Dagblaðið Vísir - DV - 20.04.1996, Blaðsíða 34

42
LAUGARDAGUR 20. APRÍL 1996 33 "V
Höskuldur Skarphéðinsson skipherra, sem hefur sagt upp, segir pólitísk vinnubrögð hafa breyst:
Eg miðaði skammbyssunni
á breska skipstjórann
- breyting frá því sem áður var ef miðað er við róssneska togarann og umgengni fiskimanna um miðin
I skipherraíbúðinni um borð í varðskipinu Tý. Þar var Höskuldur við stjórn-
völinn um árabil, meðal annars þegar Æsu frá Flateyri var vísað til hafnar
vegna meintra ólöglegra veiða. DV-mynd Magndís Guðrún
„Ég er sáttur við að vera að
hætta. En störfin hjá Landhelgis-
gæslunni voru farin að hafa þrúg-
andi áhrif á mig. Mér finnst ég vera
búinn að sjá skipareksturinn drag-
ast saman smátt og smátt og áhrif
skipanna minnka jafnt og þétt. Ég
hef eytt næstum 40 árum af ævi
minni í þetta starf og það fer ekkert
á milli mála að maður hefur taugar
til Landhelgisgæslunnar. Ég væri
ekki búinn að vera svona lengi í
þessu ef mér hefði ekki þótt vænt
um starfið. En þegar maður sér
þessa deyfð yfir störfum okkar - að
það er horft fram hjá skýrslum um
að fiski sé kastað í sjóinn, smáfiska-
dráp og misnotkun á möskvastærð,
er kominn tími til að hætta. Nú er
enginn stuðningur eða skilningur
frá yfirvöldum gagnvart okkur- -
það er frekar að störf okkar séu
vanvirt,“ segir Höskuldur Skarp-
héðinsson, skipherra hjá Landhelg-
isgæslunni, sem lét af störfum hjá
Gæslunni um síðustu mánaðamót,
ekki vegna aldurs heldur vegna óá-
nægju.
Þó að Höskuldi finnist margt í
nútíðinni slæmt lítur hann björtum
■ augum til framtíðarinnar - m.a. á
skaki í Faxaflóa og fyrir vestan á
trillu sinni sem hann hefur átt frá
árinu 1988. Hann lítur ekki síður
björtum augum til fortíðarinnar
þegar íslendingar stóðu svo sannar-
lega undir hafni í landhelgismálum,
þegar hart var látið mæta hörðu -
með fallbyssum og skammbyssum
ef þurfa þótti, enda jafnan farið að
alþjóðalögum.
í DV í dag rifjar Höskuldur m.a.
upp sögulegan atburð þegar hann og
breskur skipstjóri miðuðu byssum
hvor á annan um borð í togaranum
Aldershot.
Nú, þá ferðu bara
og sækir leyfið
Fyrir um þremur árum kom varð-
skipið Týr að bátnum Æsu frá Flat-
eyri að kvöldlagi og stóð hann að
meintum ólöglegum veiðum. Hö-
skuldur, sem var skipherra, segir að
atvik sem spunnust í kringum
þennan atburð séu ein af ástæðun-
um fyrir óánægju hans.
„Þetta kvöld kom i ljós að bátur-
inn var á skelfiskveiðum án þess að
hafa til þess leyfi,“ segir Höskuldur.
„Ég vísaði skipstjóranum í land en
hann svaraði því til að veiðileyfið
væri í landi. „Nú, ef svo er þá er allt
í lagi, þá bara ferðu og sækir það,“
sagði ég. Ég vakti síðan mann í
landi sem sagði að veiðileyfið væri
nú sennilega fyrir sunnan r það
hefði átt að sækja það.
