Dagblaðið Vísir - DV - 20.04.1996, Blaðsíða 30

38
LAUGARDAGUR 20. APRÍL 1996
fréttir_____________________________________
Hrikalegar afleiðingar salmonellufársins á Ríkisspítulum:
lllvíg eggjasalmonella komin til að vera
-124 sýktir og einn látinn, tveir enn fárveikir
Úr Samsölubakanlnu að Lynghálsi 7 í Reykjavík. Salmonellusýkingin barst úr eggjum í þeytirjómann á þann hátt að
fyrst var deigið í rjómabollurnar hrært saman en í það voru notuð egg sem talin hafa verið smituð. Eftir að deigið
hafði verið hrært í vélinni var rjóminn þeyttur í henni án þess að vélin væri hreinsuð nægilega vel á milli.
DV-mynd BG
Salmonellusýkingin á Ríkisspítul-
unum á bolludag, þann 19. febrúar
sl„ er ein alvarlegasta og stærsta
hópsýking af því tagi hér á landi til
þessa. Alls greindust 124 sýktir.
Tveir þeirra eru enn þungt haldnir
en þar er um að ræða sjúklinga sem
voru alvarlega veikir fyrir. Einn
hefur látist, gömul kona sem var
ekki sterk fyrir þegar hún fékk sýk-
inguna. Verið er að vinna að saman-
tekt á kostnaði Ríkisspítala af þessu
fári og er hann talinn ekki munu
verða undir 20 milljónum króna en
ekki eru enn öll kurl komin til graf-
ar í þeim efnumi Stór hluti þessa
kostnaðar er vegna vinnutaps
starfsfólks stöfnunarinnar sem ver-
ið hefur frá vinnu langtímum sam-
an og nokkrir enn, tíu vikum eftir
að sýkingin átti sér stað. Stjórn Rík-
isspítala íhugar alvarlega að höfða
skaðabótamál á hendur Samsölu-
bakaríinu vegna þessa máls
Hluti af daglega lífinu
Af þessari sýkingu og öðrum ný-
legum tilfellum virðist ljóst að
salmonella sé komin til að vera.
Salmonella hefur greinst mjög víða
undanfarin ár, m.a. í mat og í hrá-
efni til matargerðar sem áður var
talið laust við slíkt. I frétt í DV 24.
febrúar sl. segir Birgir Þórðarson,
forstöðumaður heilbrigðiseftirlits
Suðurlands, að ekki sé hægt að forð-
ast þennan vágest með öðru móti en
hreinlæti og með því að forðast að
aðstæður við matseld og í matvæla-
framleiðslu skapist þar sem hætta
er á aö smit geti borist úr hrámeti,
eins og t.d. kjúklingakjöti, í tilbúinn
mat.
í fréttinni bendir Birgir á að
salmonella sé síður en svo bundin
við kjúklinga og hænsnaafurðir.
Salmonella hafi greinst í grasbitum,
bæði kúm og sauðfé, hún sé í sjó-
fugli og berist með honum í vatns-
ból og á tún og engi. Salmonella
greindist t.d. í sláturafurðum frá
Selfossi sl. haust og hún greindist í
sviðum sem voru á borðum í þjón-
ustumiðstöð fyrir aldraða í Reykja-
vík sl. haust. Til að hefta sem mest
þessa útbreiðslu salmonellunnar í
umhverfinu segir Birgir nauðsyn-
legt að ekki fyrirfinnist opin
skolpræsi og sorphaugar.
Bolludagsfárið hefst
Það var ekki fyrr en um og eftir
helgina eftir bolludag að fregnir
tóku að berast út um sýkinguna á
Ríkisspítulum, einkum Landspítala.
Leit að hugsanlegri orsök hafði þá
þegar hafist og ljóst var að um
salmonellusýkingu væri að ræða.
Sýni voru tekin frá sýktum einstak-
lingum og leitað að hugsanlegum
einkennalausum smitberum. Allt
kapp var lagt á að finna orsökina og
fljótlega töldu menn sig hafa vissu
fyrir því að um væri að ræða tilbú-
inn rétt sem var aðkeyptur til stofn-
unarinnar. Meira var ekki sagt að
sinni.
