Dagblaðið Vísir - DV - 22.02.1997, Blaðsíða 30

30
helgarviðtalið
I
LAUGARDAGUR 22. FEBRUAR 1997
LAUGARDAGUR 22. FEBRUAR 1997
helgarviðtalið
43
Hjálmfríður Lilja Jóhannsdóttir fæddi þrettán börn á sautján árum og á níu stjúpbörn:
Bar hey upp háan stiga með bumbuna út í loftið
„Ég var alltaf svolítið villt og mjög
lifandi í öllu sem ég gerði þegar ég
var ung,“ segir Hjálmfríður Lilja Jó-
hannsdóttir en hún er af kynslóð ís-
lenskra baráttukvenna sem voru
ófrískar á hverju ári en féll
samt aldrei verk úr
hendi. Hjálmfríður
kom í heiminn
hvorki meira né
minna en þrett
án bömum á
sautján árum
og var því
meira og
minna ófrísk
á hverju ári.
Að auki varð’
hún stjúpmóð-
ir níu barna
eiginmanns síns
sem hann átti af
fyrra hjóna-
bandi en
hún
Hún og Benedikt bjuggu lengst af
á bænum Brúará í Kaldrananes-
hreppi. Benedikt var múrari og sjó-
maður og stunduðu þau einnig bú-
skap lengst af. Þau áttu 40 kindur
og tvær kýr sem Hjálmfríður
hugsaði um þegar maður
hennar var í burtu.
Stækkandi
barnahópur
Barnahópur-
inn stækkaði
ört og þrettán
höm, sex syn-
ir og sjö dæt-
ur, fæddust
meðan þau
bjuggu á Brúará.
Börn Benedikts
voru þar einnig fyrir
en þau bjuggu hjá
þeim öðru
hverju.
Eldri
bömin
' hans
vom
far-
sem veitti henni hamingju. Henni
finnst þó lítið afrek að hafa komið
nálægt æsku yfir tuttugu barna og
telur þaö sjálfsagðan hlut.
„Þetta var yndislegt líf hjá okkur
en ég hef alltaf átt góða daga og ól öll
þessi börn upp. Ég var mjög lánsöm
með þau öll og var aldrei einsömul.
Mitt afrek er ekkert því það var
ánægjan ein að koma börnunum
upp. Börnin þurftu auðvitað að læra
að bjarga sér sjálf mjög snemma,"
segir Hjálmfríður.
Engar getnaðarvarnir
„Við reyndum ekkert að takmarka
barneignir okkar því það voru engar
getnaðarvamir á þeim tíma. Við höf-
um ábyggilega ætlað að eignast þau
öll því ég á indæl böm sem allt er
dugnaðarfólk upp til hópa og það
met ég mest. Ég myndi ekki vilja
skipta við neinn,“ segir Hjálmfríður.
Að sögn Hjálmfríðar trúir fólk
henni ekki þegar hún rifjar upp
hvemig lí'lð var i gamla daga. Það
var ekki alltaf tekið út með sældinni
að slá með orfi og ljá og hafa í kring-
um sig bamaskarann.
Indælar meðgöngur
„Fólk heldur að maður sé að ljúga
þessu og hafl alltaf verið sólskins-
megin í lífinu en það var auðvitað
ekki. Mér fannst þetta þó aldrei neitt
erfitt í sjálfu sér. Allar meðgöngum-
ar vom mjög indælar, finnst mér.
Það er enginn veikur sem gengur
með börn. Þær ímynda sér þetta
til þess eins að láta vorkenna
sér. Sumum ungu konunum í
dag finnst þetta kannski illa
sagt en þetta er því miður satt.
I Við konumar urðum að gjöra
svo vel að bera hey upp háa
stiga þó að við værum með
vömbina lengst út í loftið. Það
þótti ekki nema sjálfsagt
þá en fólkið núna gæti
ekki staðið í þessu,“
segir Hjálmfríð-
ur.
„Ég hefði ekki viljað vera án þess að eiga öll börnin mín. Þau eru dýrmætasta gjöfin sem ég
hef eignast," segir Hjálmfríður.
er síðari kona hans.
