Frjáls verslun - 01.08.1978, Síða 73

nema 0.1% af heildartekjum í
verslun.
Þegar verið er að ræða vaxta-
byrði atvinnuveganna er gjarnan
talað um fjármagnsgjöld (vextir og
verðbætur) samkvæmt skattfram-
tölum fyrirtækja, en fjármagns-
gjöldin eru öll frádráttarbær, burt-
séð frá því hvers eðlis og hvaða
hlutverki fjármagnið, sem þeir eru
greiddir af, á að gegna.
Þegar um er að ræða langtíma-
fjármagn, sem notað er t.d. til fjár-
mögnunar húsbygginga, er ekki
nema lítill hluti fjármagnsgjalda af
því raunverulegur kostnaður, þó að
þau séu sett þannig fram í skatta-
legum tilgangi. Ástæðan er sú, að í
verðbólgu hækka fastafjármunir sí-
fellt í verði og eru því vextir og
verðbætur af langtímalánum að
miklu leyti fremur fjárfesting (t. d.
byggingarkostnaður) heldur en
rekstrarkostnaður, enda fæst fjár-
festing greidd til baka, þegar selt
er.
Það er því raunalegt, þegar því er
stundum lýst yfir, að fjármagns-
kostnaður fyrirtækja sé farinn að
nema tugum prósenta af heildar-
tekjum.
[ langflestum tilvikum er ekki
nema lítill hluti slíkra fjármagns-
gjalda raunverulegur rekstrar-
kostnaður. Afgangurinn er hrein
fjárfesting, sem afskrifa má sam-
kvæmt innra bókhaldi á ævitíma
viðkomandi fjármunar, t.d. 50
árum, ef um fasteign er að ræða.
En nýtast allir þeir fjármunir sem
fyrirtæki hafa lagt fé sitt í á undan-
förnum árum við að auka veltuna
eða hagkvæmni? Telja verður lík-
legt, að það aðhaldsleysi sem nei-
kvæðir raunvextir undanfarinna
áratuga hafa haft í för með sér hafi í
of mörgum tilvikum leitt bæði til
óvandaðri fjárfestinga en ella og
óþarfra fjárfestinga (verðbólgufjár-
festinga). Þessi atriði geta svo enn
frekar verið að verki í dag og íþyngt
greiðslugetu fyrirtækjanna, þar
sem offjárfestingar fyrri ára styðja
ekki sem skyldi við rekstur fyrirtækj-
anna og draga úr arðsemi þeirra.
Þegar verið er að kenna of háum
vöxtum um slæma stöðu fyrirtækja,
er þá ekki verið að draga athyglina
frá því sem mestu máli skiptir,
nefnilega slæmri stjórnun?
[ viðtali við Helga Bachmann,
forstöðumann Hagdeildar Lands-
banka [slands, í Vinnuveitandanum
1. tbl. '78 segir Helgi, að arðsemi
íslenskra fyrirtækja sé almennt of
lág. Þegar rætt er um arðsemi
fyrirtækja, er átt við arðsemi heild-
arfjármagns þeirra, en arðsemi
heildarfjármagns er reiknað út
samkvæmt eftirfarandi sambandi:
Hagnaður fyrir vexti og skatta X
100______________________________
Helldarfjármagn í ársbyrjun
Ef arðsemi fyrirtækja er of lág,
getur það samkvæmt þessu stafað
bæði eða annaðhvort af of mikilli
fjárfestingu fyrirtækja eða of litlum
hagnaði fyrir vexti, en hvort tveggja
er mjög háð stjórnun. Neikvæðir
raunvextir ýta undir verðbólgufjár-
festingar og aðhaldsleysi í
stjórnun, en hvort tveggja hefur
neikvæð áhrif á fyrrgreint samband
og er of lítil framleiðni ein af or-
sökum verðbólgu hér á landi.
Til þess að fyrirtæki eða fjárfest-
ing sé hagkvæm, verður arðsemi
heildarfjármagns að vera hærri að
jafnaði en þeir vextir sem settir eru
upp fyrir lánsfjármagnið í þjóð-
félaginu hverju sinni og skiptir hér
engu máli á hvern hátt fyrirtækið er
fjármagnað. Eigendur verða að
jafnaði að fá af fé sínu þá vexti, sem
þeir gætu í öllu falli fengið annars
staðar frá (og væri ekki úr vegi að
miða við spariskírteini ríkissjóðs í
þessu sambandi).
