Frjáls verslun - 01.04.1959, Blaðsíða 21

Támas Tryggvason, jarðfrœðingur:
Vinnsla jarðeína
á Islandi
Til skamms tíma hafa auðlindir hinnar dauðu
náttúru, sem stundum er nefnd steinaríkið, verið
lítt notaðar hér á landi. Nú eru orðin straum-
hvörf í þeim efnum. Fallvötn eru virkjuð og
jarðhiti er hagnýttur í stórum stíl.
Jarðhitanum hafa áður verið gerð skil í þessu
riti, og venjulega eru fallvötn ekki talin til
jarðefna. Hér verður rætt um þau jarðefni, sem
vitað er að finnast á íslandi, einkum þau, sem
nú eru helzt á döfinni og líklegt má telja að
hagnýtt verði í náinni framtíð.
Jóm
Eini málmurinn, sem unninn hefir verið úr
jörð á Tslandi, er járn. Rauðablástur eða vinnsla
járns úr mýrarauða, hefir verið kunn iðn á
Norðurlöndum um 2000 ára bil, og fluttist hing-
að með landnámsmönnum. í Landnámu, Grettlu
og Eglu er getið um járngerð, og minjar hennar
liafa fundizt víða um land.
Talið er, að forfeður vorir hafi sjálfir fram-
leitt allt það járn, sem notað var í landinu
þangað til á 15. öld, en þá var tekið að flytja
inn járn, sem reyndist vel samkeppnisfært við
heimaunna járnið, bæði um verð og gæði. Lagð-
ist þá að mestu niður járnvinnsla heima fyrir.
Samt virðist rauðablásturinn ekki hafa dáið hér
út að fullu og öllu fvrr en á nítjándu öld. Enda
þótt járnnotkun fyrr á öldum væri harla lítil
móts við það sem nú tíðkast, var járn engu að
síður ómissandi nauðsynjavara. Það er þess vegna
auðsætt, að járnvinnsla hefir verið þýðingar-
mikill liður í þjóðarbúskap forfeðranna um sex
alda skeið.
A þessari öld hafa ein eða tvær tilraunir verið
gerðar til járnvinnslu hér á landi. Var leirbland-
inn brúnjárnsteinn, sem mikið er til af í hinum
gömlu (Tertier) berglögum Vestfjarða, unninn
og bræddur. Ekki báru tilraunir þessar þann
árangur, sem livatamenn þeirra höfðu gert sér
vonir um, og varð ekki af frekari vinnslu.
Enda þótt blágrýtið okkar sé að einum tíunda
hluta járn (Fe), eru ekki miklar líkur fyrir því,
að hér verði unnið járn í náinni framtíð. Mýra-
rauðinn liggur í of þunnum skorpum til þess að
vinnsla hans komi til greina, og brúnjárnsteins-
lögin eru Hka fremur þunn víðast hvar. Sums
staðar við strendur landsins er fjörusandurinn
nokkru járnríkari en almennt gerist um fast berg.
Tilraunir, sem gerðar hafa verið til þess að vinna
járnið úr sandinum, hafa til þessa ekki borið svo
góðan árangur, að rétt sé að festa við þær vonir
um járnvinnslu á nýjan leik.
Við steinullarbrennslu fellst lítils háttar til af
óhreinu jári. Að sjálfsögðu er það í mjög smáum
stíl og hefir hverfandi litla fjárhagslega þýðingu.
Járnríki leirinn á Vestfjörðum er það hráefni,
sem helzt virðist koma til álita um járnvinnslu
hér á landi. A hinn bóginn er þess að gæta, að
löndin beggja vegna við norðanvert Atlantshaf
eru mjög auðug að járngrýti. Meðan sá forði
endist, eru litlar líkur til þess, að unnt verði að
útvega fjármagn til járnvinnslu á íslandi.
Brennisteinn
Aidv járns hefir brennisteinn verið þýðingar-
mesta jarðefnið, sem unnið hefir verið hér á landi
frá fornu fari. Brennisteinninn liggur í misþykk-
um skánum umhverfis gufuaugu á vissum jarð-
hitasvæðum. Eru svæði þessi kölluð brenni-
steinsnámur, og mun nafnið komið af brenni-
steinsnámi því, sem farið hefir fram á sumum
þessara svæða. Flestar og beztar voru námurnar
í Suður-Þingevjarsýslu. Eru þar helztar Reykja-
hlíðarnámur í Námafjalli við Mývatn, Fremri-
námur á Mývatnsfjöllum og Þeistareykjanám-
21
FRJALS VERZLUN