Frjáls verslun - 01.04.1959, Blaðsíða 9

urnar voru misjafnar, eftir því hver var talin
þörf hinna einstöku útflutningsgreina. Þær voru
mismunandi eftir tegundum fisks, hvort hann
var veiddur a bát eða togara, hvar hann var
veiddur og hvenær. Ymsar atvinnugreinar, sem
erlends gjaldeyris öfluðu eða liefðu getað aflað,
nutu engra uppbóta. Kerfið stuðlaði þannig að
því að halda uppi óhagkvæmum rekstri á ýms-
um sviðum og gerði atvinnugreinunum mjög
mishátt undir höfði. Gjöldin lögðust einnig mjög
misjafnlega á innfluttar vörur. Lægst voru þau
á rekstrarvörum sjávarútvegs og landbúnaðar
og „nauðsvnjavörum“ (vísitöluvörum), en hæst
á þeim vörum, sem ónauðsynlegar eru taldar.
Með þessu móti skapaðist mikið misræmi
milli verðs erlendrar og innlendrar vöru og þjón-
ustu og milli erlendra vara innbyrðis, þar sem
innkaupsverðið í erlendum gjaldeyri réði litlu
um liið endanlega verð. A mörgum sviðum var
þannig ýtt undir óeðlilega notkun erlends gjald-
eyris, og átti það sinn þátt í gjaldeyrisskort-
inum.
Tilgangur hinna nýju laga um útflutnings-
sjóð, sem sett voru í maí 1958, var að bæta
rekstrarafkomu útflutningsatvinnuveganna,
rétta við fjárhag útflutningssjóðs og draga úr
misræminu í verðmynduninni og jafna aðstöðu
atvinnugreinanna.
Enn er þó eftir nokkur aðstöðumunur, þar
sem bótaflokkarnir eru þrír, og haldið var áfram
sérbótum á smáfisk, á tilteknar fisktegundir og
fisk, veiddan á vissum tímum árs. I frumvarpi
því um breytingar á útílutningssjóðslögunum,
sem nú liggur fyrir Alþingi, er gert ráð fyrir
hækkun á sérbótum þessum og nýjum sérbótum
á saltfisk og skreið. Aðstöðumunur verður að
sjálfsögðu, þar til hver eining erlends gjaldeyris,
sem aflað er, gefur sömu krónutölu.
Að því er innflutninginn snertir er enn mik-
ið verðmisræmi, þar sem hinn erlendi gjaldeyrir
er mjög misdýr eftir því um livaða vöru er að
ræða. Með þessu móti er stuðlað að mikilli
gjaldeyriseyðslu í sumar vörur, en dregið óeðli-
* lega úr sölu annarra.
Orsakir verðbólgunnar
Ymis fyrirkomulagsatriði í efnahagsmálunum
hafa orðið þess valdandi, að verðbólguþróunin
hefur verið svo að segja sjálfvirk.
Seðlabankinn hefur í mörg ár endurkeypt
framleiðsluvíxla sjávarútvegs og landbúnaðar,
og lánað þannig út ákveðinn hluta af verðmæti
framleiðslunnar. Þegar framleiðslan vex og birgð-
ir safnast fyrir, á þetta fyrirkomulag drjúgan
þátt í útlánaaukningu bankanna, eins og átti
sér einkum stað á árinu 1955, og ýtir undir verð-
bólguþróun.
Um langt árabil hefur ríkisvaldið beitt sér
fyrir mikilli fjárfestingu og stuðningi við fjár-
festingu einstaklinga og sveitarfélaga, einkum
í sjávarútvegi og landbúnaði. Þessar aðgerðir
ríkisins eru bein afleiðing stefnunnar í gengis-
málum og skattamálum. Fyrirtækjunum hefur
ekki getað safnazt eigið fé til nauðsynlegrar fjár-
festingar og arðsvonin ekki getað dregið fjár-
magn til þeirra. Ríkið og bæjarfélögin hafa því
gripið inn, ýmist með stuðningi eða beinni þátt-
töku í atvinnurekstrinum, og gildir það einkum
um bæjarfélögin.
Ríkinu hefur samt ekki tekizt að afla nægi-
legs fjár til þessara framkvæmda og hefur orð-
ið að leita æ meira til lána erlendis og til
Seðlabankans. Fjárfestingarframkvæmdir ríkis-
ins hafa verið ein helzta undirrót verðbólgunnar
í landinu.
Síðast en ekki sízt af þeim atriðum, sem kynt
liafa undir verðbólgunni, er fyrirkomulag kaup-
gjaldsmála og verðlagningar á landbúnaðarvör-
um. Auk þess sem kaupgjald hefur liækkað al-
mennt eftir vísitölu framfærslukostnaðar hafa
átt sér stað grunnkaupshækkanir, sem ekki hafa
verið í neinu samræmi við aukningu framleiðsl-
unnar. Mestu máli skipta grunnkaupshækkanir
á árinu 1955 og sú sem varð á síðastliðnu ári.
Verð á landbúnaðarvörum, sem er mikill þáttur
í vísitölu framfærslukostnaðar, hækkar árlega
í samræmi við kaupgjald og annan framleiðslu-
kostnað.
Eftir útlánareglum bankanna, sem skýrt var
frá hér að framan, hækka útlánin í hlutfalli við
framleiðslukostnað, svo að peningaþenslan verð-
ur alltaf nægileg til þess að halda uppi hinu
hækkaða kaup- og verðlagi.
Nýju lögin um útflutningssjóð á síðastliðnu
vori ákváðu svo til almenna kaupgjaldshækkun
um 5% frá 1. júní s.l., en svipuð hækkun, sem
hefði orðið samkvæmt vísitölu frá 1. sept., var
felld niður. Við ákvörðun bóta var að sjálfsögðu
tekið tillit til þeirrar hækkunar á rekstrarkostn-
FllJÁLS V E R Z I, U N
9