Dagblaðið Vísir - DV - 13.06.1998, Blaðsíða 29

I>V LAUGARDAGUR 13. JÚNÍ 1998
%éttaíjós»
Dr. Gísli Guðjónsson hefur breytt hugmyndum manna um játningar:
Saklaus játar sekt
- vakti gríðarlega athygli í Noregi með gagnrýni sinni á aðferðir lögreglunnar
Dr. Gísli Guöjónsson. DV-mynd Pjetur
DV.Oslo:_________________________
Agatha Christie gæti hafa samið
þessa morðgátu: Lík af ungri stúlku
fmnst falið í runnagróðri og allir
karlmennirnir í bænum geta verið
sekir.
Lögreglan kemur á staðinn, leitar
að sönnunargögnum, yfirheyrir alla
mögulega morðingja og hlerar eftir
orðrómi. Enginn segir þó neitt og
ekkert finnst nema eitt grunsamlegt
hár í hendi stúlkunnar.
Einhver í bænum veit samt sann-
leikann og loks eftir bið, sem varir
hálft annað ár, talar ungur maður af
sér í hópi kunningja.
Hann segir: „Það er gott að hún
er dauð!“
Lögreglan hefur loksins fengið
spor að fara eftir og setur unga
manninn í gæsluvarðhald. Helsti yf-
irheyrslusérfræðingur landins er
kallaður til og fær það verkefni að
komast að sannleikanum. Það tekur
hann rúman mánuð að fá unga
manninn til að játa.
„Já, ég er sekur,“ segir ungi mað-
urinn. „Ég drapa hana.“
Engin fjarvistarsönnun
Málið eru upplýst. Lögreglan
leggur gögn sín fyrir ákæruvaldið
og ungi maðurinn er ákærður og
dæmdur fyrir morð. Hárið, sem
stúlkan hafði í hendi sér, er þó ekki
úr höfði sakborningsins og hann
dregur játningu sína til baka þegar
fyrir réttinum.
En hann skortir fjarvistarsönn-
un. Faðir hans segir að hann hafi
verið heima nóttina sem morðið var
framið. Ung stúlka heldur að hún
hafi séð hann á hjóli þá um nóttina.
Vitnisburður föðurins er talinn
ógildur og ungi maðurinn dæmdur
á grundvelli játningar sinnar. 14 ár
í fangelsi er dómurinn og líf tveggja
ungmenna í bænum er að engu orð-
ið. Annað hefur verið myrt og hitt
er dæmdur morðingi.
Samt eru margir sem efast og
tveir lagaprófessorar lýsa því yfir
að dómurinn sé ekki á nægilega
sterkum rökum reistur. Mikilvæg-
ast er að hárið í hendi stúlkunnar
er ekki úr höfði hins dæmda og
játningu sína hefur hann dregið til
baka. Það þarf að kalla til sérfræð-
inga að endurmeta bæði hárið og
játninguna segja prófessoramir.
Hárið reynist fljótafgreitt mál.
Eigandi þess er ókunnur. Hann gæti
verið morðinginn en enginn veit
hver hann er.
Dr. Gísli kallaður til
Verra mál er með játninguna.
Hvernig á að dæma gildi játninga?
Verjandi unga mannsins krefst þess
að færasti sérfræðingur heimsins í
fölskum játningum verði kallaður
til. Það er dr. Gísli Guðjónsson,
réttasálfræðigur og prósessor i
Lundúnum.
Þetta er umgjörð erfiðasta saka-
máls í Noregi á síðari timum. 1 þrjú
ár hefur lögregla og dómskerfl feng-
ist við gátuna um hver myrti
Birgitte Tengs. Hún var 15 ára göm-
ul þegar hún var myrt og lögreglan
hefur setið undir ámæli fyrir getu-
leysi og slóðahátt.
Ung stúlka
kemur ekki heim
Föstudagskvöldið 5. maí árið 1995
hélt Birgitte heimleiðis á hjóli eftir
að hafa verið með öðrum ungmenn-
um í miðbæ Kopervik, 1700 manna
bæ á Karmey, skammt norðan
Stafangurs í Noregi. Hún bjó rétt
utan við bæinn en kom aldrei heim.
Líkið fannst inni i runnagróðri
við vegkantinn skammt frá heimili
hennar. Líkið bar merki um kyn-
ferðislegt ofbeldi en samt engin spor
önnur en hárið í hendinni. Rann-
sókn málsins var umfangsmikil og
nánast allir bæjarbúar yfirheyrðir.
