Dagblaðið Vísir - DV - 20.04.1996, Blaðsíða 12

>2 erlend bóksjá
LAUGARDAGUR 20. APRÍL 1996 JjV
Metsölukiljur
I •••••••••••••••
Bretland
Skáldsögur:
1. Jostein Gaarder:
Sophle’s World.
2. Rosamunde Pilcher:
Coming Home.
3. Wllbur Smith:
The Seventh Scroll.
4. Stephen King:
The Two Dead Glrls.
5. Kate Atklnson:
Behlnd the Scenes at the Museum.
6. Irvine Welsh:
Tralnspotting.
7. Chaterlne Cookson:
A Ruthless Need.
8. John Grlsham:
The Rainmaker.
9. P.D. James:
Original Sin.
10. John le Carré:
Our Game.
Rit almenns eölis:
1. Wlll Hutton:
The State We’re In.
2. John Cole:
As It Seemed to Me.
3. Alan Bennett:
Writlng Home.
4. Graham Hancock:
Fingerprints of the Gods. .
5. Brlan Lowry:
The Truth is out there.
6. John Gray:
Men Are from Mars, Women Are from
Venus.
7. D. & E: Brlmson:
Everywhere We Go.
8. Ngaire Genge:
Unofficlal X-Flles Companlon.
9. Nelson Mandela:
tong Walk to Freedom.
10. Andy McNab:
Bravo Two Zero.
(Byggt á The Sunday Times)
Danmörk
1. Jane Austen:
Fornuft og felelse.
2. Jung Chang:
Vllde svaner.
3. Llse Nergaard:
Kun en pige.
4. Nat Howthorne:
Den flammende bogstav.
5. Terry McMillan:
Ándened.
6. Llse Nergaard:
De sendte en dame.
7. Peter Heeg:
De máske egnede.
(Byggt á Politiken Sendag)

Pulitzer fyrir rokk-
óperu um eyðnisjúka
Jonathan Larson dreymdi um að
slá í gegn sem höfundur söngleikja.
Að loknu háskólanámi flutti hann
til New York, bjó í fátækrahverfi á
Manhattan, vann fyrir sér sem
þjónn á veitingahúsi en notaði frí-
tímann til að semja á grundvelli
hins fræga verks Puccinis, La Bo-
heme, nýja „rokkóperu fyrir tíunda
áratuginn" og MTV-kynslóðina,
eins og hann mun hafa orðað það.
Eftir sjö ára streð var hann kominn
nægilega langt með söngleikinn til
að leita fyrir sér hjá leikhúseigend-
unum. Hann náði samningi við lítið
leikhús íjarri gliti Broadway. Eftir
lokaæfinguna 25. janúar síðastlið-
inn veitti hann fyrsta blaðaviðtalið
á ævinni, hélt heim í litlu íbúðina
sína - og féll skömmu síðar dauður
niður. Hann var 35 ára.
Hann lifði því ekki nógu lengi til
að sjá undrið gerast; söngleikurinn,
sem nefnist „Rent“, vakti strax mik-
íð umtal og fékk frábæra dóma.
Sumir sögðu þetta „Hair“ þessa ára-
tugar, aðrir að „Rent“ væri besti
ameríski söngleikurinn síðan á
sjötta áratugnum.
Verkið verður flutt úr litla leik-
húsinu yfir á Broadway fyrir lok
þessa mánaðar og á vafalaust eftir
að fara víða um lönd. Og nú hefur
höfundurinn fengið Pulitzer-verð-
launin, þótt hann sé ekki á lífl til að
njóta þeirra né frægðarinnar og
auðæfanna sem fylgja því að slá í
gegn í Ameríku.
Nær fjörutíu sönglög
Eins og áður segir byggir Larson
verk sitt á La Boheme. í „Rent“ er
Mini eyðnisjúkur heróínneytandi
Richard Ford fékk Pulitzer fyrir
Independence Day.
sem dansar á klámbúllu i New
York. Önnur aðalperóna er lista-
maðurinn Roger, sem er líka smit-
aður af HlV-veirunni.
Umsjón
Elías Snæland Jónsson
Þessar og aðrar persónur eiga sér
hliðstæður í óperu Puccinis -sem
fjallaði um bóhemska listamenn í
fátækrahverfí Parísar á síðustu öld-
inni. „Rent“ gerist hins vegar meðal
eyðnisjúkra listamanna og heimilis-
lausra fátæklinga á Manhattan.
Larson samdi hátt í fjörutíu söng-
lög í „Rent.“ Segja má að eitt þeirra
lýsi vel vonum Larsons áður en
hann féll svo skyndilega frá: „One
Song Before I Go, One Song to Lea-
ve Behind, One Song Glory.“
Ford fákk skáldsagna-
verðlaunin
Pulitzerverðlaunin fyrir skáld-
sagnagerð fékk kunnur bandarískur
rithöfundur, Richard Ford, fyrir
„Independence Day“ - en hún er
sjálfstætt framhald „The Sportswrit-
er“ sem kom út árið 1986. Frank
Bascombe, söguhetju bókanna, hef-
ur af gangrýnendum verið líkt við
Loman og Angstrom, sögupersónur
í frægum skáldverkum eftir Arthur
Miller og John Updike.
