Dagblaðið Vísir - DV - 25.11.2000, Qupperneq 14

14
LAUGARDAGUR 25. NÓVEMBER 2000
DV
Fréttir
Kynbótatilraunir samþykktar þrátt fyrir ótta við Kreutzfeldt-Jakob-sjúkdóm:
Norska beljuinnrásin er hafin
- sennilegt að kúariðan geti borist með fósturvísum, segja dýralæknar og óttast tilraunastarfsemi
Þessa dagana er verið að byrja að
safna saman kúm í Noregi til nauð-
synlegra sjúkdóma- og erfðafræði-
rannsókna vegna væntanlegs inn-
flutnings á fósturvísum til íslands
samkvæmt ákvörðun landbúnaðar-
ráðherra. Hann óttaðist ófrið og
kærur ef hann neitaði að sam-
þykkja þessa tilraun.
Mál þetta á
sér langan að-
draganda og var
Guðni Ágústs-
son lengi undir
feldi að íhuga
hvort leyfa ætti
slíkan innflutn-
ing og tilraunir
hér á landi með
norskar kýr. Á
sínum tíma
lýstu 70 prósent
íslenskra bænda
sig mótfallin
innflutningi á
norskum kúm
sem þá voru
hugmyndir um
að flytja á fæti
til landsins og
koma fyrir á um
100 til 200 kúa-
búum víða um
land. Óttuðust
menn mjög að
þetta yrði upp-
hafið aö endalokum tilveru hins
forna islenska kúastofns. Hurfu
menn þá frá hugmyndum um inn-
flutning á lifandi kúm en þróuðu
þess í stað hugmynd um innflutning
fósturvísa úr norskum kúm. Hefur
verið hart tekist á um þetta mál.
Vitneskja um kúariðu í Evrópu hef-
ur verið vatn á myllu andstæðinga
þessara ráðagerða en landbúnaðar-
ráðherra segir kúariðu ekki þekkta
í Noregi og sérfræðingar telji enga
hættu á smiti með innflutningi fóst-
urvísa.
Mikill ótti við kúariðu
Kúariðumálið er alvarlegasta
landbúnaðarmálið í Evrópu þessa
dagana. Breskir vísindamenn halda
því m.a. fram að smitleiðir séu mun
fleiri en áður hefur verið talið.
Kúariða geti t.d. borist í sauðfé og
þá líklega líka í önnur dýr ekki síð-
ur. Sannaö þykir samhengi kúariðu
og Kreutzfeldt-Jakob-sjúkdómsins í
mönnum. Kúariða virðist nú breið-
ast út með meiri hraða en menn
gerðu sér áður grein fyrir. Þannig
lýstu Spánverjar því yfir í vikunni
að kýr með kúariðu hefðu fundist
þar í landi og síðast í gær bárust
fregnir um að kúariða hefði fundist
í fyrsta skipti í tveim kúm í Þýska-
landi. Þá bárust líka þær fregnir frá
Asoreyjum í gær að þar hefði fund-
ist kúariða í grip sem fluttur var
Siguröur Sigurðar-
son, dýralæknir á
Keldum.
Páll Agnar Páls-
son, fyrrverandi
yfirdýralæknir.

Innlent fréttaljós
Hörður Kristjánsson
blaöamaður
þangað frá Þýskalandi. Fjöldi fólks
hefur látist í Bretlandi af völdum
þessa fárs og Frakkar glíma nú við
vaxandi vanda heima fyrir. Þá hafa
að minnsta kosti tveir einstaklingar
greinst með Kreutzfeldt-Jakob-sjúk-
dóm hér á landi síðan 1960. Af þess-
um sökum telja nú ýmsir íslenskir
bændur það hreint brjálæði að fara
að gera tilraunir með erlenda kúa-
stofna hér á landi þegar svo lítið er
í raun vitað um smitleiðir. Það sé
t.d. alls ekki hægt að fullyrða neitt
um aö smit geti ekki borist með
fósturvísum. Þá séu veirur af svo
hæggengum stofnum afar lífseigar.
Þær þoli fimbulkulda og einnig
suðu við hundrað gráða hita í átta
klukkustundir. Þær geti því t.d. lif-
að af í niðursoðnu kjöti og lifi auð-
veldlega í jarðvegi árum saman.
Líkt og með innflutning riðuveik-
innar með erlendu kynbótafé þá
taki menn nú enn stórkostlegri
áhættu með innflutningi á norskum
fósturvísum.
Veirurnar setjast upp í tauga-
frumum, ekki síst í heilanum. Þær
eyðileggja taugafrumurnar innan
frá. Af þessum sökum er talið lík-
legt að þeir sem borða t.d. heila úr
sviðahausum séu í meiri hættu með
að verða fyrir veirusýkingu en aðr-
ir. Þetta er talið geta skýrt óvenju
háa tíðni Kreutzfeldt-Jacob-sjúk-
dómsins í Færeyjum. Sama skýring
er talin líkleg á óvenjuhárri tíðni
þessa sjúkdóms hjá mannætum í
Nýju-Gíneu. í kjötmjöli er einmitt
talið að orsakanna sé að leita í heila
og mænu sem malað er með beinum
og öðru sem til fellur af skepnunum
við slátrun.