Alls voru rúmlega fjögur þúsund
sýni tekin, bæði hjá sýktum ein-
staklingum, fólki sem grunur lék á
að væri sýkt en einkennalaust og í
fyrirtækjum sem framleiða matvæli
og skipta við Ríkisspítala og hjá
birgjum þessara fyrirtækja voru
sömuleiðis tekin sýni til að reyna að
rekja smitið til upphafsins.
Salmonellubakterían, sem olli fár-
inu, fannst svo í hrærivél í bakaríi
Mjólkursamsölunnar í Reykjavík. í
þessari hrærivél hafði deigið í
bolludagsbollurnar verið hrært og
eggjum blandað í það. Þá hafði
einnig rjóminn í bollumar verið
þeyttur í vélinni. Að sögn Ingólfs
Þórissonar, aðstoðarforstjóra Ríkis-
spítala, voru bolludagsbollurnar
keyptar af Samsölubakaríinu eftir
að útboð hafði farið fraín. Önnur
viðskipti hefur stofnunin ekki átt
yið bakaríið, hvorki fyrir né eftir
bolludaginn.
Þögn og hagsmuna-
vernd
Eftir að fréttir tóku að birtast í
fjölmiðlum um sýkinguna á Rikis-
spítulum fengust ekki svör við því
hvaða matvæli hefðu verið á
boðstólum sem grunuð voru um að
vera smitberar, aðeins var sagt að
ákveðinn réttur væri grunaður og
væri hann uppurinn þannig að eng-
in bein sönnunargögn væru lengur
til. Ekki fékkst hins vegar staðfest
fyrr en síðar um hvaða rétt væri að
ræða og hvaðan hann hefði komið.
Ástæður þess að menn hjá Ríkis-
spítulum, Hollustuvernd og víðar
voru mjög varfæmir í yfirlýsingum
sínum voru þær að þeir vildu vera
eins vissir og unnt væri í sinni sök
áður en nokkuö yrði fullyrt vegna
þess hve miklir hagsmunir væru í
húfi og afleiöingar af óvissum eða
jafnvel röngum ályktunum gætu
orðið mjög alvarlegar.
Það sem menn eiga við hér má
skýra með dæmi um salmonellasýk-
ingu sem kom upp í fermingar-
veislu í Búðardal fyrir nokkrum
árum. í Búðardal starfaði þá fyrir-
tæki sem bjó til mat og seldi í veisl-
ur. Salmonellusýking kom síðan
upp í veislunni, fjöldi manns sýktist
og var sýkingin rakin til kjúklinga-
réttar. Fyrirtækið neyddist til að
hætta störfum eftir atvikið en ekki
nóg með það: Öll ferðamannaþjón-
usta í Dölunum hreinlega lagðist í
rúst og liðu tvö ár áður en hún tók
að rétta við á ný. Þessu til viðbótar
töldu kjúklingabændur sig hafa tap-
að um 250 milljónum króna á nú-
virði vegna mikils samdráttar í sölu
á kjúklingum í kjölfarið. Að baki
ákvörðunar um takmarkaðar upp-
lýsingar til fjölmiðla af Ríkisspítala-
málinu lágu því viðskiptalegar for-
sendur að hluta.
Úgnvekjandi
eggjasalmonella
Bakterían, sem olli ríkisspitala-
fárinu, nefnist salmonella enteriti-
dis en eitt afbrigði hennar hefur
greinst í ferskum eggjum víða um
lönd. Þessvegna var hafist handa
við að leita hennar í þeim hænsna-
búum sem selja Samsölubakariinu
egg. Leitað var salmonellu í búun-
um og var tugum fugla slátrað og
þeir krufnir í þeim tOgangi en ekk-
ert fannst, að sögn Jóns Gíslasonar,
forstöðumanns Hollustuverndar
ríkisins.
- En hvers vegna var fuglum slátr-
að og þeir krufnir?
Ástæða þess - talsvert ógnvekj-
andi ástæða - er að sögn veirufræð-
ings, sem rætt var við í gær, sú að
eitt afbrigði salmonellutegundar-
innar á Ríkisspítulum, salmonellu
enteritidis, hefur ekki greinst á ís-
landi til þessa en er hins vegar
þekkt í Evrópu, einkum suðurhluta
álfunnar og í Bretlandi.