Hjálmfríöur er á áttugasta og
fjórða aldursári og er vel ern þar
sem hún býr nú á dvalarheimilinu
Hlévangi í Keflavík. Hjálmfríður seg-
ist vera farin að gleyma svolítið en
hún er hress og yfir henni er ein-
hver ljómi. Þarna fer lífsglöð kona
sem á nóg eftir að gefa sínum nán-
ustu enda era afkomendurnir marg-
ir. Gamla konan geislar af innri ró
og leyfir sér engan barlóm og segist
hafa átt mjög gott líf þrátt fyrir
barnafjöldann. Hún segir að miklir
erfiðleikar hafi steðjað að flestum
fjölskyldum sem hún þekkti í gamla
daga. Hún segir erfiðleikana einung-
is vera til þess að sigrast á þeim en
ekki til þess að tala um.
Hjálmfríður átti átta systkini en
hún hefur séð á bak þeim öllum
nema einum bróður sem býr í Garði.
Hún fæddist að Gjögri í Ámes-
hreppi árið 1913 og fluttist að bæn-
um Hvammi í Bjamarfirði sjö ára
gömul þar sem hún ólst upp. Hún
gerðist aðstoðarkona á bænum
Kristnesi i sömu sveit í fjögur ár
þegar hún var í kringum tvitugt þar
sem hún hjálpaði til við að gæta níu
barna en húsmóðirin lá fyrir dauð-
anum. Þegar hún var 24 ára gerðist
hún stjúpmóðir þessara barna þegar
hún giftist föður þeirra, Benedikt
Sigurðssyni.
in að vinna fyrir sér sjálf þegar hér
var komið sögu. Drengirnir hans
voru með pabba sínum á sjónum
eins og tíðkaðist í þá daga. Bama-
hópurinn var frískur og allt gekk
fjölskyldunni í haginn. Að sögn
Hjálmfríðar höfðu þau alltaf nóg að
bíta og brenna þótt margir munnar
væru að metta, en ekki gekk það bar-
áttulaust.
Sem mín eigin börn
„Ég hef alltaf samband við öll
börn Benedikts og þau hafa verið
mér sem mín eigin börn þótt ég hafi
ekki alið þau öll upp. Þau vora mjög
oft hjá okkur líka en yngsta bamið
hans var bara eins árs þegar móðir
þeirra dó. Bömin þeirra era eins
og barnabömin mín,“ segir Hjálm-
fríður.
Hamingjulíf
Nútímakonur væru sjálfsagt
ekki sáttar við það líf sem Hjálm-
fríður kallar draumalíf. Það eru
stanslausar vökur yfir börnum,
basl og búskapur og vinna frá sól-
arupprás og fram á nótt eins og
Hjálmfríði og hennar kynslóð þótti
sjálfsagt. Kröfurnar voru talsvert
minni þá heldur en nú en fyrir
Hjálmfríði var þetta mjög gott lif
„Eg vann
þennan
bikar i
sundi á
mínum
villtu
árum,“ segir
Hjálmfríður og
hlær en hún
sigraöi á
sundmóti fimm ár í
röð áður en hún
eignaðist
börnin.
Strax á fætur eftir
barnsburð
„Ég var að bera upp hey kvöldið
áður en ég átti eina stelpuna. Ég var
búin að eiga hana um morguninn og
eftir hálfan mánuð var ég komin á
bryggjuna og farin að salta. Þá litu
yngri systkini og fóstursystkini eftir
henni. Ég var með öll bömin mín á
brjósti og skrapp heim til þess að
gefa þeim bijóst þegar ég var að
vinna,“ segir Hjálmfríður.
Hjálmfríður starfaði eitthvað í
frystihúsi eða við síldarsöltun lengst
af og tókst ágætlega að samræma
það því að ala upp svona mörg börn.
Hún byrjaði yfirleitt að salta síld
tveimur vikum eftir að börnin fædd-
ust ef svo bar undir. Börnin hennar
fóru mjög snemma að vinna og að
hennar sögn var mikill dugnaður í
þeim öllum.
„Synir mínir voru farnir að beita
áður en þeir náðu upp í lóðabalann,"
segir Hjálmfríður.
Allar flíkur nýttar
Hún lærði að nýta hverja einustu
flík og saumaði upp úr eldri flíkum
á börnin sín. Þegar þau áttu kind-
urnar gátu þau sent ullina til
vinnslu á Akureyri og úr því fékkst
hið fínasta vaðmál sem Hjálmfríður
breytti í föt fyrir alla fjölskylduna.
