Dagblaðið Vísir - DV - 08.12.1990, Blaðsíða 15

LAUGARDAGUR 8. DESEMBER 1990.
15
Á Varðarfundi á flmmtudaginn
gerði ég tilraun til að finna skýring-
ar á því hvers vegna Sjálfstæðis-
flokkurinn tók skakkan pól í hæð-
ina í afstöðunni til bráðabirgðalag-
anna. Ég leyfði mér að halda því
fram að ástæðan væri meðal ann-
ars sú að stjórnmálaflokkarnir
gerðu sér ekki grein fyrir breyttri
stöðu sinni og áhrifum í þjóðfélag-
inu.
Sú var tíðin að stjórnmálaflokkar
og stjórnmálaforingjar gátu geflð
línuna. Þeirra var mátturinn og
valdið og þeir stýrðu almenrúngs-
álitinu og enginn efaðist um
flokkslínuna né heldur vildi efast
um hana. Þá voru átökin milli
vinstri og hægri afdráttarlaus, skýr
mörk á milli flokka, flokkshollusta
ótvíræð. Menn stóðu með sínum
flokkum fram í rauðan dauðann.
Deilur á Alþingi drógu dám af
þessu ástandi. Þar voru menn upp-
teknir við að koma höggi á and-
stæðingana og fengu hrós fyrir. Þar
var vígvöllurinn, þaðan kom línan.
Þetta hefur breyst. Við lifum á
annarri öld. Fólk er minna pólitískt
og ekki flokksbundið í sama mæli
og áður. Fjölmiðlar hafa sjálfstæð-
ari áhrif með auknu frjálsræði til
ýmissa átta. Flokkadrættir hafa
einangrast við þá sem í þeim taka
þátt og raunar er valið milli flokka
og mála miklu flóknara en fyrr. Á
árum áður var þetta val einfalt:
meö eða móti kommúnisma, með
eða móti varnarliði, með eða móti
einkáframtaki, með eða móti fé-
lagslegri þjónustu.
Þvert í gegnum
flokkana
Nú er múrinn milli austurs og
vesturs fallinn. Skilin milli vinstri
og hægri eru óljós, víglínan hefur
færst til. Menn rífast ekki lengur
um hinn frjálsa markað heldur
hversu langt á að ganga. Menn ríf-
ast ekki um almannatryggingar
heldur um umfang þeirra og inni-
hald. Menn rífast ekki lengur um
yfirráð í stéttarfélögum, vegna þess
að stéttaátök eru annars eðlis en
áður.
Þessi þróun hefur haft áhrif á
háum sköttum, en hvenær hefur
það birst í framkvæmd? Og ég spyr:
Hver getur haldið því fram að
stjórnmálaflokkarnir hafi markað
sér stöðu í neytendamálum? Hefur
einhver flokkur skorið upp herör
gegn bruðlinu í ríkisflármálum,
dagpeningasukkinu, flárfesting-
aróreiðunni, bithngasýkinni? Enn
og aftur má fullyrða að skoðanir
og stefnur gangi þvert á alla flokka,
hvort heldur það eru dægurmálin
eða samtryggingarpólitíkin sem á
í hlut.
Þar sker sig enginn úr, þótt Sjálf-
stæðisflokkurinn eigi sögu sinnar
vegna og stefnu að vera í farar-
broddi í þeirri atlögu sem gerð skal
að forréttindunum og yfirstéttinni.
Af því flokkurinn er flokkur ein-
stakhngsins og hins frjálsa manns.
En í stað þess að virða frelsið til
tjáningar og gagnrýni er þvi tekið
með lítilsvirðingu og hótfyndni
þegar óbreyttir liðsmenn hreyfa
mótbárum. Ég kann ekki við þann
tón. Það er ekki eðli lýðræðisflokks
aö tala niður til fólks. Það er ekki
í anda þess flokks að segja fólki
fyrir verkum eða skoðunum. Það
er ekki hlutverk þess flokks að láta
spillast af völdum og gera lítið úr
lýðræðislegum andmælum.
Sjálfhelda
Og gáið að einu. Nú þegar' búið
er að brjóta niður múrana til aust-
urs og búið er að skapa umgjörð
þess frjálsa þjóðfélags, sem við höf-
um sóst eftir, þá myndast nýjar
hættur, nýjar blikur á lofti. Það eru
hættur flármagnsvaldsins, fyrir-
tækjanna, voldugu mannanna, sem
sölsa undir sig völd og áhrif í skjóli
peninganna. Þær hættur eru ekki
síður alvarlegar heldur en hætt-
urnar af bolsunum í gamla daga
eða SÍS á.sínum velmektardögum
eða vinstri stjórnum í okkar tíð.