Þar á meðal var 18 ára gamall
frændi og náinn vinur hinnar
myrtu. Hann tók morðið mjög nærri
sér.
Sárfræðingur
úr Palme-málinu
En ekkert fannst og allt benti til
að lögreglan yrði að setja mál
Birgitte Tengs í skúffuna með
óleystu málunum. Svo kom játning-
in umdeilda 2. mars árið 1997 -
nærri tveimur árum eftir morðið -
og svo dómurinn yfir unga mannin-
um.
Dóminum var að sjálfsögðu áfrýj-
að og dr. Gísli kallaður til sem sér-
Erlentk
fréttaljos
-----—-------
Gísli Kristjánsson
fræðingur, réttinum til aðstoðar.
Starfsbróðir hans, Ulf Asgard frá
Svíþjóð, var einnig kallaður til.
Hann hefur m.a. unnið við rann-
sókn Palme- morðsins.
Dr. Gísli tók játninguna og hlut-
aði hana í sundur lið fyrir lið í Lög-
mannsréttinum í Stafangri nú i vik-
unni. Niðurstðan: „Þetta er sígilt
dæmi um falska játningu," sagði dr.
Gísli.
Játning eftir pöntun
Það vakti óskipta athygli þegar
dr. Gísli rakti fyrir réttinum hvern-
ig hægt er að fá fram falska játn-
ingu, bara ef menn hafa tíma og vita
hvernig á að bera sig að. Dr. Gísli
sagði að Stina Elle, yfirheyrslusér-
fræðingur norsku rannsóknarlög-
reglunnar, hefði bæði haft tímann
og kunnáttuna.
Hvað gera menn þá til að láta sak-
lausan mann játa sekt sína? Aðferð-
imar eru tvær. Önnur er að beita
ofbeldi þangað til sakborningurinn
gefst upp og játar. Það er ekki gert í
siðuðum löndum. Hin er að sann-
færa sakbominginn um sekt sína.
Það telur dr. Gísli að norska lögregl-
an hafi gert í máli Birgitte Tengs.
Svona gerum við
1. Einagmn: Sakborningurinn er
einangraður frá umheiminum og
hann fær ekki að sjá sína nánustu.
Um leið er gefið í skyn að með sam-
vinnu við lögregluna geti einangr-
uninni lokið.
2. Ýkjur: Lögreglan lætur sem
hún hafi fleiri sönnunargögn en
samborningurinn veit um.
3. Skilningur: Lögreglan segist
hafa skilning á því sem gerðist og
segir að svona óhöpp geti komið fyr-
ir bestu menn.
4. Ruglað minni: Lögreglan þrá-
stagast á því að sakborningurinn
muni ekki rétt það sem gerðist og
hvenær það gerðist.
5. Óöryggi: Lögreglan gefur í skyn
að rétturinn muni ekki trúa sak-
bomingnum. Því sé best að halda
sig við skýringu lögreglunnar og
sleppa við að verða að athlægi allra.
6. Sektarkennd: Sakborningurinn
hafði sagt að það væri gott að hin
myrta væri dauð. Þetta var notað til
að ala á sektarkennd.
7. Handleiðsla: Lögreglan notar
leiðandi spurnignar og bendir sak-
bomingnum á hvernig moröið gæti
hafa verið framið.
8. Endurtekning: Sakborningur-
inn er margoft látinn rifja upp
kenningu lögreglunnar um það sem
gerist og í Birgitte Tengs-málinu
var hann látinn skrifa kvikmynda-
handrit um það.
9. Alvara málsins: Lögreglan ít-
rekar oft alvöru málsins og hve
þung refsing bíði sakborningsins.
Eina leiðin til að milda refsing-
una sé að játa.
Búinn að gleyma öllu
Dr. Gísli sagði fyrir réttinum í
Stafangri að öllum þessum brögð-
um hefði verið beitt með þeim ár-
angri að ungi maðurinn játaði
fúslega að hafa orðið frænku
sinni að bana.
Eftir að hann slapp úr höndum
lögreglunnar dró hann játning-
una til baka og segist nú alls ekki
muna neitt í líkingu við það sem
hann hafi játað. Það sé heldur
ekki von því hann hafi sofið
heima þegar Birgitte var myrt.
Sigurd Klomsæt, verjandi unga
mannsins, segir við DV um rök-
semdir dr. Gilsa að hann hafi
aldrei orðið vitni að annarri eins
„meðferð" á verkum lögreglunn-
ar og í máli hans i Stafangri.