Hún saumaði kápur og frakka og
eins og hún segir sjálf frá var það
mjög fallegt. Hjálmfríður hefur
einnig kennt dætrum sínum að
prjóna og sauma og þær eru einnig
lagnar í höndunum. Einnig spann
hún ull í garn og prjónaði allt sem
prjóna þurfti. En hvernig haföi hún
tíma til alls þessa með þessi mörgu
börn og vinnandi í fiski suma dag-
ana?
Prjónaði gat á fingurna
„Ég er búin að prjóna gat á fing-
urna á mér um ævina
t og pijónaði sokkapar
' á kvöldi þegar ég
var best. Einu
sinni þurfti einn
sonur minn að
fara á sjóinn
óvænt og átti
enga hlífðarflík.
Ég prjónaði
lopapeysu á
hann á einum
( sólarhring
."sbobiÍ og hann fór í
$ ; henni á sjó-
ii!P inn. Ég á þó
frekar bágt með
að prjóna þessa dagana þar sem ég
er svo slæm í öxlunum. Ég verð þó
ekkert verri af því að prjóna," segir
Hjálmfríður og heldur áfram að
prjóna ullarsokka á sjómennina
sína. Einn þeirra var nýfarinn og
haföi tekið með sér fullan poka af
ullarsokkum á sjóinn. Annar fullur
poki af sokkum biður á gólfinu eftir
því að einhver afkomendanna sé
sokkaþurfi.
Sauð þvott í potti
Þvottarnir voru ekki eins auðveld-
ir hjá Hjálmfriði og þeir eru í dag.
Hún eignaðist fyrstu þvottavélina
sína þegar yngsti drengurinn var
níu ára. Áður hitaði hún vatn í potti
og sauð þvottinn af allri fjölskyld-
unni og hengdi hann síðan til þerris
sem var auðvitað þrælavinna þegar
fjölskyldan var svo stór sem raun
bar vitni. Hún var því að vonum
ánægð þegar hún eignaðist fyrstu
þvottavélina.
Ófrísk í sjóinn
Barnslát
Lifið var að sjáffsögðu ekki alltaf
dans á rósum hjá fjölskyldunni. Þau
misstu eina dóttur sína úr heila-
himnubólgu þegar hún var þriggja
ára. Það var mikil sorg því annars
höfðu þau átt miklu barnaláni að
fagna.
„Það var hart að þurfa að líða
þetta en það er margur sem hefur
mátt líða meira en ég. Ég er mjög
þakklát fyrir öll hin bömin mín.
Annars slitnaði æð við heilann á
einum sona minna þegar hann var
um fertugt og ég missti hann líka,
blessaðan drenginn," segir Hjálm-
fríður.
Sorgin er þó til þess að sigrast á,
að mati Hjálmfríðar, og henni finnst
að hver eigi að vera sinnar gæfu
smiður. Það sem maður vill fá út úr
lífinu verður maður að gera sjálfur.
Sigrar á sundmóti
Hjálmfríður sýnir bikar sem hún
fékk fyrir sundafrek fimm ár í röð
þegar hún tók þátt í sundkeppni í
Strandasýslu á sínum villtu árum,
eins og hún kallar það. Sundmótið
var haldið í sundlaug en þess á milli
synti hún í sjónum. Hjálmfríður
hafði yndi af sundinu og hélt sér í
formi með því ásamt leikfimi sem
hún stundaði einnig. Hún hafði
minni tíma til þess að stunda leik-
fimi eftir að hún eignaðist börnin en
hún lét alltaf
eftir sér
að
iregða
;r í sjó-
in í og fá
sér sund-
sprett. Börnin
vora ekkert
sérstaklega
mikið fyrir
að synda
með henni en
gerðu það þó
stundum.
•k*„ ■
„Það hefur aldrei komið fyrir að
ég færi ekki í sjóinn eða í laug þó
svo ég væri ófrísk. Ég stakk mér yf-
irleitt fram af bryggjunni og í sjóinn
og synti þar talsverða stund. Ég
hafði yndi af því og geri það enn þá.
Ég er svona hress enn því ég hef
alltaf hreyft mig mikið um ævina.