Sjálfstæðisflokkurinn á ekki að
gerast hlífiskjöldur fyrir gróðaöflin
og hann á ekki að hossa þeim
mönnum, sem spila á hlutabréfa-
kerfið í almenningshlutafélögun-
um, sem einhverjum hetjum sjálf-
stæðisstefnunnar. Enginn flölda-
flokkur getur leyft sér að falast eft-
ir atkvæðum hins almenna kjós-
Flokkxir
átakapunktana í pólitíkinni. Þeir
ýmist skarast eða ganga þvert á
núverandi stjórnmálaflokka. Tök-
um Sjálfstæöisflokkinn sem dæmi:
í rökræðum um kosningarétt og
kjördæmaskipan er regindjúp mihi
flokksmanna innbyrðis. Sömuleið-
is um ágreiriinginn varðandi kvóta-
skiptingu og fiskveiðistefnu. í land-
búnaðarmálum er flokkurinn klof-
inn. Jafnvel að því er varðar at-
vinnufrelsi og útflutningsfrelsi eru
afar skiptar skoðanir innan Sjálf-
stæðisflokksins. í Sjálfstæðis-
flokknum tókst engin samstaða
þegar átökin um samkeppnina i
fluginu og fraktflutningunum áttu
sér stað og snerust um frelsi í sam-
göngumálum. í Sjálfstæðisflokkn-
um er engin ein lína fyrirhggjandi
um afstöðuna til Evrópubandalags-
ins. Og svo mætti áfram telja.
Þetta gildir og um aðra flokka.
Lítið á Alþýðubandalagið sem nú
er klofið í herðar niður. Lítið á
þverstæðurnar í Framsóknar-
flokknum og væringarnar hjá þeim
flokki í Reykjavík. Lítið á Álþýöu-
flokkinn og deilur formanns og
varaformanns um húsnæðismál
sem þó eru einn af eftirlætismála-
flokkum krata. Ekki fer kvenna-
póhtíkin eftir flokkum. Línumar
skarast og ágreiningurinn stendur
þvert í gegnum flokkana.
Þjóðarsáttin
Ein afleiðingin er sú að þingið
hefur einangrast í eigin heimi,
gamaldags slagsmálum, þar sem
menn halda að þeir séu ennþá í
nafla alheimsins. Því fer sem fer
þegar þar em aUt í einu mál á dag-
skrá sem ekki fara eftir gömlu
flokkslínunum, sem varða almenn-
ing og sem snúast um hagsmuni
sem eru langt fyrir ofan og utan
við allar ílokkslínur.
Þjóðarsáttin er gott dæmi um
slíkt mál. Afstaðan til þjóðarsáttar-
innar fer ekki eftir flokkum. Sjálf-
stæðisflokkurinn sá sér leik á borði
í sandkassaleiknum og tilgangur-
inn með því að vera á móti bráða-
birgðalögunum var auðvitað sá að
koma höggi á ríkisstjórnina. Allt
ábyrgðarhjalið um að virða samn-
inga, standa með réttlætinu og
verja stjórnarskrána em eftirárök
og hræsni í ljósi þess að Sjálfstæð-
isflokkurinn hefur margsinnis
sjálfur sett bráðabirgðalög á kjara-
samninga.
Ógæfa Sjálfstæðisflokksins er
hins vegar sú að hann skildi ekki
fyrr en um seinan að bráðabirgða-
lögin og þjóðarsáttin eru mál sem
eru ofar flokkadráttunum. Þess
vegna snerist almenningsálitið
gegn flokknum.
Aðrir flokkar hafa líka lent í þess-
um pytt og þar á meðal ríkisstjóm-
in sem hefur hvað eftir annað
storkað almenningsálitinu og hef-
ur ekki átt upp á pallborðið fyrr
en Sjálfstæðisflokkurinn er svo
óheppinn eða seinheppinn að færa
henni almenningsáhtið á silfurfati.
Að minnsta kosti í þessari lotu.
Frjálshyggjan
Með þessum orðum er ég ekki að
lýsa yfir þvi að Sjálfstæðisflokkur-
inn sé úti að aka. Það er flarri
mér. En ég er þeirrar skoðunar að
hann þurfi að endurskoða stöðu
á krossgötum
Lauqardaqs-
pistill
Ellert B. Schram
sina og hlutverk út frá þeirri staö-
reynd að hvorki kjósendur al-
mennt né kjósendur flokksins láta
bjóða sér hvað sem er. Gömlu fras-
arnir og gömlu baráttuaðferðirnar
eru úrelt og úr sér gengin vopn í
nútímasamfélagi. Flokkurinn þarf
ekki lengur að berjast af sama
krafti fyrir einstaklingsfrelsinu og
hinum fijálsa markaði. Hann er
viðurkenndur. Flokkurinn þarf
ekki lengur að standa vörð um At-
lantshafsbandalagið og varnarhð-
ið. Það hefur sannað gildi sitt.
