Frjáls verslun - 01.10.1952, Side 10

Með þessum ráðstöfunum átti að koma í veg fyrir.
að saga áranna eftir 1930 endurtæki sig. En jafnframt
lokuðust þessum löndum leiðir, sem áður höfðu verið
farnar, þegar atvinnuleysi og óhagstæður greiðslu-
jöfnuður steðjuðu að. Og spurningin er, hversu hald-
góðar þessar skuldbindingar verða, þegar á reynir og
aðstoðar Bandaríkjanna nýtur ekki lengur við. Og
hvaða leiðir á að fara til þess að koma í veg fyrir
atvinnuleysi og greiðsluhalla gagnvart útlöndum?
Hin gamla aðferð að hækka forvexti bankanna næg-
ir vart lengur ein til að koma á greiðslujöfnuði. Nú
á dögum veldur slík hækkun ekki fjármagnshreyfing-
um milli landa, og auk þess eru þær verðhækkanir,
sem átt geta sér stað, svo miklar, að geysiháa vaxta
hækkun getur þurft til, að verulega dragi úr eftir-
spurn eftir fjármagni til innflutnings.
En önnur aðferð er árangursríkari, þ. e. bein minnk-
un útlána. Dragi bankarnír úr útlánum sínum, getur
það valdið örðugleikum í atvinnulífinu. Og spyrja
mætti, hvort þar væri um stundarerfiðleika eða áfram-
haldandi að ræða.
Eins og þjóðfélagshættir eru hjá 'okkur nú, er hætt
við, að þessi vandamál séu ekki stundarfyrirbæri. Or-
sökin er m. a. sú, að framleiðslukostnaður útflutnings-
afurðanna lagar sig ekki sjálfkrafa eftir breyttum við-
skiptakjörum. Gengi erlends gjaldeyris er fastskráð
yfir löng tímabil, en tekur síðan stökkbreytingum,
þegar misræmið er orðið svo mikið, að aðrar leiðir
þykja ekki færar. Þegar viðskiptakjörin batna, fá laun-
þegar oftar sinn hluta með hækkuðu kaupgjaldi en
lækkuðu vöruverði, og þegar viðskiptakjörin versna,
er afleiðingin venjulega hækkað kaupgjald vegna
hækkunar á vísitölu. Meðan málum er þannig háttað,
geta versnandi viðskiptakjör valdið því, að því marki
að tryggja í senn næga atvinnu og frjálsa verzlun
verði tæpast náð með öðru móti en gengislækkun.
Þetta má ekki skilja þannig, að hægt sé að leysa þetta
vandamál með því að hætta við hina frjálsu verzlun.
Með því móti er hægt að slá gengislækkuninni á
frest, en byrðar versnandi viðskiptakjara koma fram
eftir sem áður í einni eða annarri mynd.
Frá Bandaríkjunum hafa heyrzt raddir um, að bezt
væri að hætta við hið fasta gengi, en láta gengið breyt-
ast frá degi til dags eftir framboði og eftirspurn.
Þessi lausn mundi að sjálfsögðu gera auknar kröf-
ur til hæfileika verzlunarstéttarinnar. En mundi hið
frjálsa gengi ekki raunverulega þýða sílækkandi gengi
íslenzku krónunnar?
Þetta fyrirkomulag mundi hafa þann kost, að augu
alþjóðar myndu opnast fyrir þeirri staðreynd, að
hækkaðar peningatekjur, í hvaða mvnd sem er. hafa
í för með sér minnkandi verðgildi gjaldmiðilsins, nema
þessar auknu tekjur eigi rót sína að rekja til aukinnar
framleiðslu eða bættra viðskiptakjara. Ennfremur
mundi koma skýrar í ljós, hversu erfitt hlutverk rík-
isvaldsins er, þar sem launþegar og atvinnurekendur
koma sér saman um kaupgjald, oft án tillits til, hvort
það samrýmist kröfunni um næga atvinnu og óbreytt
verðlag, en það er síðan hlutverk ríkisvaldsins að við-
halda nægri atvinnu og óbreyttu gengi. Hins vegar er
hætta á, að hin stopula afkoma atvinnuveganna mundi
valda öðrum gengisbreytingum og leiða til spákaup-
mennsku, nema komið yrði fyrir slíkt með sérstökum
ráðstöfunum.
Um framtíð hinnar frjálsu verzlunar er erfitt að
spá. Þar mun ráða mestu sú þróun, sem verður í við-
skiptalöndum okkar, hvort markaðslönd okkar verða
framvegis fremur í Austur-Evrópu en hingað til og
hvernig fer um efnahagssamvinnu Evrópulandanna.
Okkur er fyrir beztu, að efnahagslíf þjóðarinnar kom-
ist í það horf, að við getum tekið fullan þátt í þeim
aðgerðum, sem beitt verður til að leysa verzlunina úr
viðjum. En fari svo, að samvinnan verði rofin og ný
öld hafta og aukinna tolla renni upp, á ísland vart
annars kost en fylgjast með straumnum. Og fullvíst
er, að slíkt ástand mundi verða okkur til tjóns fremur
flestum öðrum.
Vísitölur leysa ekki vandamálin.
Framh. af bls. 74.
markast hljóta á hverjum tíma ekki einvörðungu
af framfœrslukostnaði launþegans, heldur einnig
af verzlunarkjörum framleiðslunnar. Á þenna eina
hátt eru einhverjar vonir til, að hœgt verði að
stemma stigu fyrir stöðugt vaxandi misvœgi í
efnahagsstarfsemi þjóðarinnar. Með því er þó alls
ekki verið að fullyrða, að sjálfkrafa muni greið-
ast fram úr öllum vandrœðum, svo mjög flókin
sem efnahagsvandamál okkar eru í dag. Og víst
er um það, að ef hin frjálsa leið yrði farin, reyndi
ekki síður á þegnskap atvinnustéttanna, því að
það gildir einu um hina frjálsu leið og vísitölu-
kerfið, að hún mun heldur ekki reynast fœr nema
starfsstéttirnar sýni gagnkvœman skilning á kjör-
um hver anarrar og slegið verði af þrotlausri
köfupólitík.
Eitt er þó víst, að þótt á margt muni reyna, og
sumt e.t.v. misjafnlega takast, ef að frjálsu leið-
inni verður horfið, þá er þó með henni snúið baki
við hinni sjálfvirku verðbólgustefnu, sem nú er
rekin, og hefur þá nokkuð áunnizt.
82
frjáls verzlun