„Ja, þá fórum við með bátinn í
land,“ sagði ég. „Nei, bíddu, ég ætla
að fá það staðfest að veiðileyfið sé
til,“ sagði maðurinn þá. Síðan bið-
um við og eftir það fékk ég hótun
um að málið færi til dómsmálaráð-
herra. Ég sagði aö það breytti engu,
málið yrði kært og það færi sina
leið. Svo leið stund og síðan kom í
skeyti - veiðileyfi frá sjávarútvegs-
ráðuneytinu. Leyfið var afturvirkt
eins og aflausn fyrir drýgða synd.
Bátnum var vísað til hafnar en
við sigldum til ísafjaröar og málið
var kært hjá sýslumanni. Nokkru
síðar hitti ég Ólaf Helga sýslumann
og spurði um málið. Hann sagði það
vera í kyrrstöðu því Einar Oddur
Kristjánsson útgerðarstjóri hefði
hafnað dómsátt i málinu á þeirri
forsendu að leyfið hefði komið. Ég
hætti síðan að fylgjast með þessu
máli,“ sagði Höskuldur.
Afdrif málsins urðu þau að því
var vísað til ríkissaksóknara sem
lét það niður falla á þeim forsendum
að leyfi til tilraunaveiða hefði verið
til staðar.
I byssuátökum með
Guðmundi Kjærnested
„Það hefur heilmikið á dagana
drifið,“ segir Höskuldur. „Auðvitað
eru þrjár landhelgisdeilur minnis-
stæðar. Það hittist reyndar svo á að
ég byrjaði hjá Landhelgisgæslunni í
upphafi deilunnar um 12 mílurnar.
En það hafa komið atvik upp á
„friðartimum" sem hafa fest í minn-
inu, samanber átök við breska
togarann Aldershot.
Árið 1965 vorum við á Þór og
höfðum tekið kjötskrokka á Kópa-
skeri og áttum að fara með þá til
Seyðisfjarðar. Við vorum komnir
austur fyrir Langanes þegar við
sáum hóp breskra togara. Ég var
nýkominn á vaktina sem 1. stýri-
maður. Á þeim tíma þurftum við að
plotta (mæla) allar staðsetningar „á
höndum“ en ég mældi strax þrjá
togara sem voru vel fyrir innan. Ég
kallaði strax á Guðmund Kjærne-
sted skipherra og setti á fulla ferð.
Svo kom Guðmundur upp og við
fórum að mæla. Við sáum að við
gætum ekki tekið þessa þrjá togara
samtímis og allur flotinn var kom-
inn af stað eins og þegar minkur
kemur i hænsnahóp. Guðmundur
sagði: „Þú ert búinn að mæla frá
upphafi. Seg þú til hvern af þessum
togurum er vænlegast að taka?“
Ég lagði til að við skyldum taka
þann sem var syðst í hópnum. Um
þetta leyti var togarinn kominn á
ferð. Okkur datt helst í hug að hann
hefði höggvið veiðarfærin frá. Við
eltum hann þónokkurn spöl út fyrir
landhelgina en náðum honum. Tog-
aranum voru gefin stöðvunarmerki
samkvæmt alþjóðalögum en hann
skeytti því engu.
Fyrst neitaði skipstjórinn að
stöðva en þá var honum hótað með
því að skotið yrði á togarann. Þegar
hann hafði stöðvað togarann vorum
ég, þriðji stýrimaður og tveir háset-
ar sendir um borð. Þegar ég kom
þangað sá ég strax að þarna var skip-
stjórinn sem ég hafði verið með í að
taka á Ægi gamla haustið áður.“
„Ert þú enn þá hér?“ spurði Bret-
inn
„Ert þú enn þá hér?“ spurði skip-
stjórinn.
„Já, það er eðlilegt, þú ert sjálfur
alltaf fyrir innan landhelgi," svar-
aði ég. Þá skellti hann brúarglugg-
anum aftur. Ég skoðaði mig um og
sá að vírarnir höfðu verið meitlaðir
í sundur. Þegar ég ætlaði niður í
lest birtist skipstjórinn í einum brú-
arglugganum og bannaði mér að
fara niður. „Ég fer víst,“ sagði ég og
fór niður.
