Dagblaðið Vísir - DV - 24.10.1998, Blaðsíða 16

i6 fyiðtal
LAUGARDAGUR 24. OKTÓBER 1998 DV
Andrés H. Valberg er ekki bara góður hagyrðingur - hann setur saman beinagrindur af dýrum og safnar öllu mögulegu og ómögulegu:
engu værí safnað
Andrés H. Valberg með beinagrind
af áift sem hann hefur sett saman
á sl. 5 árum. Grindin er 1,15 m á
hæð. Ásamt fjölda annarra gefur
hann beinagrindina á náttúrugripa-
safnið á Skógum. Álftin flaug á raf-
magnsvír við bæinn Þorvaldseyri
undir Eyjafjöllum þar sem tengda-
sonur og dóttir Andrésar búa.
Hann er svolítið stoltur af álftinni.
„Það er bratt á henni risið eins og
okkur Skagfirðingum." Minnsta
beinið er 5 mm langt og kallast
vængkló á sitt hvorum vængnum.
DV-myndir GVA
hár, augnabrúnahár, skegghár,
tennur, jaxlar. Meðal annars hefur
hann geymt bamatennur sem hann
missti einhvern tímann á þriðja
áratugnum og barnajaxl sem hann
missti 35 ára! „Samkvæmt þessu á
ég von á að verða 100 ára að
minnsta kosti,“ segir Andrés og
brosir þegar hann sýnir blaðamanni
safnið.
„Af hverju geymirðu þetta allt?“
verður blaðamanni að orði eftir að
hafa skoðað þetta allt. „Af hverju?"
spyr Andrés á móti, „svo að þetta sé
tU. Ef ég hefði ekki safnað neinu þá
væri ekkert til.“ Svo mörg voru þau
orð.
„Stórmennskubrjálæði"
Aðeins tíu ára gamall setti Andr-
és saman sína fyrstu beinagrind, þá
af kindum.
Andrés H. Valberg er fyrir
löngu landskunnur fyrir vísna-
gerö og áhuga sinn á varöveislu
muna. Hins vegar vita fœrri aö
Andrés er hagur mjög og hefur
sett saman ófáar beinagrindur
af dýrum og einnig stoppaö upp
skepnur af ýmsu tagi. Eftir
hann liggja margir tugir slíkra
verka og nú hefur hann gefiö
þau öll til náttúruminjasafnsins
aö Skógum undir Eyjafjöllum
sem verið er aö setja upp. Andr-
és er safnari aö eöli sínu og þaö
sást strax er viö heimsóttum
hann í vinnuaöstööuna viö
Hyrjarhöföa þar sem hann
starfrækti áöur fyrirtœkiö Val-
kaup. Nú dundar hann sér, aö
veröa áttrœöur, viö aö setja
saman beinagrindur og saga
niöur fleyga og fleira tréefni
auk þess sem hann býr til eftir-
sótt trefjamjöl úr korni af
ökrunum á Þorvaldseyri. ís-
lensk afurö sem ku vera allra
meina bót, aö hans sögn. Óhœtt
er aö fullyröa aö safn Andrésar
á sér ekki hliöstœöu hér á landi
- og þótt víöar vœri leitaö. Aö
minnsta kosti heföi fáum ef ekki
engum dottiö í hug aö gera þaö
sem hann hefur gert.
Er við setjumst niður með Andr-
ési segist hann í upphafi spjalls-
ins hafa safnað saman alls kyns
hlutum, alveg frá þvi hann var
barn að alast upp í Skagafirði. Hann
á líka sterkar taugar til Skagafjarð-
ar og um það vitna allir þeir munir
sem hann gaf Byggðasafni Skaga-
fjarðar á sínum tíma.
Byrjaði kornungur að
safna
Andrés segist ekki hafa verið
nema 4 eða 5 ára þegar hann fór að
safna hinu og þessu, eða fyrir um 75
árum. Hann man að fyrsta plantan
sem hann hélt til haga var svoköll-
uð fjandafæla sem hann fann í
Kálfárdal í Gönguskörðum. Að-
spurður sagðist hann ekki hafa litið
á þetta sem vísbendingu um að
hann ætti ekkert að vera að vasast í
þessu. „Það er nú tilfeUið að ég hef
sloppið við fjandann nokkuð vel,“
segir Andrés í þessu sambandi.
Aðspurður hvernig söfnunar-
áráttan er tU komin segir Andrés að
þetta sé arfgengt. Hallgrímur Val-
berg, faðir hans, hafi verið mikUl
safnari í eðli sínu og ekki hent
nokkrum hlut.
Að gamni sínu setti Andrés saman
þessa kynjaveru. Hann segist ekk-
ert nafn eiga á hana og hér með er
óskað eftir tillögum. Stél kvikindis-
ins er af grátittlingi, skrokkurinn úr
fjallagrasinu kræfu, hausinn af
skógarþrastarunga, hornin eru ýsu-
bein, toppfjöðrin af sumarrjúpu
og fæturnir eru af mölflugu-
étinni rjúpu. Skepnan tyll-
ir fótunum á kindarlegg.