Riða berst með fósturvísum
Páll Agnar Pálsson, fyrrverandi
yfirdýralæknir, lét banna það hér-
lendis 1978 að kjötmjöl væri notað
til að fóðra dýr sem síðan væru not-
uð til manneldis. „Þá var umræðan
að byija um Kreutzfeldt-Jakob-sjúk-
dóminn í Bretlandi. Síðan var það
líka salmonella og ýmislegt annað
sem tengdist þessari ákvörðun,"
sagði Páll í samtali við DV í gær.
- Er engin hætta á að smit berist
með fósturvísum úr norskum kúm?
„Við vitum að riða í sauðfé berst
með blóði og fósturvísum líka. Mér
flnnst því ósköp sennilegt að slíkt
gildi einnig um kúariðuna. Það eru
eiginhagsmunir kúabænda sem
stjórna þessum innflutningi. Mér
finnst þó skrýtið að eiginkonur
bændanna sem stjómað hafa mjölt-
um frá alda öðli hafi aldrei verið
spurðar hvort þær vildu fá nýtt kúa-
kyn. Ég sé engan tilgang með inn-
flutningi á þessum fósturvísum og
er hreint ekki hrifinn af þessum til-
raunum. Það er svo margt sem spil-
ar inn i varðandi umhverfið og aðra
þætti. Þá eru reglur á Islandi lítils
virtar og þegar liðin verða tiu ár
verða komnir nýir menn og nýjar
reglur og allir búnir að gleyma
þeim gömlu.“

við slátrun fyrstu kynbótagripanna
í Hrísey en undir lok árs fari fyrstu
kálfamir af norsk-íslenska kyninu
að fæðast. Árið 2004 verða kvígurn-
ar sem koma úr þessu eldi aldar
upp og þær fyrstu sæddar undir lok
árs. Árið 2005 munu samanburðar-
rannsóknir á þessu nýja kúakyni og
því íslenska heíjast. Ráðgert er að
niðurstaða úr samanburðarrann-
sóknum liggi fyrir árið 2008 og þá
verði ákvörðun tekin um framhald
á eldi kúa af norskum uppruna hér
á landi.
Rannsóknunum er ætlað að leiða
í ljós mögulega hámarksafurðasemi
íslenskra kúa og um leið fóðurþörf
þeirra og fleiri þætti í samanburði
við þær norskættuðu.
„Mjög takmark-
að leyfi"
Guðni Ágústs-
son segir samstööu
um málið í Lands-
sambandi kúa-
bænda og meðal
fagaðila.
„Það leyfi sem ég
er þama að gefa er
mjög takmarkað. Það
er algjör tilraunainn-
flutningur til að bera
saman í fyrsta lagi
þessa norsku kú, i öðm
lagi íslensku kúna og í
þriðja lagi blending
þessara kúa-
stofna.
Það
vakir fyrir mönnum er að spyrja
spurninga vegna þeirrar framtíðar
sem blasir við islenskum landbún-
aði.
Fjölmiðlar hafa haldið því fram
að kvóti sé mjög þrengjandi fyrir at-
hafnir bændanna. Því hef ég ákveð-
ið að lyfta framleiðsluþakinu hjá
tveim góðum kúabændum sem leyf-
ir þeim að framleiða og rækta eins
og þeir geta með íslenskum kúm.
Til þess verkefnis hef ég fengið 35
milljónir króna á sjö árum. Ég held
að það verði mjög áhugavert fyrir
íslenska mjólkurframleiðendur að
fá að fylgjast með þessum tilraunum
sem og því sem fram fer á Möðru-
völlum og að Stóra-Ármóti.“
Hvers vegna er fósturvísainn-
flutningur leyfður?
„Ef ég hefði sagt nei við
þessari tilraun, hver hefði
mín staða þá verið? Fyrir-
rennarar mínir hafa gefið
svínabændum tækifæri
til að flytja inn sterkari
svinastofna til kynbóta.
Þannig er það líka með
varphænuna. Það hefði
verið erfitt hjá mér
núna að brjóta á kúa-
bændum. Það liggur
fyrir að þeir hafa fengið
að flytja inn þijú kyn af
nautum sem nú
Atta ára tilraunaferli
Búið er að ákveða að tilraunir
fari fram á tilraunabúunum á
Möðruvöllum og á Stóra-Ármóti.
Þar verði bændum leyft að reyna
framleiðslugetu kúa sinna án tak-
markana um framleiðslustýringu á
mjólk.
Samkvæmt áætlunum um til-
raunastarfsemi með norska fóstur-
vísa þá á, eins og áður sagði, að
safna saman kúm úr NRF-kúa-
stofni í Noregi í þessum mánuði
til rannsókna. í desember gera
menn ráð fyrir niðurstöðu úr
þeim rannsóknum og verða kýr
sem uppfylla erfða- og sjúk-
dómsskilyrði settar í einangr-
un í fósturvísastöðinni í
Vevla. Þá verða kýr sem upp-
fylla sjúkdómaskilyrði hér-
lendis settar í einangrun í
Hrísey.
