Dagblaðið Vísir - DV - 06.05.1989, Blaðsíða 15

LAUGARDAGUR 6. MAÍ 1989.
15
Síðasti bæriiin í dalnum
Einu sinni fyrir löngu, löngu tók ég
þátt í því aö gera Fossvoginn aö
íbúöahverfi. Þar bjuggu reyndar
nokkrar fjölskyldur fyrir, hist og
her um dalinn, höfðu hreiðrað um
sig í óleyfilegum vistarverum, sum-
arhúsum, kartöfluskúrum og
bóndabýlum upp á gamla móðinn.
Þetta var þjóðfélag út af fyrir sig
sem lifði í sátt og samlyndi við ver-
öldina án þess að skipta sér mikið
af henni né heldur veröldin af því.
Fossvogurinn var vin í vaxandi
borg, nokkurs konar athvarf þeirra
sem flúðu skarkalann og voru ekki
ónáðaðir af vaxtarverkjum Reykja-
víkur.
Mest voru þetta erfðafestulönd
þar sem fjölskyldur áttu sín griðl-
önd mann fram af manni og kyn-
slóð eftir kynslóð, börn að leik og
ær í haga. Laus við norðangarra,
laus við amstur og angur rétt eins
og hæði fólkið og vogurinn hefðu
gleymst mitt á milli byggðarinnar
fyrir austan og vestan. Ekkert
raskaði rónni nema þá helst kosn-
ingasmalar fjórða hvert ár sem
gengu að atkvæðunum vísum án
þess að þurfa að fletta upp í kjör-
skránni.
En svo kom að því að Fossvogur-
inn var skipulagður og skurðgröf-
umar réðust til atlögu við túngarð-
ana og timburhúsin. Lóðarhafar
gerðu innrás og ég fékk það hlut-
verk sem fullmektugur skrifstofu-
stjóri hjá borginni að semja frum-
býhngana út úr óðalssetrum sín-
um, meta eignirnar og ganga til
bols og höfuðs á þessum sælureit
einyrkjanna. Þetta var löngu áður
en menn höfðu fundið upp um-
hverfisverndina eða uppgötvað
náttúrufegurðina og land var bara
land til að byggja á en ekki til að
horfa á. Grænar grundir og hjörð
í haga þóttu ekki mikil bæjarprýði.
Trjálundir voru réttlausir og sauð-
kindur réttdræpar.
Það var ekki alltaf létt verk að
koma þessu jarðlífi fyrir kattamef.
Enda þótt pappírarnir væru mín
megin var æran þeirra megin, stol-
tið og foðurlandsástin. Því hvað er
það annað en fóðurland þar sem
menn hafa sest að eins og landnem-
ar, byggt í trássi við byggingarsam-
þykktir, búið eins og kóngar í ríki
sínu, ræktað og girt og brotist til
byggða á veglausum víðáttum mýr-
arinnar og moldarinnar sem átti
bæði að fæða þá og grafa?
Ný mannkynssaga
Á gönguferðum mínum um þetta
sérstæða svið mannlífsins kynntist
ég fólki og búsetu sem tilheyrði
Reykjavík áður en hún breyttist
úr bæ í borg. Áður en malbikið
valt yfir sveitabæina og alla kyn-
legu kvistina sem settu svip á bæ-
inn. Áður en umferðaræðar urðu
að umferðarhnútum og meðan
bæjarbúar komust leiðar sinnar án
þess að valda borgarastyrjöldum.
Þá lærði ég að samfélagið fer ekki
alltaf eftir reglustrikum og lóða-
mælingum og htill skúr í litlum
reit getur verið stærri höh en
heimsins mestu skýjakljúfar. Mað-
ur hitti þetta fólk ekki í budduna,
heldur í hjartastað, þegar tilkynn-
ing var gefin út um niðurrif og fjar-
lægingu á fjóshaugum og endur-
minningum þeirra fótspora sem
lágu um þennan dal.
