Frjáls verslun - 01.04.1959, Blaðsíða 8

Þorvarður .7. Júlíusson, hagfr.:
Verður verðbólgan
stöðvuð?
Eitt helzta vandamál íslenzks efnahagslífs síð-
nstu tvo áratugina hefur verið stöðug verð-
bólguþróun, meira eða minna ör. Peningatekjur
landsmanna hafa stöðugt verið að aukast, en
framleiðslan ekki vaxið að sama skapi. Menn
eru yfirleitt sammála um, að verðbólga hafi
skaðleg áhrif á þróun atvinnulífsins og sé laun-
þegum óhagstæð.
Verðbólgan hefur valdið sífelldum erfiðleikum
í rekstri útflutningsatvinnuveganna og gert þeim
ókleift að afla eigin fjár til endurnýjunar og
aukningar. Jafnframt því, sem verðbólgan skap-
ar óhagstæð skilyrði til gjaldeyrisöflunar, ýtir
hún undir eftirspurn eftir erlendum gjaldeyri til
vörukaupa og annarrar notkunar. Skortur á er-
lendum gjaldeyri fylgir því jafnan í kjölfar verð-
bólgunnar. Gjaldeyrisskömmtun leiðir fyrr eða
síðar til vöruskorts, og getur hann orðið ]>að
víðtækur, að taka verður upp skömmtun í ein-
hverri mynd. Gjaldeyriserfiðleikar draga yfir-
leitt mjög úr afköstum framleiðslunnar og beina
henni inn á óhagkvæmar brautir.
Það er alkunna, að verðrýrnun krónunnar,
sem verðbólgunni fylgir, dregur úr myndun
sparifjár í formi banka- og sparisjóðsinnstæðna
og skuldabréfakaupa, en hvetur til að festa fé
í raunverulegum verðmætuin. Að sjálfsögðu
hamlar ]>etta gegn eðlilegri uppbyggingu og þró-
un atvinnuveganna og eykur eftirspurn eftir
vörum og þjónustu og þá ekki sízt eftir erlend-
um gjaldeyri.
Verðrýrnun krónunnar veldur ennfremur rösk-
un á eignaskiptingu í þjóðfélaginu, þannig að
þeir, sem peningaeignir og kröfur eiga, bíða tjón,
en þeir, sem skulda, hagnast aftur á móti.
Verðbólgan hefur verið misjafnlega iir hér á
landi. Eftir gengislækkunina 1950 var gerð alvar-
leg tilraun til að stiiðva hana, og bar hún góðan
árangur um nokkurra ára skeið. Verðlag og
kaupgjald var nokkuð stöðugt á árunum 1952—
1954, og hallinn á viðskiptunum við útlönd var
ekki meiri en sem nam erlendri aðstoð og eðli-
legum erlendmn lántökum. Sparifjárinnstæður
jukust að mun, og það reyndist mögulegt að
losa um gjaldeyrishöftin.
Ymis verðbólguöfl voru þó að verki, og frá
1955 hefur verðbólgan verið sérlega áberandi.
Vísitala framfærslukostnaður hækkaði að með-
altali um 7% á árunum 1955—1957, aðallega
vegna hækkunar á kaupgjaldi og verði landbún-
aðarvara. Hallinn á viðskiptunum við út.lönd
jókst verulega frá því, sem áður var, gjaldeyris-
eign bankanna gekk til þurrðar og lausaskuldir
söfnuðust fyrir erlendis. Jafnframt voru tekin
síaukin erlend lán, og er mikill hluti þeirra til
tiltölulega skamms tíma. Gjaldeyrisskortur hef-
ur gert vart við sig í vaxandi mæli og gjaldeyris-
höft stiiðugt verið hert.
Uppbótakerfin
Hin opinbera skráning erlends gjaldeyris hefur
verið óbreytt síðan 1950, þó að verðlag og
kaupgjald innanlands hafi hækkað um meira en
100%. TTtflutningsatvinnuvegunum hefur verið
bættur upp hinn aukni tilkostnaður með álög-
um á innfluttar vörur eða seldan gjaldeyri í
ýmsum formum, sem öll liafa í rauninni falið í
sér marggengi á erlendum gjaldeyri. Með upp-
bótakerfunum hefur tekizt að koma í veg fyrir
stöðvun útflutningsframleiðslunnar, en þau hafa
ekki tryggt öflun eigin fjármagns til endurnýj-
unar og aukningar.
f árslok 1956 var með lögum um útflutnings-
sjóð komið á fót uppbótakerfi, sem fól í sér 29
mismunandi gengi, að því er útflutninginn snerli
og 20, að því er innflutninginn snerti. Uppbæt-
8
FRJÁLS VERZLUN