Niðri í lestinni var spriklandi fisk-
ur. Ég fór síðan upp í brú og sagði
skipstjóranum að hér væru öll merki
þess að hann hefði verið að veiðum
og jafnframt að við hefðum mælt
hann fyrir innan fiskveiðimörkin.
Ég sendi bát til að skýra Guðmundi
frá hvernig umhorfs væri um borð.
Báturinn kom síðan til baka með fyr-
irmæli um að við hefðum ástæðu til
að ákæra Bretana.
Eftir þetta urðu nokkrar deilur á
milli skipstjórans og Guðmundar
Kjærnested í gegnum talstöðina.
Guðmundur sagði mér síðan að við
skyldum taka togarann og sigla hon-
um til hafnar. Þá tók ég eftir því að
skipstjórinn var að smala saman
mannskap upp í brú. Guðmundur
kallaði í okkur og sagði:
„Höskuldur, láttu þá ekki koma
inn í brúna því þá verður þú bara
aðþrengdur og getur ekki notað þín
vopn. Þú ógnar þeim frekar og vísar
þeim út úr brúnni.“
Ég tók upp skammbyssuna sem
ég bar og þegar mennirnir komu
inn í brúna miðaði ég henni á þá.
Þá hrökkluðust þeir til baka út á
brúarvænginn. Mennirnir sem
höfðu ætlað sér inn í brúna hurfu
þaðan og fóru yfir á bakborðsbrúar-
væng þar sem þeir negldu aftur
hurðina. Síðan setti skipstjórinn á
fulla ferð áleiðis til Englands."
Leyfi ríkisstjórnar
til að nota byssuna
„Skipstjórinn sagði Guðmundi að
hann þyrfti að ná markaði í Eng-
landi,“ segir Höskuldur. „Þá sagði
Guðmundur honum að við myndum
beita hörðu og nota vopn okkar til
þess. Eftir það var stöðvað. í milli-
tíðinni var talað við breska sendi-
ráðið sem síðan tilkynnti að blessun
yrði ekki lögð yfír athæfi togarans.
Eftir smástund setti skipstjórinn á
fulla ferð aftur. Guðmundur spurði
mig þá hvort ég teldi rétt að skotið
yrði á togarann. Ég sagði honum að
við yrðum þá í sömu hættu og Bret-
arnir, enginn gæti sagt til um hvert
sprengjubrotin þeyttust.
Hann sagði mér þá að nota
skammbyssuna. Ég svaraði: „Ég
verð þá að fá leyfi til þess frá ís-
lenskum stjórnvöldum. Ég ætla ekki
að missa réttindi mín með því að
slasa eða jafnvel drepa mann.“
„Ég er sammála því og ég skal
leggja kapp á að fá leyfl,“ sagði Guð-
mundur. Það var mikil spenna í
brúnni á togaranum. Ég hafði tekið
smelluna af byssuhylkinu og var
með höndina á skammbyssuskeft-
inu. Togaraskipstjórinn mæltist síð-
an til þess að við skiptum með okk-
ur brúnni enda þurfti hann að vera
á ferðinni í kortaklefanum fyrir aft-
an stjórnpallinn stjórnborðsmegin.
Þar var einnig vistarvera skipstjór-
ans, loftskeytaklefinn. Hann bauðst
síðan til að senda tvo af sínum mönn-
um úr brúnni ef ég tæki höndina af
byssunni. Ég samþykkti þetta.“
Skipstjórinn
miðaði í bakið á okkur
„Eftir þetta slaknaði á spennunni
í brúnni. Ég og þriðji stýrimaður
héldum okkur úti við brúarglugg-
ana og snerum baki í kortaklefann.
Guðrún Hermanns var móðir Höskuldar. DV-mynd ÞÖK