„Ég er ekki vanur að vinna til
verðlauna og lít á þetta sem mikinn
heiður,“ sagði Ford þegar úrslitin
lágu fyrir en hann dvelur við rit-
störf í Frakklandi.
Jortie Graham fékk að þessu
sinni Pulitzerinn fyrir ljóðagerð.
Verðlaunaverkið nefnist „The
Dream of the Unified Field.“ Hún
kennir skáldskap við háskólann í
Iowa.
Alan Taylor fékk Pulitzer fyrir
sagnfræðiritið „William Cooper’s
Town: Power and Persuasion on the
Frontier of the Early American
Republic," Jack Miles fyrir ævisög-
una „God: A Biography" og Tina
Rosenber fyrir rit almenns eðlis:
„The Haunted Land: Facing
Europe’s Ghosts after Commun-
ism.“ Þá hlaut George Walker, 73
ára, Pulitzer fyrir tónsmíðar.
„Lilacs" er 16 mínútna verk fyrir
sópran og hljómsveit, byggt á ljóði
eftir Walt Whitman.
Metsölukiljur
I ••••••••• • « *«••••• • ♦
Bandaríkin
Skáldsögur:
1. Maeve Binchy:
The Glass Lake.
2. Davld Guterson:
Snow Falling on Cedars.
3. John Grisham:
The Rainmaker.
4. Catherine Coulter:
The Cove.
5. Danlelle Steel:
TheGift.
6. Amanda Quick:
Mystique.
7. Elizabeth Lowell:
Autumn Lover.
8. Jane Smiley:
Moo.
9. V.C. Andrews:
Tarnished Gold.
10. Mlchael P. Kube-McDowell:
Before the Storm.
11. Steve Thayer:
The Weatherman.
12. Michael Palmer:
Sllent Treatment.
13. Wllbur Smlth:
The Seventh Scroll.
14. Josteln Gaarder:
Sophle’s World.
15. John Sandford:
Mlnd Prey.
Rit almenns eölis:
1. Ann Rule:
Dead by Sunset.
2. Lorenzo Carcaterra:
Sleepers.
3. James Carville:
We’re Right, They’re Wrong.
4. Mary Pipher:
Revlvlng Ophella.
5. Helen Prejean:
Dead Man Walking.
6. Thomas Cahill:
How the Irlsh Saved Civllization.
7. Oliver Sacks:
An Anthropologist on Mars.
8. Robert Fulghum:
From Beginnlng to End.
9. Thomas Moore:
Care of the Soul.
10. Rlchard Preston:
The Hot Zone.
11. M. Scott Peck:
The Road Less Traveled.
| 12. Nicholas Negroponte:
Belng Dlgital.
13. B.J. Eadie & C. Taylor:
I Embraced by the Llght.
14. Butler, Gregory & Ray:
America’s Dumbest Crimlnals.
15. Clarissa Pinkola Estés:
Women Who Run with the Wolves.
(Byggt á New York Times
Book Review)
vísindi
Merkar uppgötvanir bandarískra vísindanranna:
Ensím kann að geyma lykil-
inn að ófrjósemi hjá körlum
Aspirín gegn
fósturláti
Breskir læknar segja að hægt
sé að koma í veg fyrir fósturlát af
völdum blóðtappa, svokallaðs
Hughes heilkennis, með einfaldri
meðferð sem felur m.a. í sér inn-
töku aspiríns.
Lækninum Graham Hughes
tókst að auka fæðingartíðni
| kvenna með heilkennið, sem eft-
ir honum er nefnt, úr nitján pró-
I séntum í sjötíu prósent.
Sjúkdómur þessi drepur hluta
| fylgjunnar sem nærir og verndar
fóstrið. Vísindamennirnir gáfu
konunum aspirín, sem vitað er
að getur komið í veg fyrir mynd-
un blóðtappa, ásamt blóðþynn-
ingarlyfinu heraprín. Vanfærar
konur eru þó varaðar við að taka
aspirín upp á eigin spýtur.
Of mikil vinna
er hættuleg
Það getur beinlínis verið ban-
vænt að vinna of mikið. í öllu
falli er of mikil vinna slæm fyrir
heilsuna og getur valdið hjartaá-
föllum, bronkítis og jafnvel of-
beldishneigðri hegðun.
Þetta eru niðurstöður könnun-
ar tveggja breskra vísindamanna
sem studdust m.a. við danskar,
ítalskar, sænskar og breskar
rannsóknir. Vandamál þetta er
viðurkennt í Japan þar sem til er
heilkenni sem heitir „dauöi
vegna of mikils vinnuálags”.
