél nema þá búna skíðum.
Maðurinn sagði að sér hefði fundist
lendingin takast svo vel aö það hefði
ekki hvarflað að sér að brautin væri
ekki í lagi.
„Það var nokkuð seint að bíða eftir
að sjá hvort hún tækist," sagði ég og
kvaðst efa aö við kæmumst í loftiö
aftur fyrr en brautin hefði verið
hreinsuð.
„Gud i himlen!" sagði sá danski og
var nú ekki farið að lítast á fram-
haldið.
Versnandiveður
Veður fór hraöversnandi þótt enn
væri svo til logn á flugvellinum og
gott skyggni. Ský voru byrjuð að
hrannast upp á hæstu fjöllum og
skaíbylur stóð lárétt fram af tindun-
um. Það var því auðséð, hvað í
vændum var og aðeins tímaspurs-
mál, hvenær vindur ryki upp, þar
sem við vorum. Vegna þess hve
snjórinn var þurr í frostinu, hefði
ekki þurft mikinn vind til að gera
skafbyl, og flugtak yrði þá ófram-
kvæmanlegt.
En nú blasti við okkur nýtt vanda-
mál. Þegar Ásgeir Magnússon flug-
vélstjóri var að líta yfir flugvélina
eins ög venja er, sá hann að bæði
hjólahúsin voru full af þétt þjöppuð-
um snjó. Var snjórinn svo þéttur og
samanbarinn að nota þurfti verkfæri
til þess að losa um hann og hreinsa
hann burt. Og hvað um flugtakið, ef
við reyndum það áður en búið væri
að hreinsa brautina? Sú hætta var
vissulega fyrir hendi að þetta endur-
tæki sig og við næðum hjólunum
ekki upp, og svo var einnig hætta á
skemmdum við slík átök.
Snjómokstur
Á flugvellinum var gamall og hrör-
legur herbíll, sem Bandaríkjamenn
höfðu skilið þar eftir, en kom inn-
fæddum ekki að notum, þar sem
engin leið var að aka honum um
nágrennið. Þrátt fyrir það höfðu
Grænlendingar haldið honum gang-
færum og notaö hann þegar verið var
að rífa gömul mannvirki á flugvellin-
um. Nú var reynt að láta þennan
skrjóð aka eftir flugbrautinni með
stóran planka í eftirdragi, og var
ætlunin að gera rásir fyrir flugvél-
ina. Þetta gerði aðeins illt verra, þar
sem plankinn hlóð snjónum upp í
ójafna garða eða skafla, og var þá
þeirri tilraun' hætt. Þrátt fyrir það
virtist sem hjólin hefðu gert rásir,
sem bentu til þess að hjól flugvélar-
innar gætu markað nægilega breiðar
rásir, væri henni ekiö fram og aftur
eftir brautinni. Nú voru góð ráð dýr.
Farþegarnir stóðu skjálfandi af
kulda og eftirvæntingu við brautina
og hefur sennilega ekki litist á blik-
una, eftir að fararstjórnn hafði sagt
þeim, hver vandi okkar væri. Vegna
þess hve áliöið var orðið dags og veð-
ur hratt versnandi, töldum viö að
ekki gæfist tími til að gera fyrst rás-
irnar og koma síðan aftur til að taka
farþegana. Fólkið hafði lítinn farang-
ur, og var þungi alls farmsins, að
meðtöldum 40 farþegum, um þrjú og
hálft tonn. Flugvélin myndi því vera
tiltölulega létt í flugtakinu, þótt við
gerðum þessa tilraun með alla innan-
borðs. Við máttum engan tíma missa,
ef viö ætluðum að gera rásirnar með
flugvélinni og reyna flugtak. Varð
því aö láta hendur stánda fram úr
ermum og hlaða fiugvélina í snatri.
Fagnaðaróp við brottför
Var því ákveðið að kalla alla far-
þegana til brottfarar. Fólkið laust
upp fagnaðarópi og voru allir sestir
í sætin innan örfárra mínútna. Okk-
ur var ljóst að færi svo að flugvélin
næöi ekki upp hraða fyrri hluta flug-
taksins, væri vandalaust að stöðva
hana, jafnvel þótt ekki væru nema
nokkur hundruð metrar eftir af
brautinni. Um leið og henni væri
beint út út förunum sætum við í
sömu súpunni og í lendingunni og
væri þá tilgangslaust aö gera fleiri
tilraunir. Um það bil við miðja braut-
ina var tunna, sem stóð upp úr
snjónum. Ákveöið var að hafa hana
til viðmiðunar þannig, að hefðum við
ekki náð tilteknum hraða þar, skyldi
hætt við flugtakið.
