Dagblaðið Vísir - DV - 08.12.1990, Blaðsíða 26

26
LAUGARDAGUR 8. DESEMBER 1990.
Menning
Ferð í fjörð milli fjalla
Njöröur P. Njarðvík hefur fengist viö rit-
störf í mörg ár og er hann kunnur bæði full-
orðnum lesendum sem smákrílum. Hann
hefur skrifað bækur fyrir yngstu lesend-
urna, handbækur um bókmenntir til notkun-
ar í skólum, skáldsögur, leikrit og ljóð.
Nú er út komin hjá bókaforlaginu Iðunni
ný ljóðabók eftir Njörð og nefnist hún Leitin
að fjarskanum. Bókinni er skipt niður í tvo
hluta og nefnist sá fyrri Gegnum hugann
liggur leiðin en sá síðari, Fjörður milli íjalla.
í athugasemd í bókarlok getur höfundur þess
að í bók hans Lestin til Lundar sé að finna
ílokk 12 ljóða undur heitinu Fjörður milli
flalla og hafi þessi ljóðaflokkur að geyma
ljóðmyndir frá æskustöðvum hans í Skutuls-
firði. „Þessi flokkur birtist hér aftur endur-
skoðaður og aukinn. Nú eru ljóðin orðin 19.
Vel má vera að þeim fjölgi síðar, því að fjörð-
urinn heldur áfram að fylgja mér,“ segir
höfundur.
Ljóðin í þessum seinni hluta hafa flest að
geyma kyrrlátar náttúrulífsmyndir og lýsa
hægfara breytingum landsins frá einni árstið
til annarrar,- Þaö er greinilegt af lýsingum
skáldsins að honum þykir ofurvænt um
þennan blett á jarðkringlunni og dregur
hann upp svo undrafallegar myndir af lífinu
við fjörðinn að lesandinn getur ekki annað
en hrifist með. Kyrrð og friöur einkenna
andrúmsloft ljóðanna og gildir þá einu hvort
sólin er við völd eða kuldinn sem „streymir
niður milli fjallanna" (bls. 47). Manneskjan
er partur af fullkominni náttúru og eymd og
andstreymi víðs fjarri:
Hér er landið nakið
Ekkert skýlir lýtum þess
ekkert skyggir á fegurð þess
lóðrétt fjöll
og lárétt haf
og þar á milli manneskjan
(Hér er landið nakið bls. 34)
Ljóðabálkur þessi rennur áfram eins og
hægfara kvikmynd. Sumar og vetur mætast
eins og feimnir elskendur en átakalaust eins
og ekkert sé eðlilegra. Meira að segja „sand-
urinn í fjörunni er þolinmóður“:
Á lygnum dögum bíður hann öldunnar
í þurri mýkt
lætur undan korn fyrir korn
leysist upp
í hrynföstu dunandi sogi
skolast aftur í samfellda heild
í votri mýkt
sem leyfir iljum þínum að marka sig
djúpum sporum
Á dögum þjótandi vinda
lætur hann brimið berja sig
í strandlanga skel
sem herðist við lamstur boðanna
uns hann brotnar af eigin hörku
Þegar aftur lygnir
glúpnar hann í mildi
og skolast hægt
yfir spor þín
(Sandurinn í fjörunni bls. 45)
Ef til vill er höfundur að leggja á það
áherslu að betur væri ef maðurinn tæki sér
til fyrirmyndar náttúru og fyrirbæri lands-
ins, tileinkaði sér eitthvað af eiginleikum
þess. í lífl manneskjunnar skiptast á skin og
skúrir líkt og í ríki náttúrunnar og ekki allt-
af átaksins vert að streitast á móti örlögum
sínum. Það er lífsins ómögulegt að snúa við
framgangi náttúrunnar og jafnerfitt að snúa
við framgangi lífsins. Það er einungis hægt
að bíða þolinmóður, horfast í augu við eigin
veikleika og gera betur næst.