Umsjón
Guðlaugur Bergmundsson
Vísindamenn við Massachusetts
General Hospital sjúkrahúsið í
Boston segjast hafa uppgötvað ens-
ím sem á þátt í að stjórna þroska
sæðisfrumna. Uppgötvun þessi
kann að leiða til nýrrar meðferðar
við ófrjósemi karla, auk þess sem
hún gæ.ti leitt af sér getnaðarvarnir
fyrir karlpeninginn.
„Ef við getum komið í veg fyrir
starfsemi þessa ensíms er hugsan-
legt að við getum búið til getnaðar-
vöm fyrir karlmenn,” segir Dennis
Brown, einn höfunda greinar um
rannsóknirnar sem birtist í apríl-
hefti tímaritsins Nature Medicine.
„Og ef þetta ensím er gallað kynni
það að vera ástæðan fyrir einhverj-
um tilfellum af ófrjósemi hjá körl-
um.“
Brown og samstarfsmenn hans
uppgötvuðu hvernig ensím, sem
kallað er „prótonpumpan”, viðheld-
ur réttu sýrustigi sem þarf til fram-
leiðslu á heilbrigðum sæðisfrumum.
Eftir að sæðisfrumurnar hafa verið
framleiddar í eistunum þroskast
þær frekar í langri rás áður en þær
yfirgefa líkamann um pípu.
Bæði rásin og pípan verða að
vera aðeins súrar til að koma í veg
fyrir að sæðisfrumurnar knýi sig
áfram og út úr líkamanum of
snemma. Þegar sæðisfrumurnar svo
yfirgefa líkamann gerir vökvi úr
blöðruhálskirtlinum sýruna hlut-
lausa til að þær geti komist áfram af
eigin rammleik.
Ef sæðisfrumurnar fara of
snemma á stjá verða þær veikburða
og þá eru minni líkur á að þær geti
frjóvgað egg kvendýrsins. Brown og
félagar hans höfðu áður fundið svip-
að „prótonpumpu" ensím í nýrun-
um sem fjarlægir eitraða sýru úr
blóðinu og þrýstir henni út í þvagið.
Svipuð ensím er að finna um all-
an líkamann en vísindamennirnir
komust að því að þau eru í mestum
fjölda í nýrunum og ákveðnum hlut-
um æxlunarfæra karldýrsins.
Til þessa hafa vísindamennirnir
aðeins gert rannsóknir sínar á rott-
um. Brown segir það hins vegar
mjög líklegt að ensímið sé einnig að
finna í mannfólkinu og að starfsemi
þess sé svipuð og gerist í rottum.
Brown segir að margar ástæður
ófrjósemi hjá körlum séu óþekktar,
en frekari rannsóknir kynnu að
sýna fram á að galli í starfsemi ens-
ímsins sé ein ástæðan. Brown grun-
ar einnig að umhverfisáhrif kunni
að vera hluti skýringarinnar á því
að sæðisfrumum hjá körlum fer
fækkandi. Hann er nú að rannsaka
ákveðin eiturefni í umhverfinu og
frekari vitneskja um tengsl milli
þeirra og ófrjósemi kynni að liggja
fyrir eftir sex mánuði.
Mýsnar hlaupa
í spik
Mýs sem veroa þybbnari með
| aldrinum gætu orðið vísinda-
mönnum að miklu liði i leit
( þeirra að geni sem ber ábyrgðina
á því að mannfólkið fer alla jafna
I að gildna þegar árin færast yfir.
Mýs þessar, sem eru sérstak-
j lega ræktaðar til að safha utan á
I sig fitu á mismunandi vegu, eru
nú helsta von lyfjafyrirtækja í
1 baráttunni gegn skvapinu.
„Ég tel að offita sé að ein-
I hverju leyti viðbrögð genanna
við umhverfinu,” segir sam-
Ieindaerfðafræðingurinn Patsy
Nishina.
IOf feitar mýs hafa það svo
fram yfir mannfólkið að fitan
safnast ekki fyrir í æðum þeirra
og stíflar þær eins og hjá okkur.
Heili karla
dregst saman
Skýringin á því hvers vegna
karlar verða oft fúllyndari og
gleymnari með aldrinum kann
að vera fundin. Vísindamenn við
háskólann i Pennsylvaníu hafa
komist að því að heilar karla
Í skreppa saman með aldrinum og
| fyrir liggja staðfestingar á því að
| viðbragðstíminn verður lengri og
húmorinn ekki eins góður.
Karlarnir einir verða fyrir
I þessari heilarýrnun og hún getur
| hafist þegar viökomandi er á þrí-
I tugsaldrinum.
| Taugasálfræðingurinn Ruben
: Gur, sem stjórnaði rannsókn-
inni, gerir sér vonir um að hægt
I sé að koma í veg fyrir rýrnunina
með því að gera æfingar, þ.e. að
l virkja heilann á annan hátt en
venjulega.