Dagur - 19.12.1995, Qupperneq 7

Þriðjudagur 19. desember 1995 - DAGUR - 7 B
urinn er sá að það fólk á íslandi
sem lægst hefur launin er dæmt til
þess að skrimta svo ég tali ekki
um það fólk sem hefur greiðslur
og skuldbindingar á herðum sér.
Ef fólk vill standa í skilum hlýtur
þetta ástand að vera hugarkvöl og
ráðleysi. Talandi um að tekju-
skiptingin í þjóðfélaginu hafi þró-
ast með ranglátum hætti, er ekki
rétt að segja að svo hafi orðið.
Réttara er að tala um gelgjuskeið
sem þjóðin sé ekki komin yfir, allt
frá árum stríðsgróða og verð-
bólgu. Það er aðkallandi að kjör
fólksins í landinu komist í jafn-
vægi svo til friðar horfi, meðal
annars í samskiptum kynjanna.
Stjómkerfið er líka orðið flókið og
torskilið almenningi og lamar á
marga lund framtak og viðleitni til
sjálfsbjargar. Stækkun álvers í
Straumsvík eru góð tíðindi og
fleira sem er að gerast. Þessu
fylgja vel launuð störf og þeim
sem em án atvinnu fækkar. En
dýpri uppskurð þarf á þjóðarlík-
amanum öllum, ef vel á að vera,“
sagði Grímur.
Endalok Sambandsins
- Árið 1987 sagðir þú í viðtali við
Dag að beinlínis væri stórhættu-
legt ef samvinnuhreyfingin í land-
inu liði undir lok. Hver eru við-
horf þín til þessara mála nú þegar
Róm er bmnnin, ef svo má að orði
komast?
„Ja, þessu viðtali er ég nú bú-
inn að gleyma, en við það sem ég
sagði þama get ég vel staðið.
Endalok Sambandsins tel ég fyrst
og fremst vera hneisu. Sorgleg er
sú lágkúra sem skóp þessi enda-
dægur og þeir menn sem voru í
forsvari undir hið síðasta hljóta að
dæmast hart. Þeir virtust halda
áfram að sigla flottan byr verð-
bólguáranna, þótt aðstæður breytt-
ust og þetta gerðu fleiri en þeir,
því miður. Sambandsmenn ætluðu
að kaupa banka, lönd og þeir
byggðu stóra draumahöll á
Kirkjusandi, sem þeim tókst að
litlum hluta að flytja í. Og borgin
hrundi.
En mín trú er samt að sam-
vinnustefnan muni alltaf lifa, enda
þótt í öðru formi verði. Eg sé til
dæmis engan annan möguleika til
að viðhalda verslun í dreifbýlinu,
en með samvinnu fólksins í ein-
hveiTÍ mynd. Að reka verslun úti
um land er mjög erfitt og sam-
keppnin frá Reykjavík og Akur-
eyri hörð; þar sem hirtur er auð-
fengnasti ágóðinn af sölu á dag-
legum nauðþurftum fólks."
Ofmælt að ég sé á
góðurn járnum
Alla tíð hefur Grímur verið áhuga-
maður um hesta og hestamennsku.
Framan af ævi miðaðist hesta-
mennska hans þó fyrst og fremst
við þarfir hans sem bónda, en
nokkru áður en hann flutti á
Blönduós gekk hann í hesta-
mannafélagið Neista og síðan þá
hefur hann sinnt hestamennskunni
sem áhuga- og ánægjustarfi.
„Ég á hesthús og mína þrjá
rauðu hesta og myndu þeir auð-
veldlega bera mig um landið. Það
hefir í rauninni verið mitt drauma-
ferðalag, þótt sjálfsagt verði það
ekki'nema dag og dag í hópi góðra
ferðafélaga. Það hæfir ekki göml-
um mönnum að valda öðrum
áhyggjum með því að vera einir á
ferð. Það þætti ofmælt ef ég segði
eins og forsetinn að ég væri á góð-
um jámum, því ég hef ekki nema
brot af því þreki sem ég hafði áð-
ur. Skrokkurinn á mér er býsna
samofinn því að sitja á góðum
hesti og mér finnst ég eflast allur
þegar ég sit góðan hest. En ill-
genga hesta þoli ég engan veg-
inn,“ segir Grímur.
