Dagblaðið Vísir - DV - 12.08.1995, Blaðsíða 16

16
LAUGARDAGUR 12. ÁGÚST 1995
Sögur af nýyrðum_
Hljóðvarp
Oröiö hljóðvarp í málfræðilegri
merkingu er rúmlega 150 ára gam-
alt nýyröi. Elzta dæmi, sem Orða-
bók Háskólans þekkir um þaö, er
úr 7. árgangi Fjölnis. Auk þess
kemur þaö fyrir í Frumpörtum ís-
lenzkrar tungu (1846) eftir Konráö
Gíslason (1808-1891). Ekki verður
fullyrt, hver myndaði orðiö, en
greinilega berast böndinað Fjölnis-
mönnum. Mestur málfræðingur
þeirra var Konráö Gíslason, en
snjallasti nýyröasmiðurinn var
Jónas Hallgrímsson. Hljóðvarp er
þýöing á þýzku Umlaut. Þetta
þýzka orö var tekið upþ sem mál-
fræðilegt íðorð af Jakob Grimm
árið 1819. Danir breyttu þessu
þýzka orði í omlyd. Fremsti mál-
fræðingur Dana á þessu skeiði var
Rasmus Kristján Rask, en ekki veit
ég, hvort Rjölnismenn hafa lært
þetta málfræðihugtak af honum.
Orðið hljóðvarp er snoturt orð, en
vart verður sagt, að það sé gagn-
sætt. Allt um þaö hefir orðið haldið
velli, og er nú einhaft um þetta
hljóðsögulega fyrirbæri.
Nú á dögum er tekið að nota orö-
ið hljóðvarp einnig í allt annarri
merkingu. Orðið útvarp birtist, að
því er ég bezt veit, fyrst á prenti
árið 1925. Höfundar þess eru tveir:
Sigurður Nordal prófessor og Jón
Sigurðsson, skrifstofustjóri Al-
þingis. Helgi Hjörvar sagöi mér
sjálfur, aö hann heíði myndað orð-
ið sjónvarp. Hann tiltók engan
tíma, en elzta heimild, sem Orða-
bók Háskólans þekkir um petta
orð, er frá 1940, úr sögu eftir Ólaf
Friðriksson.
Gylfi Þ. Gíslason sagði mér ekki
alls fyrir löngu, að sér hefði orðið
ljóst, þegar hann var menntamála-
ráðherra, að ekki dygði að nota
orðið útvarpeingöngu um stofnun,
sem varpaði út hljóði. Þaö yrði
einnig að ná til sjónvarps. Hann
þurfti í bréfi eða skýrslu að nota
orð, sem eingöngu táknaði „út-
sendingu hljóðs“. Útvarp dugði
Umsjón
Halldór Halldórsson
ekki, því að það orð náði einnig til
sjónvarps. Datt honum þá í hug að
hafa um þetta orðið hljóðvarp.
Þetta orð hafði hann ekki þekkt
nema í málfræðilegu merkingunni.
Gylfi varð menntamálaráöherra
1956. Þetta hefir því gerzt einhvern
tíma eftir það. Gylfi tilgreindi ekki
ártalð, hvenær þetta hefði gerzt.
Því verður ekki fullyrt, hvenær
hann myndaði orðið.
Ég hefi þann sið, þegar ég athuga
aldur nýyrða, að leita til Orðabókar
Háskólans og fá þar vitneskju um,
hve gömul dæmi þar sé að finna
um orðin. Elzta dæmi, sem Orða-
bókin hefir um orðiö hljóðvarp í
annarri merkingu en hinni mál-
fræðilegu, er úr kvæði eftir Guð-
mund Friðjónsson (í bók útgefinni
1942). Þar er orðið í svo óljósu sam-
hengi, aö ég treystist ekki tii að
ákveða merkingu þess. Hins vegar
hefir Orðabókin orðið hljóðvarp í
merkingunni „útsending hljóðs"
úr Samvinnunni 1959. Þetta er í
grein eftir Benedikt Gröndal. Hann
lét sjónvarpsmál mikið til sín taka.
Ég get því ekki fullyrt, hvort þeir
Gylfi og Benedikt hafa myndað orð-
ið hvor óháð hinum eða hvort
Benedikt hefir þekkt orðið úr
plöggum frá menntamálaráðu-
neyti.
La JBagTuieéie
Frystivöruverslun
&da þtamfU (mkwá heima fijá þát.
Jíomid uið C dxu j og ómakkið þtamíkvt
fuöfkwt þtá kl. 10-16.
Skeifan 7- sími 588 2759
Aðrir sölust.: Nóatún, Laugavegi 116 og Sunnubrauö, Hvaleyrarbraut 3, Hafnarf.
r
Til leigu
rétt við Hlemmtorg gott húsnæði, samtals
840 m2, sem leigist í einu lagi eða smærri
einingum. Hentugt fyrir verslun, skrifstofur
eða ýmiss konar þjónustustarfsemi. Gott
upphitað bílastæði.
Áhugasamir sendi tilboð til DV,
merkt B-222 (3852).