Fossvogurinn varð raðhúsum og
einbýlishúsum að bráð. Gamli, góöi
Víkíngur fékk nýtt líf í Hæðargarð-
inum og Stjömugrófinni og fékk
liðsauka í kaupbæti. Nýir land-
nemar vora komnir til skjalanna,
strákar af Bræðraborgarstígnum,
stelpur úr Þingholtunum, ný kyn-
slóð Reykvíkinga var komin niður
í húsgrunnana, fuh af metnaði og
sjálfsbjargarviðleitni og gekk á vit
þeirra landlægu örlaga að eignast
eigið þak yfir höfuðið, jafnvel sumt
með tvær hendur tómar, en hvað
gera menn ekki þegar skyldan kall-
ar og lóðin bíður og landrýmið inn-
an Hringbrautar er fullsetið og full-
byggt? Þá riðlast allar fylkingar
Austurbæinga og Vesturbæinga og
stíflan brestur. Menn létu ekkert
stöðva sig, ekki einu sinni mann-
hæðarháa, botnlausa grunnana
þar sem mýrin virtist liggja bæði
út á við og niður á við og mér er
til stöðugrar undrunar að húsin
skuli ekki ennþá hafa sokkið og
skekkst niður fyrir sjávarmál. Upp
skaltu sögðu lóðahafamir með
samanbitnar varir og húsin risu
eitt af öðru. Straumurinn lá í Foss-
voginn og enginn vissi. eða skildi
að skurðgröfurnar ruddu burt arf-
leifð sögunnar í einu vetfangi. Ný
mannkynssaga var hafin.
Klondyke
í þá daga þurfti enginn að hafa
áhyggjur af Kópavoginum sem lá
þama afskekktur í einskis manns
landi hinum megin dalsins. Það
eina sem menn vissu var að Geir í
Eskihlíð var fluttur í Lund en var
samt ennþá kahaður Geir í Eski-
hlíð. Sjálfsagt vegna þess að Lund-
ur var Kópavogsmegin og þetta
sambland af bæjarfélagi og
klondyki var varla til á landakort-
inu. Gott ef þeir höfðu síma og alla-
vega ekki skjalfesta samninga um
heitt vatn og slökkvilið. Sorpið í
Kópavogi var ekki nefnt á nafn og
efast ég þó ekki um að sorphreins-
un hafi verið stunduð handan við
Fossvogslækinn. Það átti hver með
sig.
Stjórnmálasamband var víst til
staðar að nafninu til en Kópavog-
urinn hafði orð á sér fyrir að vera
róttækur meðan Reykjavík var
stolt íhaldsins, hin sanna ímynd
hreinna borga og fagurra torga.
Enda stuðlaði Fossvogsbyggðin að
áframhaldandi velgengni meiri-
hlutans sem úthlutaði lóðum til
væntanlegra kjósenda af ýtrustu
póhtískri nákvæmni. Atkvæðin
vom launin fyrir lóðina, lóðirnar
vora ávísun á atkvæðin. Sameigin-
legir hagsmunir, kaup kaups.
Eini munurinn er kannski sá að
kosningasmalarnir í dag þurfa að
hafa fyrir því að fletta upp nöfnun-
um á kjörskránni í stað þess að
þekkja þá af úthtinu og staðarheit-
unum í gamla Fossvoginum. Hafa
menn nokkurn tíma velt því fyrir
sér að skýringamar á pólitískri
undanvillu Kópavogsbúa geta ein-
mitt legið í þeirri staðreynd að
lóðalausir Reykvíkingar með vafa-
sama pólitíska fortíð feðra sinna
áttu ekki annarra kosta völ en flýja
yfir lækinn til að geta sinnt þeirri
þjóðarskyldu að eignast þak yfir
höfuðið? Stjórnmálafræðingar hafa
þarna áhugavert rannsóknarefni
en til þess þurfa þeir að fá merktar
kosningaskrár til skoðunar. Það er
nú önnur saga.
Aldarfjórðungi síðar
Já, sagan líöur og lífið heldur
áfram. Fyrir kaldhæðni örlaganna
hefur það jafnvel orðið hlutskipti
mitt að vera allt í einu sestur að í
þessu sama Fossvogshverfi og hitta
þai' fyrir sömu andlitin og höföu
horfið ofan í húsgrunnana. Aðeins
aldarfjórðungi eldri og örhtið ráð-
settari. Og svei mér ef ekki er þarna
sami andinn yfir vötnunum og
forðum daga. Norðanáttin i sömu
bhðunni og neðan byggðarinnar
hggur dalurinn sjálfur, nánast ós-
nortinn, fullur af mýrarpyttum og
frárennshsskurðum. Einskis
manns land sem veit ekki af því
að það er skyndilega orðið að bit-
beini í borgarastyijöld. Hvað hefur
þessi dalur til saka unnið?