Ekki steinn yfir steini
„Að mínu viti stendur hér ekki
steinn yfir steini og þetta mun
verða til þess að lögreglan fer eft-
irleiðis hægar í sakirnar viö yfir-
heyrslu á sakborningum," sagði
Sigurd. Hann stefnir auðvitað að
því að fá sinn mann sýknaðan og
aðrir eru ekki eins sannfærðir
um ágæti kenninga Gísla.
Meðal efasemdarmannanna er
Svíinn Ulf Asgard. Hann segir að
játningin virki trúverðug sem
frásögn og geti því vart verið
skáldskapur. Ulf mælti því með
því við réttinn að játningin verði
tekin gild.
Játning haldlaus ein sár
Enn eru til sérfræðingar sem
segja að játningin segi alls ekkert
um sekt eða sakleysi hins dæmda.
Þar á meðal er norski sálfræðingur-
inn Berthold Grunfeld. Hann segir
að játning geti vel veriö knúin fram
með sálfræðilegum brögðum en um
leið sönn og rétt. Morðinginn hafi í
mánuð reynt að verjast brögðum
lögreglunnar og á endanum orðið að
gefast upp.
Það verður Lögmannsrétturinn í
Stafangri sem á endanum sker úr í
þessu máli. Enn er það svo að eng-
um sönnunargögnum er til að
dreifa. Dómurinn verður að dæma
út frá umdeildri játningu og að sak-
borningurinn hefur ekki nothæfa
fjarvistarsönnun.
Þrjár kenningar
í öllum þeim ókjörum sem skrif-
uð hafa verið í Noregi um morðið á
Birgitte Tengs standa eftir þrjár
kenningar um það sem gerðist..
* Að frændinn dæmdi sé í raun og
veru hálfgeðsjúkt gerpi sem hafi
myrt barnunga frænku sína, reynt
að þræta fram í rauðan dauðann og
ekki gefið sig fyrr en snjall lögreglu-
maður lék á hann.
* Að hinn dæmdi hafi drepið
Birgitte í stundarbrjálæði og ómeð-
vitað þurrkað allt um það sem gerð-
ist út úr minni sínu. Slíkt gerist oft
þegar fólk verður fyrir þungu áfalli.
Dr Gísli fann engin merki þessa hjá
sakborningnum.
* Að morðingi Birgitte Tengs
gangi enn laus og að frændinn
dæmdi hafi í raun og veru sofið
heimá þegar hún var myrt. Lögregl-
an hafi hins vegar ákveðið að leiða
málið til lykta með því að láta
frændann játa. Með réttum brögð-
um og þolinmæði sé hægt að fá
hvern sem er til að játa hvað sem
er.
í næstu viku verður rétturinn í
Stafangri að skera úr um hver af
þessum kenningum sé rétt. Verði
álit dr. Gísla ofan á þá passar það
við þriðju kenninguna og ungi mað-
urinn verður sýknaður.
Fjölskylduharmleikur
Heima í Kopervik hefur fólk nú
beðið í meira en þrjú ár eftir að
ólýsanlegri martröð linni. Fjölskyld-
ur eru klofnar í afstöðu sinni til
sektar eða sakleysis frændans. For-
eldrar Birgitte Tengs trúa því að
hann hafi myrt dóttur þeirra. Það
eru engin friðsöm og málglöð jóla-
boð haldin í þeirri fjölskyldu.
Það hefur og vakið athygli að
bæði voru þau frændsystkin virk í
safnaðarstarfi bæjarins. Kopervik
er á þeim slóðum í Noregi þar sem
trúarhitinn er hvað mestur og
Birgitte Tengs var á leið heim af
samkomu í bænahúsi staðarins þeg-
ar hún var myrt. Frændinn var þar
líka.
Þau frændsystkin voru fyrirmynd
annarra ungmenna og alls engir
krakkabjálfar á fylliríi á föstudags-
kvöldi. Framganga dr. Gisla í réttin-
um í Stafangri hefur því verið mik-
il líkn með þraut fyrir trúaða Norð-
menn.
J| JJ Jj - ^íjGfj
Sími og númerabirtir
með nafnamöguleika
120 númera minni
Þar af 50 með nafni
og möguleika á tónmerki
23 skammvalsminni
Hátalari
íslenskar merkingar
Valhnappur -J-'—“
Tímamæling samtals
Stór skýr skjár yv
Tækið féklí hd^?tu emkqiiti,
5 stjörnur f.
blaðsins Te
stgr.
$ í'Ar4
Siðumúla 37-108 Reykjavík
S. 588-2800 - Fax 568-7447