Þessi boðskapur birtist að vísu mun skýrar
í fyrri hluta ljóðabókarinnar en mér finnst
líkt og hlutarnir tveir tengist í þessu megin-
þema. í fyrri hlutanum er að finna Ijóö til-
einkuð nafnkunnum mönnum en flest ljóðin
eru stuttar hugleiðingar um, annars vegar
Njörður P. Njarðvík.
Bókmeruitir
Sigríður Albertsdóttir
umkomuleysi mannsins og hins vegar mögu-
leika hans:
Af hverju kemur enginn?
spyr einmana maður
sem situr og hengir höfuð
yfir hugarvíli sínu
Athugasemdalaust
gengur andráin framhjá
án þess að virða hann viðlits
Af hverju kemur enginn?
Af hverju kemur þú ekki sjálfur?
(Af hverju kemur enginn? bls. 24).
í ljóðinu Sorg boðar höfundur auðmýkt,
auðmýktin er það eina sem býður styrk í
amstri dagsins:
Þegar sorgin rís í hjarta þínu
víkja heift þín og reiði
og þú lamast
af langri þreytu
Ef þú reynir að ráðast gegn henni
brýtur hún bugaðan vilja þinn
Eina svarið er auðmýkt
Ekkert veitir eins mikinn styrk
og auðmýktin
(bls 23).
Það er óhjákvæmilegt að bregðast við kalli
lífsins líkt og það er óhjákvæmilegt að hlýða
boðorðum náttúrunnar. En það er hægt að
bregðast við á ýmsan hátt og möguleikana
höfum við í hendi okkar. Við getum klætt
af okkur vetrarkuldann þó við náum ekki
að afstýra honum, á eftir vetri kemur sumar
og með sumrinu birtan:
Hvaðan kemur þessi veika birta
sem vekur augun?
hægt
hikandi
leggst hún á augnalokin
og lýkur upp nýrri veröld
(Birta bls. 16).
í Leitinni að ijarskanum ræður einfaldleik-
inn ríkjum. Orðanotkun er, hnitmiðuð og
skýr og ljóðin öll fjarskalega vel úr garði
gerð. Við lestur þessara ljóða fór mér að
þykja vænna um sjálfa mig, lífið og aðra
menn og ég er þess fullviss að ég á oft eftir
að lauma mér inn í fjörðinn hans Njarðar í
leit að „þögn úr skínandi friði“ (bls. 29).
Njörður P. Njarðvik,
Leitin að fjarskanum,
Iðunn 1990.
Virðing fyrir natt-
úru og umhverfi
Það þarf talsvert hugmyndaflug til að skrifa sögu
um lífið meðal fugla og smádýra í húsagarði í borg-
inni. Fáum dettur slíkt og þvílíkt í hug. En það er
raunverulega óþarfi að leita langt yfir skammt til að
sjá fyrirbæri sem tilheyra náttúrunni. Lífheimurinn
er allt í kringum okkur, jafnvel úti í garöi.
Dýrin í garðinum er þriðja barnasaga Margrétar E
Jónsdóttur. Margir þekkja hana sem fréttamann hjá
Ríkisútvarpinu þar sem hún flytur fréttapistla um
atburði á erlendum vettvangi. En á milli vakta sest
Bókmenntir
Sigurður Helgason
hún við tölvuna og skrifar bækur fyrir börn. Fyrri
bækur hennar tvær hef ég ekki lesið en hygg að þær
fjalli um efni ekki ósvipað því sem er í Dýrunum í
garðinum.
Dýrunum eru gefnir ýmsir mannlegir eiginleikar.
Þau ræða saman, rífast og hjálpast aö. Fuglarnir
mynda samfylkingu til að verjast árásum heimiliskatt-
arins í næsta húsi. Hann hefur ekki misst veiðináttúr-
una og notar hvert tækifæri sem gefst til að veiða.
Og samhjálpin er mikil. Þegar lóan finnst í næsta
garði, nær dauða en lífi eftir langt flug af suðrænum
slóðum, hjálpa hinir fuglarnir, starrinn, auönutittling-
urinn og þrastahjónin, honum til að ná fullri heilsu.
Og auðvitað tekst þaö.