Andrés er að koma fyrir munum
í sérstökum glerkassa sem hann
ætlar að nefna „Maður", gáfasta
spendýrið eftir því sem best er vit-
að. Allt eru það „lífsýni" af Andrési
sjálfum sem hann hefur haldið til
haga, þ.e. neglur og hlutar af nögl-
um, bæöi af tá og fingrum, hár, bif-
bót a.m.k. sem Andrés hef-
ur safnað en ekki látið frá
sér. Það er frímerkjasafn er
hefur að geyma um 100 þús-
und frímerki, þar af um
helmingur frá aldamótum.
„Nú þarf ég að finna ein-
hvem mann eða fyrirtæki
til að losa mig við safnið og
gefa það.“ „Gefa það?“ hvá-
ir blaðamaður.
„Já, ég hef aldrei selt
einn einasta hlut á ævinni
sem ég hef safnað. Ég hef
ekki þurft á því að halda,
hef haft í mig og á með
öðm móti. Nú þarf ég að
fara að komu öllu þessu
dóti frá mér.“
Þrátt fyrir háan aldur er fínvinnan engin fyr-
irstaða hjá Andrési. Hér notar hann flísa-
töngina við samsetningu á krumma sem
hefur sig til flugs. Andrés fékk hann frá
skyttu sem skaut hann í hrauninu við Hafn-
arfjörð. Upphaflega átti að stoppa fuglinn
upp en þar sem það mistókst ákvað Andrés
að setja beinagrindina saman.
„Hann var það sem kallað- var
„aksjónsrokkur". Hann keypti á
flestum uppboðum sem hann komst
á, fór oft langar leiðir til þess, en
stundum keypti hann ekki neitt.
Vildi bara komast á „aksjón“. Oft
kom hann heim með fulla kassa af
alls kyns dóti. Allt var þetta dýr-
mætt í hans augum og þegar ég óx
úr grasi fór ég að kíkja í þetta hjá
honum. Síðan gaf hann mér þetta
allt og safnið er að mestu komið til
safnsins á Sauðárkróki. Bókasafnið
hans er hins vegar komið að Skóg-
um.“
Kindarvala Hallveigar
og pískur Bólu-Hjálmars
Lífsýni af
safnaranum
Það sem fer á Skóga eru
nokkrir tugir af beina-
grindum, 200 tegundir af
skeljum, 250 tegundir af
blómum, 100 tegundir af
eggjum, á annað þúsund
tegundir af skordýrum, margir tug-
ir sjávardýra og -gróðurs, um 100
tegundir af steinum, lífsýni af safn-
aranum sjálfum, steingervingar og
ælukekkir úr fuglum. Ælukekkir?
myndi einhver spyrja en það er það
sem fuglinn skilur frá sér þegar
hann hefur etið nægju sína og melt-
ingarvegurinn leyfir ekki meiri
fæðu.
Á vinnustofu Andrésar kennir
margra grasa. Þar má m.a. finna
eski sem hann fann á gönguferð
einni í Heiðmörk. Eskið er 60 cm
langt en í bókinni Flóra
íslands segir að hæsta
eski á íslandi hafi verið
40 cm. Enn slær Andr-
és öllum við!
Þarna get-
Norður á Krók er Andrés búinn
að koma um 1 þúsund munum frá
sér, sumum allt frá því á land-
námsöld. Það segist hann geta
sannað. Sem dæmi nefnir hann
kindarvölu Hallveigar Fróða-
dóttur, konu Ingólfs landnáms-
manns Arnarsonar. Hann segist
hafa staðfest skjal frá rannsóknar-
stofu í Svíþjóð frá hvaða tíma valan
er sem fannst í öskulagi í Aðal-
stræti 16 í Reykjavík fyrir mörgum
árum.
Sem dæmi um annan merkan
mun sem Andrés hélt til haga var
piskur í eigu Bólu-Hjálmars.
Pískinn eignaðist faðir Andrésar
skömmu eftir að Bólu-Hjálmar and-
aðist á bænum Brekku árið 1909.
Sögu sem þessa setti Andrés nið-
ur á blað sem fylgir hverjum ein-
asta hlut, bæði til
safnsins undir
Eyjafjöllum og í
Skagafirði.
Eitt er það í
viö-
ur einnig að líta helsingjanef, rauð-
fjöður (þarategund), klaufmaðk,
grátholu (holu fyrir neðan augu á
kindum), sníkjudýr, illur,
köngulær, egg af ýmsu tagi, haus af
skötusel, biskupsstafi (hámerar-
hryggi) og uppstoppaðan haftyrðil.
Þannig mætti lengi telja.
í virðingarskyni við sinn besta heimilisvin, köttinn Högna, setti Andrés
beinagrind hans saman. Köttinn fékk hann á sínum tíma í Kattholti og réð
hann til að halda músastofninum í skefjum í nágrenni vinnustofunnar. Eftir
15 ára dygga þjónustu átti Högni erfitt um gang og því lét Andrés svæfa
hann. Högni tyllir framlöppunum á vikurstein sem Andrés gróf upp úr vik-
urskafli á Fagurhólsmýri árið 1951. Steinninn, sem er 20 cm hár, er talinn
vera úr Öræfagosinu 1362. Andrési fannst við hæfi að láta Högna tylla sér
á þennan merka stein. Hann hélt til haga pungnum og eistunum, sem hann
geymir í formalíni, málbeininu og loks mynd af honum. Loks hengdi hann
þvagblöðruna á skottið með tveimur örfínum þráðum úr rottuhalaseimi!
Ekkert væri til ef