Nokkuð nagaði það samvisku mína
að taka farþagana með í þessa til-
raun, taldi það þó hættulaust og
úrslitatilraun til þess að koma fólk-
inu burt frá þessum ömurlega stað.
Að skilja það eftir í frosti og snjó
langt frá byggð var ekki síður slæmt
hlutskipti, það þýddi vetursetu fyrir
það allt.
Nokkurrar óvissu og kvíða gætti
meðal okkar vegna hjólahúsanna.
Færi svo að þau fylltust aftur af snjó
og hjólin færu ekki upp væri eins
víst að við þyrftum að lenda þarna
aftur, þar sem eldsneyti var tæpast
nóg til þess að fljúga með þau niðri
heim til íslands.
Brautin troðin
Viö ókum fram og aftur um braut-
ina og urðum að nota til þess mikið
vélarafl fyrst í stað, en eftir því sem
rásirnar urðu breiðari og snjórinn
þjappaðri, varð þetta auðveldara.
Loks þegar talið var að rásirnar
væru orðnar nógu góðar fyrir flug-
tak, námum við staðar á brautarend-
anum og biðum þess að hreyflarnir
kólnuðu, en þeir höíðu hitnað veru-
lega meðan verið var að ösla snjóinn
á miklu vélarafli, en við lágmarks
kælingu. Mér eru vel minnisstæðar
mínúturnar sem við sátum þarna í
stjórnklefanum og höfum trúlega all-
ir hugsað það sama. Tækist flugtakið
ekki, myndum við í miklum vanda
staddir, en þetta kæmi í ljós þegar
við kæmum að tunnunni.
Öllum hreyflum var gefið fullt afl,
sem nýttist vel í kuldanum niðri við
sjávarmál, svo aö flugvélin skalf og
nötraði við átökin. Fyrstu eitt til tvö-
hundruð metrar flugtaksins lofuðu
góðu, og hraðaaukningin var meiri
en viö hefði mátt búast. Auðvelt
reyndist að stýra flugvélinni eftir
rásunum og allt virtist ætla að ganga
að óskum. Þegar kom að tunnunni
höfðum við náð tilskildum hraða, og
ég kallaði til áhafnarinnar að flug-
takinu skyldi haldið áfram.
Á seinasta snúningi
En eftir að þessum hraða hafði ver-
ið náð, virtist frekari aukning hans
mun hægari, var eins og hreyflarnir
gætu ekki meir við þessar aðstæður
og þá miklu fyrirstöðu, sem var af
snjónum. Brautarendinn nálgaðist
óðfluga og hraðinn enn ónógur til
þess að vélin gripi flugið. Þegar ég
áttaöi mig á þessu, var raunar orðiö
hættulega seint að hætta við flugtak-
ið, og því var ekki um annað að ræða
en að halda áfram, hún varð að fljúga
áður en um seinan væri. Ég reif nef-
hjólið upp úr snjónum til þess að
losna við þá fyrirstöðu og létta á aðal-
hjólunum. Þetta hefði verið ofris-
staða strax eftir flugtakið, en hafði
tilætluð áhrif og hraðinn jókst nógu
mikið til að lyfta véhnni í þessari
stöðu örskamma stund.
En nú kom fyrir atvik sem okkur
hafði yfirsést að gera ráð fyrir, yrði
flugtakið svona langt. Flugvélin var
rétt komin á loft og í slæmri stöðu,
þegar hjólin skullu í ruðninginn, sem
myndast hafði við brautarendann,
þar sem við höfðum snúið við, þegar
verið var að þjappa rásirnar. Þessi
síðasta fyrirstaða var verulegt og
hættulegt áfall á allra versta stað.
Þegar hjóhn skullu í ruðninginn og
brautin var á enda, var eins og blóð-
ið frysi í æðunum, og ég hélt að mér
hefðu orðið á mikil mistök.
(Millifyrirsagnir eru blaðisins)
Þrjár bækur pikkaðar á gamla skólaritvél
- Jóhannes R. Snorrason segir frá þriðju endurminningabókinni
„Eg skrifa þetta á mjög gamla
skólaritvél og hef pikkað þessar
þrjár bækur á hana með tveim flng-
rum,“ segir Jóhanues R. Snorra-
son, fyrrum flugstjóri, sem nú
hefur sent frá sér þriðja og síðasta
bindi endurminninga sinna. Þær
nefnir hann Skrifað í skýin.