Umrætt afbrigði salmonellu ente-
ritidis er aðalástæða þess að á hótel-
um og veitingahúsum víða í Evrópu
er ekki lengur hægt að fá linsoðin
egg í morgunmat. Þetta er varúðar-
Fréttaljós
á laugardegi
Stefán Ásgrímsson
ráðstöfun vegna þess að afbrigðið er
þeirrar náttúru að táka sér bólfestu
í legi og eggjastokkum varphæna og
berst í eggjarauðuna strax á mynd-
unarstigi eggsins og svo áfram úr
fullburða eggjunum í menn.
Grunur um egpja-
salmonellu a Islandi
Á fyrstu stigum rannsóknar salm-
onellufársins á Rfkisspítulum tæptu
menn á þessum möguleika og gáfu
hann í skyn án þess að segja hreint
út að grunur léki á að þessi tiltekna
salmonellutegund hefði numið land
á íslandi. Talað var um að grunur
beindist að eggjum og að um
krossmengun eða snertimengun
hlyti að hafa verið að ræða. Þá
ályktun var svo sem ekki flókið að
draga þar sem salmonella þolir ekki
hita yflr 75 gráður, hvað þá langvar-
andi hita. Þannig var vart hægt að
hugsa sér að bakterían úr eggjunum
í deiginu hefði lifað af bollubakstur-
inn I ofnum bakarísins. Því hlyti að
vera um krossmengun að ræða enda
þótti síðar sannað að smitunin hefði
orðið þannig að eggjunum, sem búið
var að slá út, var blandað saman við
hveiti og önnur efni sem notuð voru
í bolludeigið í hrærivélarskálinni.
Rjóminn í bollurnar var svo þeyttur
í sömu skálinni án þess að hún væri
þvegin, eða a.m.k. þvegin á full-
nægjandi hátt, áður en rjóminn
kom í hana.
Það er því rjóminn sem ber
salmonellusmitið i neytendurna
sem borðuðu bollurnar. En með
þessari vitneskju er sagan þó ekki
öll:
Hún er komin
„Mig grunar egg,“ sagði læknir
einn á Landspítala, sem vildi ekki
koma fram undir nafni, við DV. Það
sem rennir stoðum undir það er að
þessi salmonelluklón, eða afbrigði
salmonellu enteritidis, er þekkt að
því að fara inn í hænuegg og hefur
valdið óhemju vandamálum í ná-
grannalöndunum, svo sem í Bret-
landi, á Spáni og víðar.
Afbrigðið er ástæðan fyrir því að
hætt er að selja linsoðin egg á hótel-
um og veitingahúsum. Við höfum
verið laus við þetta hingað til og
höfum þess vegna miðaö öll okkar
vinnubrögð og matarvenjur við það.
Nú grunar okkur að þessi óáran sé
komin hingað líka. Það hefur verið
leitað í eggjum og hænum en ekkert
fundist og þess vegna hafa menn
ekkert vOjað segjajj. segir þessi
læknir. Hann minnir á að breskur
heilbrigðisráðherra varð að segja af
sér í fyrra eftir að hafa ráðlagt fólki
að forðast að borða egg. „Þetta var
mjög góð og tímabær ráðlegging en
kostaði þessa konu ráðherrastólinn
þegar framleiðendur risu upp á aft-
urlappirnar. Það sýnir hve viö-
kvæmt þetta er og þessi mál eru
ekki síður viðkvæm hér,“ segir
læknirinn.
Tilfellum fjölgar
- Er salmonella að færast í aukana?
„Við eigum samantekt yfir fjölda
tilfella frá 1976-1991. Þá erum við nú
að taka saman nýjustu upplýsingar
og ef við lítum á síðasta ár þá er
aukning samanborið við þessi ár
sem ég nefndi," segir Jón Gíslason,
forstöðumaður Hollustuverndar rik-
isins. Hann var spurður hvort ein-
hverjar beinar skýringar væru á
þessu. Hann sagði svo ekki vera en
hins vegar hefði matvælaiðnaður
þróast mjög undanfarin ár og mat-
reiðsla og framleiðsla hráefnis til
matargerðar væri með gjörbreytt-
um hætti.