Stöðupróf
í framhaldsskólum
Stöðupróf í framhaldsskólum í byrjun haustannar 1995
verða sem hér segir:
enska
spænska og þýska
Norðurlandamál og
tölvufræði
franska, ítalska og
stærðfræði
mánudaginn 21. ágúst kl. 18.00
þriðjudaginn 22. ágúst kl. 18.00
miðvikudaginn 23. ágúst kl. 18.00
fimmtudaginn 24. ágúst kl. 18.00
Stöðuprófin eru opin öllum framhaldsskólanemendum sem
orðið hafa sér úti um einhverja þekkingu umfram grunn-
skóla. Tilkynna skal þátttöku símleiðistil skrifstofu Mennta-
skólans við Hamrahlíð í síðasta lagi 18. ágúst í síma
5685140.
Krossgáta
V/EG-
IÚM/R
GftlGOP!
M'dMPR
2£/ns
23
K/EPJj
F/KtJ
PoR-
72/SH-T)
UTL/
tb
FEL%!
RGfcTpg
G/E51P
FUKPflR
S’oK/V
IjRYSS-
ur/fl
RoSTuR.
KflKTfl
rettuR
'fl l/T/Kfl
UTftúfl
ftÐE/Hj

/5
%L!
ID
KftTrfl
8'oK
'OU/Kfl
SPoF
'RKÆRft
//
SToV/R
5
LJ'OS'
FkJ E-
iPKfiOfó)
*%*»u
HE/T/
/2
n
/3
R'flS/R
/L/Oflfl
fl IIT///H

KflGLft
5/Ðft
GL UFU
5 PftK
'OÞFfT
-/v
T/E. -
LflGft
HR/EÐ
5LF>
URIfl ~
ULL
OTfl
flfl
!5
GREftJflR
s uvu
HRY/Lfl
þftft-
3/Ðjfl
5 ORB
B/THftR
/6
/7
ftV/////-
/ /Vftu P
V/ TNIS
RuRDúR
%0
/7
/9
/H
'DHLJ'OÐ
rv'/ -
/vóz/fl
/8
LE/P/
lYF
n$m
v
SI6RU0U.
wnFl-RÞ
flR
'OHftPP
HGNtR
/9
/nftLFR.
SKftT.
SKYFPfl
V/T-.
Liry/fl
V/ftHft
20
SKftRU
VERS/V
ftR
/Vtft5
'0RETÐA
íiRflGÚ
SL./EK
n/ÐuR
%!
'OÐfl'
Got/
n
KRRKKft
KjöKuR
flmS'flTr
KaupFel.
/1
'OSjflLV
flN
BY/-/T
SP/ftfl
n
U
sr
SKRoKK
5P/K
l!
/3
GERfl
sn'ftTr
LftUST
ERjUR,
Lft/wú

'Jð
tJ)
m
m
O
V-4
M
O
l'r—I
m
^cd
I
'-g Qc Uj 2 CQ cc 2 QC c- <0 '-u Qí :o 2 5: 2) >
-4 -4 cí sO 2 \ '■O CC 2 CC u. K 2) Qc *s 2 2>
-4 Ci VD 2 -9: K .o > Oí V- 2 V •s .o Ví> ■v
v; Cc s-s 2) <2 •vl \ Qc V .o> <-n 4 -4 9: Uc
CCI U. s. K Ó V s «5: 2 73 cj: N\ 2 24 <2 <V
VÐ 9: 2 Ql -4 .o VD cv: o: 2 2 \ <2 '<1
rj o: <2 u. -N. > 0) X 2 "S. Qí • q: 2 'S \ 23 QC
ú: V vn 2 Cö * 2 VQ <sr 2) <* VG Uj Qc N 2 \ <2
qc Ci o oc \/ ö: X 2 '44 V- -4 VÐ X 's o< CD X <2 'ú VÖ
<2 CD \- -4 \ S \ VD oc 2 <5: <2
0. cs: 2 k ;o -s. 2 Vö 2) ®c - V- k
VA > V- 2 2 <4: u V- 2 2 VÖ •o X vo 2)
2 2 -2 ct: k