Frjáls verslun - 01.01.1968, Qupperneq 6

6
FK'JÁLS verzlun
AF ERLENDUM VETTVANGI
Uppreisnin gegn
Velferðarríkinu
Kunnur bandctrískur hagírœðipróíessor, dr. Arthur Kemp, flutti
nýlega fyrirlestur í Frakklandi um bandarískar velferðarríkis-
hugmyndir og benti á að famkvœmd þeirra, með gífurlegum
tilkostnaði, hafi síður en svo lœgt öldur bandarísks þjóðlífs.
f ræðu, sem þáverandi forseti
Bandaríkjanna repúblíkaninn Her-
bert Hoover hélt, komst hann m.
a. svo að orði: „Eitt af elztu og göf-
ugustu markmiðum, er maðurinn
hefur sett sér, er að útrýma fá-
tæktinni. Með fátækt á ég við
fólk, sem er reiðubúið til starfa
en þjáist sakir vankunnáttu, nær-
ingarskorts og kulda og óttast ell-
ina. Við hér í Ameríku erum nær
endanlegum sigri yfir fátæktinni,
en nokkurt annað land í sögu
mannkynsins.“ Þessi orð mælti
forsetinn árið 1928. Þrjátíu og sex
árum síðar sagði annar Banda-
ríkjaforseti: „Það hefur ekki ver-
ið erfiðislaust að finna hina réttu
leið fram á við. En við höfum þó
aldrei misst sjónar á takmarkinu
. .. fullum sigri. Þess er nú fanð
á leit við þingið, að það leggi
grundvöll almennrar velmegunar
í Bandaríkjum Norður-Ameríku.
Núverandi auðlegð okkar er mæli-
kvarði á það, í hve ríkum mæli
við höfum uppfyllt skyldur okkar.
En skorað er á þingið að láta ríkj-
andi velmegun ná til allrar þjóð-
arinnar.“ Þannig komst Lyndon B.
Johnson forseti, að orði í erindi
er hann flutti Bandaríkjaþingi um
fátækt 16. marz 1964.
Báðar tilvitnanirnar eru ágæt
dæmi um það, hversu auðvelt er
að slá pólitískan gjaldmiðil úr við-
kvæmum vandamálum með eld-
heitum en almennum yfirlýsing
um. Þó þarf enginn að efast um
einlægni forsetanna tveggja og
góðan tilgang þeirra. Fátækt er
ekki nýtt fyrirbæri. Allar fram-
farir mannkynsins eru árangur
baráttunnar gegn fátækt og skorti
— skorti í þeim hagfræðilega
skilningi að það sé ætíð ríkjandi
skortur á efnislegum gæðum mið-
að við þarfirnar hverju sinni. Þó
er mikill munur á ,,fátækt“ ársins
1899, „fátæktinni“ 1928 og „fá-
tækt“ 1968, hvort sem litið er a
hana afstætt eða í heild. Það er
næstum ógjörningur að skilgreina
nákvæmlega hvað fátækt er. Sjáift
er orðið „fátækt“ hlaðið tilfinning-
um.
En burtséð frá þessu, þá er að
finna merkingarmun á orðinu „íá-
tækt“ í fyrrgreindum tilvitnunum.
Fátækt merkir hjá Hoover nær-
ingarskort, kulda og jafnvel sult.
Johnson ræðir um fátækt sem
skort á almennri velmegun. Vig-
orð baráttumanna í Bandaríkjun-
um gegn fátækt þeirra daga eru
t. d. „stríð gegn fátæktinni“, „The
Great Society" — ný vígorð, sem
hafa í sér fólgna ríkisforsjá í ýms-
um myndum.
Arið 1966 samþykkti bandaríska
þingið fjölda frumvarpa, sem hafa
í för með sér meiri útgjöld en áð-
ur hafa þekkzt. Þau fara um hend-
ur hundraða nefnda, stjórnar-
deilda, skrifstofa og marghöfða
stofnana, opinberra, hálfopin-
berra og sjálfseignarstofnana und-
ir stjórn einstaklinga. Þessi frum-
vörp veita hugmyndir um meira
en þrjátíu ára ríkisútgjöld, sem
munu vaxa ár hvert héðan í frá.
Þau endurspegla „The affluent
society“ svo notað sé hugtak Gal-
braiths, margtuggið og blekkjandi,
um „ofgnóttarþjóðfélagið" banda-
ríska. Þau endurspegla þetta þjóð-
félag í örum vexti, — raunveru-
legan efnahagslegan vöxt þess.