Dagblaðið Vísir - DV - 15.10.1988, Qupperneq 25

LAUGARDAGUR 15. OKTÓBER 1988.
25
Vísindi
Bóluefni
gegn tann-
skemmdum
Líkur eru á aö áður en langt um líð-
ur verði hægt að koma í veg fyrir
tannholdsbólgur með bólusetningu.
Það eru tannlæknar við Texashá-
skóla sem hafa komist að þessari
niðurstöðu.
Talið er að allt að 80% manna í
iðnríkjum þjáist af tannholdsbólgum
sem oft eru undanfari tannskemmda.
Þetta vandamál er einnig útbreitt í
þróunarríkjunum en enginn veit
hversu algengt það er þar.
Tennur manna verða stöðugt fyrir
ásókn sýkla af mörgum afbrigðum.
Þessir sýklar eiga þaö sameiginlegt
aö þeir þrífast vel í sýru. Þeir eyði-
leggja tennur og valda bólgum í tann-
holdi.
Tannlæknamir við Texasháskóla
segja að þeir hafi fundið þann sýkil
sem veldur mestu inn tannholds-
bólgur. Á fræðimáli heitir sýkillinn
bacillus gingivalis.
Þeir segja einnig að þessi sýkill sé
oft undanfari þess aö aðrir sýklar nái
að þrífast. Þeir telja því að mikilvæg-
ur áfangi náist ef það tekst með bólu-
efni að ráöa niðurlögum höfuðpaurs-
ins.
Nú er unnið að þróun bóluefnis
Líkur eru á að í framtíðinni megi koma i veg fyrir tannskemmdir með bólu-
efni.
sem drepur þennan sýkil. Þaö er ekki sé ekkert því til fyrirstöðu að búa til
fundið enn en sagt er aö liffræðilega slíkt bóluefni.
Eftir tvö alvarleg slys á olíuborpöll-
um í Norðursjó síðustu vikur er nú
unnið hörðum höndum að endurbót-
um á öryggisreglum á pöllunum. Það
eru einkum tölvufyrirtæki sem hafa
sýnt þessu verki áhuga en sagt er að
allur öryggisbúnaður, sem nú er á
pöllunum, sé mjög frumstæður.
Tölvufyrirtækið Scicon Energy í
Aberdeen í Skotlandi hefur þegar
kynnt nýtt tölvukerfi sem á að gera
ÖÚ störf á pöllunum öryggari og létt-
ari. Nú er unnið við viöhald á pöllun-
um eftir þeirri aðferð að viögerða-
menn fá leyfi til að hefja störf þegar
búið er aö kanna hvað er að. Þetta
þykir seinvirk aðferð enda hefur
komið í ljós að útkallið kemur stund-
um of seint.
Þá er oft htið vitað um hvar við-
gerðamennimir halda sig hverju
sinni og hvað þeir eru í raun að gera.
Nýja tölvukerfiö á að flýta mjög fyrir
könnun á bilunum þannig að við-
gerðamenn komist fyrr til starfa en
nú er.
Þá hefja þeir sem vinna við viðhald
hvert verk á því að slá inn á tölvu
Vonir eru nú bundnar við að tölvur geti aukið öryggi á olíuborpöllum.
hvað þeir ætla að gera og hvar þeir stöð pallsins um hvar menn eru að
verða. Vitneskja er þvi alltaf í stjórn- vinnu hveiju sinni. Þá fá viðgerða-
mennimir nákvæmar upplýsingar
um hvaða öryggisreglum þeir eiga
að fylgja við hvert verk.
Við vaktaskipti sér tölvukerfið um
að uppfræða nýja menn á vakt um
hvað hefur verið gert og ítrekar ör-
yggisreglumar sem þeir eiga að
fylgja. Þá er í tölvukerfinu geymdar
upplýsingar um aUt sem gert hefur
verið við áður. Af þeim upplýsingum
má m.a. sjá hvaða hlutum borpafts-
ins er hættast við bilunum.
Hjá Scicon er einnig unnið að gerð
nákvæms hermilíkans fyrir bor-
paUa. Á Hkaninu á aö koma fram
hvað gerist þegar einstök tæki um
borð bUa. Þetta á að tryggja að rétt
sé bmgðist við þegar eitthvað ber út
af. Líkanið er unnið í samvinu við
reynda björgunarmenn sem þekkja
af eigin reynslu hvað gerist þegar
alvarlegar bUanir koma fram.
Líkanið má einnig nota tU að þjálfa
björgunarmenn í að bregðast við að-
stæðum sem alltaf geta komið upp.
Þetta getur flýtt fyrir björgunarað-
gerðum og gert þær markvissari.