Dýrin í garðinum er skemmtilega skrifuð saga. Og
þaö er sérstaklega skemmtilegt hvemig höfundi tekst
að leiöa lesandann nær dýrunum og enda þótt ómögu-
legt sé fyrir mannfólk að ímynda sér hvernig dýr og
fuglar sjái heiminn eru hugmyndir Margrétar ekkert
vitlausari en hvað annað. Og það er líka athyglisvert
hvernig henni tekst að yfirfæra mannlega þekkingu
og mannlega hugsun á dýrin.
Ég held að þessi bók geti leitt til þess að lesendur
hennar sjái sitt nánasta umhverfi með dálítið öðrum
augum. Hún felur í sér virðingu fyrir náttúrunni og
umhverfmu og víst er að börn sjá hari'á öðrum augum
eftir en áður.
Myndir Önnu Vilborgar Gunnarsdóttur falla vel að
Margrét E. Jónsdóttir.
sögunni. Þær eru teiknaðar út frá sjónarhóli dýranna.
Útgefandi hefur gengið snyrtilega frá bókinni en von-
andi virkar dþkk kápan ekki fráhrindandi á kaupend-
ur.
Margrét E. Jónsdóttir
Dýrin i garöinum
Reykjavik, Selfjall, 1990
Ævilöng
undirgefni
Fyrir röskum áratug var rússneska skáldkonan Nina Berberova nánast
óþekkt stærð í bókmenntaheiminum, en í kjölfar sjálfsævisögu hennar,
sem út kom árið 1969, fór nafn hennar að sjást æ oftar á síðum bók-
menntatímarita, einkum í Frakklandi. Var Berberova þá ekkert ung-
lamb, fædd í Pétursborg árið 1901.
Sá sem þetta skrifar er samt svo illa upplýstur að hann hafði ekki af
skáldkonunni spurnir fyrr en nýlega, og enga bók hennar hafði hann
lesið fyrr en honum barst „Undirleikarinn", nóvella sem Mál og menning
gefur út í bókaflokknum Syrtlur.
Undirleikarinn kom út í Frakklandi árið 1985, gerist í Pétursborg og
París um og eftir 1920, en ber með sér angan löngu liðinnar tíðar. Ef
Bókmenntir
Aðalsteinn Ingólfsson
ekki væri minnst á bíla og flugvélar öðru hvoru, gætum við allt eins
verið staddir í ljúfsárri nóvellu eftir Tsjekov, þar sem misjafnlega van-
sælt millistéttarfólk viðrar óhamingju sína í 19. aldar viðhafnarstofum.
í samræmi við gamlar bókmenntahefðir lætur höfundur einnig líta svo
út að söguna hafi hún fundið í gamalli stílabók á fornsölu.
Leiksoppur
Sögumaður, Sonja, er undirleikarinn sem bókin fjallar um. Hún leikur
undir á píanó með glæsilegri og hæfileikamikilli söngkonu, og dáir hana
mjög. En hún er „undirleikari" í víöafi skilningi, einn af þeim sem sökum
uppruna síns, útlits og skapgerðar virðist ásköpuð ævilöng undirgefni
við aðra.
Sú vitund brennur ákaflega á Sonju og svo fer að ást hennar á söng-
konunni, vinnuveitanda hennar, breytist í löngun til að auðmýkja hana
og gerast þannig örlagavaldur. Til þess fær hún tækifæri er hún kemst
að ástarsambandi söngkonunnar, giftrar konu, og ungs manns. En þegar
kemur að því að fletta ofan af söngkonunni taka örlögin fram fyrir hend-
ur Sonju. Hún virðist því dæmd til að vera leiksoppur. Þó gefur hún
ekki upp alla von: „ ... það er óhugsandi að ég sé ein í heiminum, alein,
án mannlegrar veru, án draums, án einhvers þess sem gerir það mögu-
legt að lifa meðal ykkar...“ (bls. 83)
Undirleikarinn er eftirminnileg lýsing á ásthatri og einsemd. Þýðing
Árna Bergmann er þjál, blátt áfram og í alla staði læsileg.