Jú, sök Fossvogsdalsins er sú að
hann hefur legið þarna fyrir hunda
og manna fótum, einn og yfirgef-
inn, og bíður þess að verða að
umferðaræð fyrir ahar þær þús-
undir bíla sem geysast til og frá
vinnu eins og þeir eigi lífið að leysa.
Það er hald vísustu manna að borg-
arbúar komist alls ekki leiðar
sinnar, verði innlyksa í hverfum
sínum og umferðarhnútum ef Foss-
vogurinn verður ekki malbikaður
og mengaður í logninu. Mikill er
hans máttur og mikil er sú gæfa
að eiga þessa lífæð th reiðu svo
bílarnir komist heim til sín á kvöld-
in. Það verður að minnsta kosti
ekki önnur ályktun dregin en aö
heilsufar bílanna og taugar bílstjó-
ranna séu mikilvægari heilsu
þeirra sem búa í Fossvoginum. Það
verður sjón að sjá nágranna mína
ganga um dalinn á síökvöldum með
súrefnisgrímur sér til heilsubótar.
Svo ekki verði nú talað um það
þegar Kópavogsbúar grípa til neyð-
arráðstafana í sorphreinsunarmál-
um sínum með því að moka skítn-
um yfir lækinn og landamærin!
Það var þá til einhvers að rífa
erfðafesturnar upp með rótum. Það
var þá til einhvers að úthluta lóð-
unum til réttlátra kjósenda. Það
var þá til einhvers að skýla sér fyr-
ir norðanáttinni í lygnum dalnum
og bjóða Víkingunum knattspyrnu-
völl í vininni í Stjörnugrófl Það
dugar víst ekki að eitra móður-
mjólkina með díoxíni, það verður
að strádrepa Víkingana í kolsýr-
ingi! Svona getur gæfan verið fall-
völt í Fossvoginum þegar bílarnir
þurfa að komast leiðar sinnar.
Gazasvæðið
Sú borgarastyrjöld, sem nú geisar
um þetta saklausa land og þennan
yfirlætislausa dal, er með öfugum
formerkjum. Davíð á að vernda
dahnn, ekki malbika hann. Kópa-
vogsbúar, sem aldrei hafa skihð
hvernig skipulagt bæjarfélag lítur
út, eiga ekki að þurfa að vera mál-
svarar Fossvogsins. Enda skilst
manni af fréttum að Davíð hafi alls
ekki tekið neina ákvörðun um bíla-
braut í Fossvoginum. Það hvarflar
heldur ekki að mér að hugur hans
standi til þess. Það er bara þetta
að bæjarstjórnin í Kópavogi, sem
enginn vissi að væri til, hefur stol-
ið glæpnum frá honum og Davíð
er ekki vanur að láta stela frá sér
glæpunum. Né heldur landinu. Og
veshngs Fossvogurinn, sem á sér
einskis ills von og hefur smám
saman verið að theinka sér vin-
samlegt andrúmsloft fyrri tíðar,
situr uppi sem eins konar Gaza-
svæði og vígvöllur ófriðar og
áfloga.
Nú ætlar skipulagsstjórn að gera
vísindalega könnun og mælingar á
andlegu og líkamlegu atgervi Foss-
vogsins. Þorleifur jarðfræðingur
vill leysa vandamálið með því að
leggja járnbrautarteina fyrir
metró. Fossvogurinn er með öðrum
orðum skyndilega orðinn mið-
punktur pólitískra og vísindalegra
, framfara og veldur því á endanum
að Kópavogsbúar hverfa aftur til
uppruna síns, vatnslausir og
slökkvhiðslausir og með sorpið í
tunnunum.
Öll þessi vísindi og öh þessi stríð
era fróðleg til afspumar. Jafnvel
býsna skemmtileg meðan ekki
kemur th manndrápa. Hins vegar
era þau með öllu óþörf vegna þess
að ég get sagt þeim öllum og það
strax í dag að það verður aldrei
nein umferðaræð lögð í Fossvogin-
um. Ekki nema þá að þeir finni upp
bíla sem geta ekið í botnlausu díki
og fljótandi götum. Svo mikið lærði
ég af gönguferðum mínum um
Fossvoginn forðum, nógu langt sá
ég lóðarhafana hverfa ofan í hús-
grunnana sína í Kvistalandinu th
að vita að enginn vegur fær fast
undir fót, hversu lengi sem þeir
grafa. Og hversu lengi sem þeir ríf-
ast.
Ehert B. Schram