Líklegt er aö á næstu árum fækki
réttunum á veisluborði sjófugl-
anna.
Japanirsnúa
dæminu viö
í Japan er nú gert sérstakt átak
tíl að selja sjónvarpstæki sem
framleidd eru í Bandaríkjunum.
Ætla mætti aö hér væru Banda-
ríkjamenn aö svara fýrir stórsókn
japanskra fyrirtækja inn á banda-
ríska markaðinn.
Svo er þó ekki því það eru Japan-
ir sem eru að flytja sjónvarpstækin
heim. Japanska rafeindafyrirtækiö
Matsushita hefur komið upp sjón-
varpsverksmiðju í niinois og fram-
leiðir þar sjónvörp fyrír Japans-
markað.
LestæM
fyrir tölvur
í Bandaríkjunum er lestæki fyrir
tölvur komið á almennan markað.
Að útliti er tækið áþekkt músunjun
sem hægt er að fá sem hjálpartæki
viö margar töivur. Lestækið hefúr
þann eiginleika aö það getur „les-
ið“myndir og texta þannig aö þaö
sem lesið er birtist á tölvuskjánum.
Með þessu móti er hægt að breyta
Radarsvari
fyrir
skíðamenn
Skíðamenn víða um lönd sýna
sérstökum neyðarsendi vaxandi
áhuga. Þetta er örsmár radarsvari
sem festur er við skíðaskó. Radar-
svarinn endurkastar örbylgjum
sem koma fram á radar. Þetta auð-
veldar mjög að finna fólk sem lent
hefur í snjóílóðum eða grafiö sig í
Meö því að draga festæklö yfir fónn.
myrtd má flytja myndina yflr á
tötvuakjá.
venjulegum ijósmyndum í tölvu-
gögn á augabragði Sá galii er þó á
tækinu aö lesaugað á því er aöeins
rúmlega 6 sentímetra breitt Breið-
ari myndir veröa því ekki lesnar
nema seija þær saman á skjánum
áeftir.
Lestækið kostar nú i Bandaríkj-
unum um það bil 10 þúsund ís*
lenskar krónur. Búist er viö að
Þetta tæki var fyrst notaö á sið-
asta vetri Þá varö það til þess aö
skíöakona, sem lenti í snjóflóði í
svissnesku ölpunum, bjargaðist
eftir að iiafa legiö skamma stund i
si\jónum. Meö hefðbundnum að-
ferðum hefði leit að henni tekiö
langan tíma og óvíst hvort hún
hefði fundist á lífi.
Best er aö nota þyriur viö ieit að
fóM sera hefúr radarsvarann á
skóm sínum. Með þyrlu má full-
kanna einn hektara á hverri min-
verðið eigi eftir aö lækka í firamtíö- útu ef flogiö er í um 200 metra
inni Það er fyrirtækið The Com- hæð. Radarsvarinn kostar aðeíns
plete PC í Kaliforníu sem framleið- um þúsund krónur og þarf enga
ir lestækiö. orku og ekkert viöhald.
Bretar eru að leita nýrra leiða
til að nýta fiskúrgang. Tahð er
að breskir sjómenn kasti allt aö
10 þúsund tonnum af nýtanlegum
fiskúrgangi í sjóinn ár hvert.
Poul Reece, efnafræðingur í
Aberdeen í Skotlandi, hefur
reiknað út að ef þessi úrgangur
væri nýttur þá gæfi þaö yfir tvo
milljarða króna í aðra hönd. Þetta
er því gróðavegur sem íslending-
ar ættu aö gefa gaum.
í Bretlandi hafa menn helst hug
á efnavinslu úr úrganginum, rétt
eins og hugmyndir hafa verið um
hér á landi. Það eru einkum ýmis
ensím í slógi sem vekja áhuga.
Þetta eru efni sem flýta efna-
hvörfum. í fiskúrgangi eru t.d.
ensím sem bijóta niður prótín.
Þannig ensím eru notuð í
þvottaefni því þau vinna auðveld-
lega á lífrænum óhreinindum. Þá
hafa þau komiö að notum við
matvælavinnslu og í líffræðileg-
um rannsóknum.
Helstu vandamáhn við nýtingu
fiskúrgangs eru að nýtanleg efni
eru aðeins htih hluti af úrgangin-
um. Því er kostnaðarsamt að
flytja úrganginn til lands og einn-
ig að vinna nýtanlegu efnin út
honum.
Því er líklegt að sjófuglar fái
enn um sinn að gæða sér á þeim
fiski sem ekki þykir svara kostaði
að hafa með til lands. Þetta kann
þó aö breytast eftir því sem efnin
í úrganginum verða verðmætari.