Fréttaritari og veður
athugandi
Sem að líkum lætur er Grímur nú
að miklu leyti hættur störfum og
sestur í helgan stein. Þó ekki al-
veg; því síðustu tíu árin og vel það
hefur hann haft með höndum veð-
urathuganir á Blönduósi fyrir
Veðurstofu íslands. Athuguð er
úrkoma, hitastig, vindátt, vind-
hraði og skýjafar - og upplýsingar
þar að lútandi eru sendar fimm
sinnum á sólarhring í gegnum
tölvulínur suður til Veðurstofunn-
ar í Reykjavík. Starf þetta segir
Grímur vera nokkuð bindandi' en
kvartar þó ekki.
En nafn Gríms mun þó hæst
rísa vegna starfa hans sem frétta-
riíari fyrir Ríkisútvarpið á
Blönduósi í rösklega 20 ár. „Já,
mér finnst skemmtilegt að vera
fréttaritari. Þetta starf gefur mér
möguleika til að setja mig inn í
mál og fylgjast með því sem gerist
í kringum mig. Á meðan maður
hjarir er nokkurs virði að fylgjast
með því sem gerist, þó maður sé
ekki lengur þátttakandi í atvinnu-
lífinu. Eg get viðurkennt að um
margt hafi ég þann sama áhuga á
málefnum líðandi stundar sem ég
hafði. En kannski finnst sumum
að þetta sé sprottið af hnýsni um
annarra hagi, en það er fjarri lagi
af minni hálfu. Mér er ljós sú
breyting sem hlýtur að verða á
lífsviðhorfi manns, allt frá æsku
til elli og ég finn glöggt að minn
athafnatími er að renna út. En
sjálfsagt er að halda sem lengst í
horfinu, á meðan maður verður
ekki settur alveg út í hom. Sem
dæmi um þetta skal ég nefna að ég
hefi um nokkuð langt árabil verið
ritari á aðalfundi samvinnufélag-
anna á Blönduósi og ég hefi látið
hafa eftir mér að ég ætli að skrifa
eitthundraðasta aðalfund félagsins
á næsta ári. Við þessari hugmynd
hefir ekki verið hreyft andmælum
en enginn veit hvað næsti dagur,
vika, mánuður eða ár bera í skauti
sínu. Við það verða allir að vera
sáttir, enda ekki annarra kosta
völ,“ sagði Grímur Gíslason að
lokum. -sbs.
Heima í stofu. Grímur og eiginkona hans, Sesselja Svavarsdóttir, eiga fjögur
börn og frá þeim hefur myndast stór ættbogi.
Myndir: Sigurður Bogi.
Hvers vegna
eru jóliní
Flestar árlegar hátíðir og sérstak-
ir dagar eiga sér einhverja sögu.
Hvers vegna heitir 23. desember
Þorláksmessa? Hvers vegna
höldum við jólin? Hafa áramótin
alltaf verið um mánaðamót des-
ember og janúar? í bók Áma
Bjömsson, Saga daganna, er
m.a. fjallað um dagana sem
tengjast hátíðarhöldum um jól
og áramót og það er vel við hæfi
í jólablaði að glugga í hvað sag-
an segir um Þorláksmessu, jól,
áramót og þrettándann.