í janúar 2001 verður fóst-
urvísum safnað saman í
Vevla í Noregi og komið
fyrir i kúnum í Hrísey. í
mars verður fósturvisum
komið fyrir í kúm sem
ekki héldu i janúar. í októ-
ber 2001 má gera ráð fyrir
að fyrstu kálfamir fæðist í
Hrísey. í desember 2002
eiga kálfar að vera að ná
kynþroskaaldri og verður þá
byrjað að safna fósturvísum
og sæði. í janúar 2003 verður
fyrstu norsk-íslensku fóstur-
vísunum komið fyrir í Guðni
kúm á tilraunastöðvum Ágústsson
hérlendis. landbúnaðar-
í júlí árið 2003 er búist ráðherra.
nærast sem blendingar í náttúru ís-
lands. Þeir eru að gera það að verk-
um að nautakjöt er sterkara á mark-
aðnum en ella.
Spurt verður um afkastagetu nýju
gripanna út frá mörgum sjónarmið-
um. Ég útiloka það ekki að íslenska
kýrin sigri í samanburði við þær
norsku."
- Hvað með sykursýkisþáttinn og
hættuna á kúariðusmiti?
„Það er tvennt sem ég vildi hafa
alveg á hreinu varðandi þetta til-
raunaleyfi og það tók mig því mjög
langan tíma undir feldinum að taka
ákvörðun. Þriggja manna nefnd fór
vandlega yfir sykursýkisþáttinn
varðandi mjólkina. Niðurstaðan var
að þeir sögðu að enginn vandi væri
að velja gripina frá Noregi út frá
þeim sjónarhóli að það hefði ekki
áhrif á þá stöðu sem við höfum í
landinu í dag varðandi áhrif mjólk-
ur á sykursýki.
Hitt atriðið er að ég kallaði sam-
an á ráðstefnu alla hörðustu vis-
indamennina vegna samanburðar
sem gerður hefur verið af mikilli til-
finningu á öUu því versta sem gerst
hefur í íslenskum landbúnaði. Þar á
meðal var Sigurður Sigurðarson,
dýralæknir á Keldum. Ég marg-
spurði hvort hætta væri á því að
fósturvísainnflutningur frá Noregi
bæri með sér sjúkdóma. Þeir sem
þama voru sögðu að hvergi í heim-
inum þar sem fósturvísaflutningur
hefði átt sér stað hafi slíkt borið
sjúkdóma á miUi.“
Ekki hægt að útiloka
riðusmit
Dýralæknirinn Sigurður Sigurð-
arson, sem ráðherra vitnar tU, sagði
i samtali við DV að hann vUdi ekki
vera með yflrlýsingar um þetta mál
nú þar sem búið væri að ákveða
þetta. Hann vísaði tU bæklings sem
hann ritaði ásamt Stefáni Aðal-
steinssyni á þorra á þessu ári um
rök gegn innflutningi á norska
NRF-kúakyninu.
„Það er hreint ekki hægt að úti-
loka að riða berist með fósturvísum.
Það eru veirusjúkdómar sem geta
borist með fósturvísum," segir Sig-
urður.
í ritinu er alvarlega varað við
þessum innflutningi. Bent er á
ýmsa sjúkdóma sem þekktir eru í
norskum kúm og marga stór-
hættulega. Þar er m.a. um að
ræða smitandi slímhúðarpest
(BVD), smitandi hvítblæði
(EBL), smitandi berkjulungna-
bólgu (RSV) og smitandi barka-
bólgu (IBR/IPV). Þá nefnir
hann einnig sykursýkisþáttinn
en insúlinháð sykursýki í
börnum í Noregi undir ferm-
ingu er 100% tíðari þar en á
íslandi. Þá varar hann við því
að flóknar reglur verði snið-
gengnar og spyr m.a. hvort
ekki mætti eins flytja inn
nýtt hestakyn.
Óttaðist kærur og ófrið
„Ég stend með íslensku
kúnni,“ sagði Guðni Ágústs-
son í samtali við DV. „Minir
draumar rættust ef menn
kæmust að þeirri niðurstöðu að
miðað við stærð og hvað hún
mjólkar, miðað við það magn
sem kýrin þarf að éta, þá væri
hún mjög hagkvæm. Ég myndi
gjarnan vilja sjá íslensku kúna
sigra. Ég hefði samt ekki verið
hliðhollur bændum um framtíðina
ef ég hefði slegið á þessa tilraun,
fyrir utan hitt að ég átti ekkert
gott með það. Það hefði orðið
mjög mikil ósátt og ófriður í
kringum slíka neitun. Menn hefðu
stofnað ræktunarfélög og sótt að
ráðherranum fyrir að mismuna
bændum og sjálfsagt kært mig bæði
innanlands og utan fyrir brot á sam-
keppnislögum, á sínum mannrétt-
indum og atvinnufrelsi."