Ég lagði á mig klukkutímagönguferð
til þess að stunda leikfimi. Það var
talinn fiflagangur í stelpunni og
henni væri nær að gera eitthvað
meira af viti heldur en það. Ég hristi
það af mér enda lét ég aldrei ráða
neitt yfir mér. Einnig gengum við
marga klukkutíma til þess að
komast á ball en ég var mikið
dansfifl," segir Hjálmfríöur.
„Ég var alltaf mjög lifandi
og krakkarnir hafa erft það
frá mér. Ég hef alltaf verið
glaðlynd og lífsgleðin hef-
ur alltaf haldið mér gang-
andi,“ segir Hjálmfríð-
ur. Blaðamaður skaut
inn í að ungu konurn-
ar gætu lært ýmis- Á ;
legt af henni. „Þær
myndu ekki vilja .M'A.
það, ungu konurn-
ar, en þær myndu
segja að þetta
væri tóm lygi í
mér,“ segir
Hjálmfríður.
Drakk vítis-
sóda
Hjálmfríður
segist alltaf hafa
haft nóga orku til
þess að gera allt
Hjálmfríður kom í
heiminn hvorki
meira né minna en
þrettán börnum á
sautján árum og var
því meira og minna
ófrísk á hverju ári. Að
auki varð hún stjúp-
móðir níu barna eigin-
manns síns sem hann
átti af fyrra hjónabandi.
sem hún þurfti að gera. Hún seg-
ist aldrei hafa verið þreytt þegar
hún var yngri. Þegar einn drengj-
anna hennar var lítill drakk hann
vítissótavatn. Honum var ekki kom-
ið á sjúkrahús en hún vakti sjálf yfir
honum í tvær vikur. Þetta segir hún
að ungu konumar hefðu ekki gert.
r
A sjónum
Hnífsdal. Elstu bömin voru farin að
vinna fyrir sér en Hjálmfríður
neyddist til þess að fara til Stöðv-
arfjarðar til þess að salta síld. Þang-
að fór hún ásamt þremur elstu dætr-
um sínum til þess að sjá fyrir allri
fjölskyldunni. Fjórir drengj-
anna vora á sama tíma
á síld en yngri
bömin voru
hjá vin-
um
vegna þess hvað hún hafi hamast
mikiö um ævina. Aðgerðaleysi sé
ekki hollt því þá fari fólk bara að
hugsa um veikindi.
Hallað á karlmenn
Hjálmfríður telur unga
fólkið ekki kunna
að meta hvað
það hefur
það í
ur þræli mönnunum sínum út og
geti ekki sýnt þeim neinar tilfinn-
ingar. Þær séu aldrei ánægðar með
það sem þær hafa og heimti alltaf
meiri og meiri peninga af þeim. Hún
viðurkennir þó einnig að margar
konur á íslandi vinni mikið.
„Nútímafólk hefur allt til alls,
bæði nóg að borða og drekka, og allt
er lagt upp í hendumar á því. Af-
brotunum íjölgar vegna eiturlyfja og
áfengisneyslu. Það er ekki góð þró-
un. Ég held að að sumu leyti hafi
fólk haft það betra í gamla daga þeg-
ar samfélagið var einfaldara," segir
Hjálmfríður.
Fækkun barna góð
Hjálmfríði þykir samt
sem áður góð þróun að
konur eignist færri börn
en þær gerðu þar sem
nú er hægt að tak-
marka bameignir sem
var ekki þegar hún
var á barneignar-
aldri. Henni þykja
2-3 böm mátuleg
fjölskyldustærð og
fólk getur komist
mjög vel af. Hún
segir að nútíma-
konur gætu
aldrei komist yfir
að eiga þrettán
börn, hvað þá
vera stjúpmæður
fyrir níu í viðbót.
Dýrmætasta gjöfin
„Þær myndu láta bömin í
geymslu einhvers staðar eða gefa
þau ef þær ættu svona mörg. Ég
myndi aldrei eignast svona mörg
börn aftur ef ég væri ung í dag og ég
myndi ekki nenna að endurtaka leik-
inn við þessar aðstæður. Ég hefði
ekki viljað vera án þess að eiga öll
börnin mín. Þau era dýrmætasta
gjöfin sem ég hef eignast. Ég er um-
vafin þeim eftir að ég er orðin göm-
ul og þau hringja mjög oft í mig og
koma í heimsókn. Þau hafa öll verið
mér mjög góð,“ segir Hjálmfríður.
