Frjáls verslun - 01.06.1968, Blaðsíða 21

FRJALS VERZLUN
21
ORÐ í TÍMA TÖLUÐ
EINMENNINGSKJÖRDÆMI-ÖFLUG
TRYGGING LYDRÆÐISINS
09 nánari tengsla 09 almennings stjórnmálamaiina.
Með einmenningskjördœmum yrði dregið úr almœtti ílokksrœðisins. —
Með því kœmi fram viljasterkir og dugmiklir einstaklingar. —
Osennilegt að tveggja flokka kerfi verði komið á. —
Unnt er að tryggja atkvœðamagn og þingmannatölu með u ppbótarsœtum.
Fer áhugi almennings á þjóð-
málum og stjórnmálum æ minnk-
andi? Eru völdin að færast í
fárra manna hendur, og það lýð-
ræði, sem atkvæðaseðillinn á að
færa mönnum, ekki eins traust og
í fyrstu virðist? Þessar spurning-
ar hafa leitað á huga margra und-
anfarnar vikur og mánuði, og því
miður virðast flestir komast að
þeirri niðurstöðu, að nú sé um
algjöra lægð að ræða í íslenzkum
stjórnmálum.
En af hverju vakna þessar
spurningar nú? Er ástandið eitt-
hvað verra þessa dagana, en það
hefur verið undanfarin ár? Svo
er ekki. Skýringin á því, að þessi
mál eru nú svo ofarlega á baugi,
er tvíþætt:
í fyrsta lagi sú, að þegar þjóð-
arbúskapurinn gengur vel heyrast
færri óánægjuraddir; menn una
við feng sinn og skyggnast minna
yfir sviðið, en þegar illa árar.
Það er alkunna, að íslenzka þjóð-
in hefur átt við margvíslega er-
fiðleika að etja að undanförnu.
Aðalorsakir þeirra erfiðleika eru
einnig öllum kunnir. Hitt er, og
verður sennilega, endalaust deilu-
efni, hvort stjórnvöldin hafi
brugðizt rétt við þeim vanda, og
hvort aðrir hefðu fundið á þeim
hagkvæmari lausn.
Hin skýringin er hinn óvænti
stórsigur er dr. Kristján Eldjárn
vann í forsetakosningunum, og
ristir hún í raun og veru dýpra.
Sem kunnugt er lögðu stuðnings-
menn hans mikla áherzlu á það í
kosningabaráttunni að dr. Kristj-
án hefði aldrei verið „virkur“
þátttakandi í stjórnmálum og
með kjöri hans gæfist fólki kost-
ur á að mótmæla núgildandi
flokkakerfi og stjórnmálamönn-
um. Aftur á móti lögðu stuðnings-
menn dr. Gunnars Thoroddsens
áherzlu á að tefla stjórnmálaleið-
toga fram í sinni baráttu og voru
ósparir á að rifja upp afskipti
frambjóðandans af stjórnmálum.
Og þjóðin kvað upp sinn dóm.
Hún hafnaði stjórnmálamannin-
um. Mótmælti. Sézt á þessu,
hversu mjög viðhorfin hafa
breytzt frá 1952, en þá valdi þjóð-
in stjórnmálamanninn fremur
þeim, er ekki hafði nálægt þeim
komið.
— O —
Enginn mælir því gegn, að með
kjördæmabreytingunni 1959 var
mikið óréttlæti og ósamræmi leið-
rétt. Fyrir þá breytingu var mál-
um komið þannig, að t. d. áttu
190 kjósendur á Seyðisfirði full-
trúa á Alþingi, en í Gullbringu-
og Kjósarsýslu þurfti kjördæma-
kjörinn þingmaður 3396 atkvæði.
Og hefði fullkominn jöfnuður átt
að ríkja milli stjórnmálaflokk-
anna, hefði þurftaðúthlutahvorki
fleiri né færri en 60 uppbótar-
þingsætum, í stað 11.
Að þeirri kjördæmabreytingu
lokinni, má segja, að tryggt hafi
verið, að stjórnmálaflokkarnir
fengju nokkurn veginn jafn
marga fulltrúa og atkvæðamagn
þeirra sagði til um. Þannig vant-
aði aðeins tvö viðbótarþingsæti
við síðustu alþingiskosningar til
þess, að fullkominn jöfnuður næð-
ist milli þingmannafjölda flokk-
anna og atkvæðamagns þeirra.
En hitt er jafnljóst orðið, að
kjördæmabreytingin hefur orðið
til þess að auka flokksræðið veru-
lega, — þrengja hringinn um for-
ustumenn stjórnmálaflokkanna
og gera kjósendur að meiri og
meiri hlutlausum áhorfendum,
sem hafa engin afskipti af stefnu
og störfum flokkanna. Það sem
merkilegt má teljast, er, að hér
róa allir stjórnmálaflokkar á
sama báti. Enginn þeirra hefur
séð sér hag í því, að opna sig fyr-
ir áhrifum almennings. Ljósasta
dæmið um fylgi forustumanna
flokkanna við flokksræðið kom
fram á Alþingi í vetur, en þar
flutti Jóhann Hafstein dómsmála-
ráðherra tillögu, sem miðaði að
því að minnka enn möguleika
manna til að rísa gegn flokksfor-
ustunni. Tillagan var samþykkt
með svo miklum yfirgnæfandi
meirihluta atkvæða þingmanna,
að þær raddir, sem á móti mæltu,
verkuðu nánast sem hjáróma.
Hið sama er uppi á teningnum
við nefndarkosningar á Alþingi.
Ár eftir ár eru sömu mennirnir
kosnir í sömu nefndirnar, og ekki
er fátítt, að alþingismenn velji
sjálfa sig til þeirra starfa. Gildir