Flokkurinn þarf ekki lengur að
beijast gegn hinu sósíaliska hag-
kerfi. Engum dettur í hug að mæla
með því.
Þannig hafa gömul baráttumál
komist í höfn eða kreflast nýrrar
útfærslu. Það sem þarf að gera er
að meta viðfangsefnin upp á nýtt,
meta stefnu sjálfstæöis og einstakl-
ingsfrelsis í nýju ljósi. Flokkurinn
þarf ekki lengur að berjast fyrir því
að hans menn komist til valda held-
ur hinu, hvernig með valdið er far-
ið.
í Sjálfstæðisflokknum hefur
fijálshyggjan riðið húsum um
nokkurt skeið en frjálshyggja er
samheiti á þeirri stefnu að frelsi
skuli ótakmarkað, hvort heldur í
markaði, flármagni, vöxtum, verð-
lagsálagningu, atvinnuuppbygg-
ingu eða samskiptum fólks. Víst er
það rétt að við trúum á frelsið og
frelsið var og er mikilvægt baráttu-
mál og táknræn yfirlýsing um sjálf-
stæðisstefnuna þegar tekist er á við
sósíalista, fasista, kommúnista og
aðra fulltrúa einræðisins.
Nú er einræðið ekki lengur á dag-
skrá heldur útfærsla frelsisins. í
Sjálfstæðisflokknum vilja menn
ganga misjafnlega langt og ég er í
þeim hópi sem hefur allan fyrir-
vara á óheftu frelsi og að lúnn
sterki kúgi þann veika, hinn ríki
þann fátæka. Samfélagsleg þjón-
usta, samhjálp, mannúð og mann-
leg reisn er jafnstór þáttur í sjálf-
stæðisstefnunni eins og allt talið
um frelsið.
Hótfyndni
Skoðanir sjálfstæðismanna í
menntamálum, umhverfismálum,
dagvistunarmálum og skattamál-
um hafa ekki farið hátt og marka
engan veginn neina sérstöðu um-
fram aðra flokka. Allt eru þó þetta
mál sem brenna á hinum almenna
íslendingi, hverri einustu flöl-
skyldu. Það er hægt að segja að
Sjálfstæðisflokkurinn sé á móti
anda til að safna síðan völdunum
og auðæfunum á hendur fárra. Sér-
hagsmunirnir eru skeinuhættastir
auðsöfnun alþýðunnar. Við skul-
um ekki vera skálkaskjól þeirra.
Vitaskuld þurfum við að hafa
stjórnmálaflokka. En sjálfheldan í
póhtíkinni er sú að flórflokkarnir
hafa komiö sér fyrir í kerfinu. Þora
ekki og vilja ekki hagga því. Jafn-
vel þótt breytingin æpi á þá. Valda-
hlutfóllin milli flokkanna standa
okkur fyrir þrifum. Sjálfstæðis-
flokkurinn kemst ekkert áfram
þótt hann vilji. Sjálfstæðisflokkur-
inn endurnýjar sig ekki öðruvísi
en með nýjum. kynslóðum, sömu
stærðar og sömu gerðar. Hann er
fastur í samsteypustjórnum. Hann
er fastur í valdapýramídanum.
Hann er fastur í nefl samtrygging-
arinnar. Við skulum horfast í augu
við þessar pólitísku staðreyndir.
Flokkur er ekki bara til fyrir
sjálfan sig. Hann er til fyrir fólkið
og samtímann hveiju sinni og
verður að vera með eyrað við jörð-
ina og hlusta á grasið vaxa. Mín
rödd er rödd hins óbreytta manns,
sem er einn af mörgum þegnum
þessa lands, sem lítur svo á að
flokkarnir séu til fyrir þjóðfélagið
en ekki öfugt. Flokkarnir verða að
ganga í takt við tímans straum.
Þegar flokkamir eru orönir upp-
teknari af sjálfum sér heldur en
þjóðinni þá þarf að staldra við. Við
getum ekki búist við að flokkamir
breytist nema fólkiö í flokkunum
breyti þeim. Og orð era til alls fyrst.
(Þessi grein er byggð á köflum
úr ræðu sem flutt var á
aðalfundi Varðar á fimmtudaginn.)
Ellert B. Schram