Hjálmfríði þykir eiginlega erfiðast
að svo margir afkomenda hennar
skuli vera sjómenn þvi hún hugsar
mikið um hætturnar sem þeir era í í
vondum veðrum. Bæði synir og
barnabörn hringja iðulega í hana
því þau vita af þessum ótta hennar
og láta hana vita þegar þeir fara og
koma í land. Þannig getur hún fylgst
með því að allt sé í lagi.
Það er engin hætta á því að þessi
kona með stóra hjartað og stóru fjöl-
skylduna láti sér leiðast þótt komin
sé á níræðisaldur. Auk þess að sinna
fjölskyldunni, prjóna og stunda fé-
lagslífið dundar hún sér við að mála
og yrkja vísur. Hjálmfríður segir
mikið um hagyrðinga í hennar ætt
en hún verður dularfull á svip þegar
hún er spurð út í hæfileika hennar
sjálfrar á þessu sviði. Hún segir að
það verði þorramatur á dvalarheim-
ilinu í vikunni og aldrei að vita
nema hún kasti fram einhverri vísu.
„Eg hef cilltaf haft yndi af því að
vinna mín störf og ég fór meira að
segja á sjó einu sinni. Ég dró línu en
þá var ekkert spil á trillunni. Við
vorum tvær stúlkur - móðir Sigríðar
Ellu söngkonu fór með mér. Þetta
var í leitum og allir karlmennirnir
voru uppteknir. Okkur þótti þetta
ógurlegt sport og við fiskuðum ágæt-
lega. Þá var ekki mikið um að konur
færu á sjó en það var þó eitthvað.
Fráfall eiginmannsins
Fjölskyldan ákvað á endanum að
bregða búi og flytjast í Hnífsdal en
mánuði eftir það lést Benedikt, eig-
inmaður Hjálmfriðar. Þá var yngsti
drengurinn þeirra níu ára gamall og
Hjálmfríður var orðin ekkja í kring-
um fimmtugt með þrettán börn. Þau
höfðu nýverið fest kaup á húsi í
og
kunn-
ingjum og
systkinum
sem heima voru.
Fjölskyldan hittist öll á
Þorláksmessu heima í Hnífsdal og þá
voru fagnaðarfundir.
Aldrei tóbak og vín
„Ég hef átt svo góða daga af því ég
á svo góð böm. Það væri óskandi að
allir ættu svona góð börn. Þau hafa
verið mér allt um ævina. Ég veit
ekki til þess að neitt þeirra hafi gert
nokkuð illt af sér. Ég hef aldrei not-
að tóbak og vín og ég veit ekki til
þess að neitt bamanna minna hafi
gert það heldur. Að vísu drakk
yngsti sonur minn en ég gaf honum
happdrættismiða ef hann hætti að
drekka. Ég sagðist taka hann aftur ef
ég vissi til þess að hann drykki.
Þannig fékk ég fram það sem ég
vildi,“ segir Hjálmfríður.
Hún segist alltaf hafa haft góða
heilsu og segir að það sé áreiðanlega
og veru
gott. Henni
finnst það
kvarta og kveina
yfir öllum sköpuðum hlutum.
Hún telur að unga fólkið sé ekkert
ánægðara heldur en það eldra var í
gamla daga þó það hafi allt til alls
nú. Hjálmfríður hefur ekki háar
hugmyndir um ungu konumar í dag
og henni finnst þær ekki öfundsverö-
ar þótt þær búi við allsnægtir.
„Þær eiga bágt því þær vilja fá allt
og gefast upp strax og erfiðleikar
koma upp. Af hverju heldurðu að
hjónaskilnaðir séu svona margir?
Við hefðum getað skilið líka ef við
hefðum gefist upp eins og unga fólk-
ið gerir. Það hefur auðvitað blásið
einhvern tíma á hjá okkur en þetta
þekktist ekki. Maður valdi sér sjálf-
ur þetta líf og þá skal maður hafa
það,“ segir Hjálmfríður.
Karlmönnum þrælað út
Hjálmfríði finnst hallað á karl-
mennina á íslandi. Hún segir að kon-
Hjálmfrtöur sagöist ekki hafa viljaö leggja á börnin sín aö búa meö gamal-
menni og þess vegna hafi hún fariö á dvalarheimilið. Henni finnst aö þau eigi
sjálf aö eiga sitt heimili og sína fjölskyldu. DV-myndir GVA
t