Þortáksmessa
Tvær Þorláksmessur em á ári,
ein að vetri til og önnur að sum-
arlagi. Þorláksmessa að vetrir er
23. desember en þann dag árið
1193 andaðist Þorlákur Þórhalls-
son, Skálholtsbiskup, og sumar-
ið 1198 var á Alþingi leyft að
heita á hann. Bein hans voru tek-
in upp og skrínlögð 20. júlí það
sumar og á næsta Alþingi var
stofnuð Þorláksmessa á andláts-
dag hans og síðar bætt við messu
á upptökudaginn. Þorláksmessa
23. desember varð lífsseigari en
sumamiessan eftir siðaskipti og
veldur þar nálægð jóla. Almenn-
ur var sá siður að hafa fiskmeti,
skötu eða soðinn harðfisk á
borðum á Þorláksmessu og á 20.
öld hafa Vestfirðingar haldið
tryggð við kæsta skötu sem Þor-
láksmessumat. Sá siður hefur
breiðst út til annarra á síðustu
áratugum.
Jól
Á norðurslóðum eiga jólin sér
ævafoma sögu tengda vetrarsól-
hvörfum. Nafnið er norrænt og
er einnig til í fornensku. Norræn
jól féllu síðan saman við kristna
hátíð. Á 4. og 5. öld komst sú
venja víðast á að minnast fæð-
ingar Krists 25. desember en
skírnarinnar og tilbeiðslu vitr-
inganna 6. janúar og má þaðan
rekja jóladagana 13 á Islandi.
Mikil þjóðtrú tengist jólum
og jólaföstu sem er í miðju ís-
lensku skammdegi. Grýla er
þekkt sem flagð frá 13. öld en á
17. eða 18. öld varð hún þekkt
sem bamaæta tengd jólunum.
Jólasveinum fréttist fyrst af á 17.
öld og voru þeir afkvæmi Grýlu
og mikið illþýði. Á 19. öld tóku
þeir nokkuð að mildast og kornu
þá ýmist af fjöllum eða hafí.
Oftast er talið að þeir séu 9 eða
13. Seint á 19. öld fór eðli jóla-
sveina og útlit að blandast
dönskum jólanissum annarsveg-
ar en evrópskum og amerískum
jólakarli hinsvegar. Um 1930
varð sú aðlögun að jólasveinam-
ir koma fram í rauðum alþjóða-
klæðnaði og verða gjafmildir en
halda íslenskum sémöfnum og
fjölda.
Á fyrri öldum var algengt að
slátra kind í jólamatinn og kjöt-
súpa var þá á borðum á aðfanga-
dagskvöld. Hangikjöt var einnig
fastur jólamatur en rjúpur voru
upphaflega fátækrafæði.
Jólagjafir tíðkuðust ekki hér-
lendis fyrr en seint á 19. öld en
öldum saman vom sumargjafir
almennari. Vinnufólk og heirnil-
isfólk fékk hinsvegar oftast eitt-
hvað klæðakyns fyrir jólin sem
einskonar launauppbót.
Áramót
Hérlendis verður 1. janúar að ný-
ársdegi á 16. öld en áður höfðu
áramót verið talin á jólum og 1.
janúar var þá áttundarhelgi jóla-
dagsins. Jólanótt var því áður hið
sama og nýársnótt. Ýmiskonar
þjóðtrú tengist nýársnótt. Því var
m.a. trúað að kýr tali þessa nótt,
selir fari úr hömum, kirkjugarður
rís og álfar flytjast búferlum.
Þeir sækja heim mennska nienn
og má eignast auðæfi þeirra með
því að sitja þolinmóður á kross-
götum.
Þrettándi
6. janúar, þrettándi og síðasti
dagur jóla er kallaður þrettánd-
inn. Upphaflega hét þessi dagur
opinbemnarhátíð og var tengdur
ýmsum kristnum trúaratburðum;
einkum skírn Krists og Austur-
landavitringunum. Algengt var
að gera sér dagamun í lok jóla
og einnig hefur þrettándinn verið
einskonar varadagur fyrir úti-
skemmtanir ef veður bregst um
áramót. Á síðari árum hafa Álfa-
brennur sérstaklega orðið al-
gengar á þrettándanum.