Fyrsta bókin með þessu nafni
kom út árið 1981. Þá var það AB
sem gaf út en nú hefur Jóhannes
komið sér upp eigin útgáfu sem
hann kallar Snæljós. „Útgáfan er
eiginlega ekkert annað en gamla
ritvélin og vinnukraftur tveggja
fingra,“ segir Jóhannes. „Mér er
nú alls ekki vorkunn að skrifa með
tveim fingrum þegar Játvarður
Jökull verður að skrifa með priki
sem hann heldur i munninum."
Himinn bókmenntanna
Jóhannes hætti að fljúga hjá
Flugleiðum árið 1980 og þá tók
hann til við að skrifa og hefur ve-
Jóhannes R. Snorrason - gcfur
bók sina út sjálfur. DV-mynd KAE
rið að síðan. „Ég hafði skrifað hjá
mér punkta um ýmislegt sem gerð-
ist meðan ég var í fluginu," segir
Jóhannes. „Ég hélt aldrei dag-
bækur en átti samt drög að
mörgum þáttum í bókunum áður
en ég byrjaði að skrifa þær. Þetta
varð yfirleitt þannig til ég settist
niður þegar heim var komið og
skrifaði hjá mér það sem hafði
gerst.
Eg á meira af slíku efni, sem ég
hef ekki notað í bækurnar, en ég
er nú orðinn það latur við skriftirn-
ar að ég geri ekki ráð fyrir að vinna
meira úr því. Áður en ég skrifaði
fyrsta bindið fékk ég mann, sem
ég taldi dómbærann, til að leið-
beina mér um hvort ég ætti að
skrifa þetta sjáfur eða fá annan til
þess. Hann ráðlagði mér að ráðast
í þetta á eigin spýtur og ég gerði
það.
Ég geri mér alveg grein fyrir að
sá sem skrifar í skýin getur varla
átt von á að verk hans verði varan-
leg á himni bókmenntanna. Ég tel
engu að síður nauðsynlegt að þessi
saga sé skráð. Tilgangur minn er
að gefa innsýn í það sem flugmenn
fyrri ára þurftu að glíma við.
Útrás fyrir ritþörfina
Ég hef haft mjög gaman af að rifja
þessi ár upp og stundum rifjast upp
atburðir sem farið var að fyrnast
yfir. Þetta á sérstaklega við ef til
eru myndir tengdar þeim. Þá er
eins og margt lýsist upp í hugskot-
inu. Eg hef líka rætt við gamla
samstarfsmenn um eina og aðra
atburði og það hressir upp á
minnið. Nú er sú kynslóð sem stóö
í síagnum á árunum eftir heims-
styrjöldina að hætta eða hætt og
sumir eru gengnir fyrir stapann.“
.lóhannes kannast ekki við að
hafa á yngri árum haft hug á að
leggja fyrir sig ritstörf. Þó voru
systkini hans kunn fyrir skrif sín.
Haukur bróðir hans var um skeið
ritstjóri Tímans og Örn og Anna
skrifuðu mikið fyrir börn. „Það
harflaöi aldrei að mér að skrifa
þegar ég var í fluginu," segir Jó-
hannes. „Það var ekki fyrr en eftir
það sem ég fékk áhugann en nú
finnst mér að ég hafi fengið útrás
fyrir ritþörfina í bili að minnsta
kosti. Mig langar þó jafnvel til að
þýða bók eftir franskan flugmann
hvað sem úr verður."
Eigin útgáfa hefur reynst mörg-
um erfið en Jóhannes er bjartsýnn
þótt ekki kannist hann við að eiga
digra varasjóði til að mæta áfóOum
á bókamarkaönum. „Ég renni blint
í sjóinn meö þessa útgáfu,“ segir
hann. „Ég treysti því þó að geta
selt fyrir kostnaði. Það var í upp-
hafi ætlunin að bíða ekki af þessu
fjárhagslegt tjón. Fyrri bækurnar
fengu mjög góða viðtökur og mér
sýnist að þaö sama gildi um þessa.
Við stöndum í þessu synir mínir
og ég. Þessu fylgja öll verk frá því
að skrifa og til þess að dreifa bókum
í verslanir, Ég hef satt að segja
mjög gaman af þessu. Menn á mín-
um aldri verða að hafa eitthvað
fyrir stafni eftir að störfum lýkur.
Þótt ég sé ekki lengur á.besta aldri
þá er heilsan góð og sá sem hefur
góða heilsu hefur ekkert leyfi til
að kvarta,“ segir Jóhannes R.
Snorrason. -GK