„Það er miklu meiri vinnsla mat-
væla nú en var og það er alltaf að
aukast framboð á tilbúnum matvæl-
um. En margar af þessum sýking-
um, sem orðið hafa undanfarið, liafa
orðið í heimahúsum. Stærstu
salmonellutilfellin hafa hins vegar
orðið vegna veislumatar þar sem
komið hefur saman margt fólk, auk
rjómabollumálsins nú siðast.“ Jón
bendir á að minni hluti salmonellu-
sýkinga er nokkru sinni skráður.
Flestar þeirra verði í heimahúsum,
fólk fær kannski niðurgang en gerir
ekkert sérstakt með það og telur að
um sé að ræða umgangspest. „Það
er miklu auðveldara að greina þetta
þegar um hópa er að ræða. Það er
einnig mun meira áberandi þegar
þetta gerist í stórum veislum og svo
inni á sjúkrahúsi eins og nú hefur
gerst.“
Breyttar reglur
- hert innra eftirlit
Jón segir að búið sé að setja nýj-
ar reglur um innra eftirlit í mat-
vælaiðnaði sem ekki eru að fullu
komnar í framkvæmd. „Heilbrigðis-
eftirlit sveitarfélaganna eiga núna
að vera að taka út öll matvælafyrir-
tæki í samræmi við breyttar kröfur
sem eiga að gera það að verkum að
fyrirtækin eiga að setja upp áhættu-
greiningu og byggja síðan upp innra
eftirlit í samræmi við þessa grein-
ingu.
- En hvað með eggjasalmonelluna?
Er hún komin til íslands og komin
til að vera? Þarf að stokka upp mat-
vælaiðnaðinn í ljósi þess ef svo er?
„Þetta ákveðna afbrigði salmon-
ellu, enteritidis, sem hefur fundist í
eggjum erlendis, hefur ekki fundist
í eggjum hér á landi. Hvort um það
er að ræða í bolludagsfárinu er ekki
enn vitað því að síðast þegar ég tal-
aði við Karl G. Kristinsson á Ríkis-
spítulum þá var ekki búið að greina
afbrigðið sem þar olli sýkingunni,"
segir Jón. „Hins vegar erum við
með dæmi um sýkingu í skírnar-
veislu nú í haust þar sem þetta til-
tekna afbrigði greindist," segir Jón.
Hann segir að hjá embætti yfirdýra-
læknis sé þegar búiö að rannsaka
talsvert af hænum en þetta afbrigði
hafi ekki fundist í þeirri leit. „Ég
held að búiö sé að rannsaka hænur
hjá um 80% allra eggjaframleiðenda
í landinu en ekkert hefur fundist,"
segir Karl.
Sagði upp þrifasamningi
um sl. aramót
Samsölubakaríið hefur sérhæft
sig í formbrauðum og er ljóst að
með því að taka þátt í bolludags-
kapphlaupi bakaría um rjómabollur
þá fór það aðeins út fyrir þann
ramma sem það starfar eftir dags-
daglega. Starfsmennimir eru ekki
vanir framleiðslu af þessu tagi held-
ur hinum venjubundna bakstri og
draga má í efa að húsnæðiö sé hann-
að fyrir annað en hann. Gerðar hafa
verið athugasemdir við hreinlæti og
umgengni í bakaríinu og Ijóst er að
sama hrærivélin var notuð til að
blanda deigið í bollurnar og til að
þeyta rjómann í þær án þess að hún
væri hreinsuð í millitíðinni. Þá
sagði fyrirtækið upp þrifasamningi
sem það hafði við Securitas fyrir
áramótin síðustu.
Talið er áreiðanlegt að salmon-
elluskammturinn í rjómabollunum
hafi verið mjög lítill því að með-
göngutíminn var langur hjá flestum
sjúklinganna, eða nokkrir dagar,
sem er ekki ef skammturinn er stór.
Af því draga menn þá ályktun að lít-
ið af salmonellu hafi verið í hverri
bollu. Smitið kom hins vegar
frámunalega óheppilega niður eða á
sjúkrastofnun þar sem veikt fólk
fékk í sig sýkingu og afleiðingarnar
voru hrikalegar.