I Bandaríkjunum er höfuðorsök
fyrir gjaldþroti fyrirtækja talin vera
léleg stjórnun eða um 90%, en 10%
vegna skorts á tækifærum og trúi
ég því ekki, að mjög frábrugðið
hlutfall gildi hér á landi. Ég hef m. ö.
o. enga trú á því, að jákvæð raun-
vaxtastefna stjórnvalda myndi
skilja við atvinnulífið í rúst eins og
sumir halda fram, að því tilskildu að
viðeigandi ráðstafanir séu gerðar í
gengismálum og að ríkisvaldið
haldi að sér höndum, þannig að
koma mætti verðbólgunni niður á
viðráðanlegt stig. Það er þvert á
móti mjög líklegt að auka megi
hagvöxt og framleiðni þjóðarbúsins
með jákvæðri vaxtastefnu stjórn-
valda. Tjón það, sem neikvæðir
raunvextir hafa með öðru unnið
efnahagslífi Islendinga, kemur
skýrt fram í athugun, sem Verslun-
arráð (slands framkvæmdi árið
1977 fyrir tímabilið 1965—1974. (
Ijós kom, að íslendingar hafa þurft
að verja að jafnaði árlega tæplega
30% þjóðartekna til fjárfestingar til
að ná sama hagvexti og t. d.
Bandaríkjamenn, sem aðeins verja
um 15% þjóðartekna í fjárfestingar.
Illa nýtt fjármagn landsmanna hefur
því skert neyslumöguleika þjóðar-
innar á undanförnum árum og í
náinni framtíð.
Hver eru áhrif vaxta á lánastofn-
anir, almenning og verðbólgu-
þróun?
Áhrif stórlega neikvæðra raun-
vaxta, síðustu 6 ár, á hinn frjálsa
peningalega sparnað, sem fer um
bankakerfið, hefur valdið því, að
bankakerfið hefur skroppið saman
um þriðjung, ef miðað er við þjóð-
arframleiðslu, en sannað er, að
raunvextir (mismunur nafnvaxta og
verðbólgu) hafi mikil áhrif á þessa
tegund sparnaðar. T. d. árið 1974
var hinn almenni sparifjáreigandi
(þar með gamla fólkið) rændur um
30% af sparifé sínu. Sparifjáreig-
endur hafa því leitað að öðrum
sparnaðarformum í vaxandi mæli
svo sem spariskírteinum og fast-
eignum.
Hinir neikvæðu vextir hafa valdið
því, að eftirspurn hefur vaxið í
þjóðfélaginu og aukið þannig enn-
frekar á verðbólguna. Þrátt fyrir
þetta eru samt margir, sem hafa á
orði við mig í starfi mínu hjá Verð-
bréfamarkaði Fjárfestingarfélags
íslands, að helst vildu þeir geyma fé
sitt á banka, ef það einungis væri
tryggt, að raunvextir fengju að vera
jákvæðir.
Við afleiðingu minnkunar banka-
kerfisins hafa allir, sem ekki njóta
sérstakra forréttindalánveitinga,
orðið varir. Lánsfé það, sem bank-
arnir hafa til að skammta hefur
stórminnkað, og var það þó af mjög
skornum skammti fyrir. Búa nú at-
vinnuvegirnir því við mikla óvissu
um rekstrarfjárfyrirgreiðslu, en slíkt
ástand er kostnaðarsamt og út-
heimtir mikinn tíma stjórnenda og
gerir alla áætlanagerð erfiða. Jafn-
framt hefur bönkum og bankaúti-
búum fjölgað á kostnaðarsaman
hátt. Til að viðhalda óbreyttu
sparnaðarhlutfalli hefur því hlutur
hins þvingaða peningalega
sparnaðar vaxið verulega, en
honum er svo deilt út í gegnum
sjóðakerfið með aukinni forsjá hins
opinbera.
Til að hamla gegn þessari öfug-
þróun hefur Seðlabankinn tekið
upp hreyfanlega vexti, sem á að
vera skref í þá átt að koma upp
raunhæfum vöxtum hér á landi, en
vextir eru samt enn neikvæðir og
hefur nú bilið milli nafnvaxta og
verðbólgu aftur aukist eftir
aukningu verðbólgunnar að und-
anförnu.
Hinum heyfanlegu vöxtum er
skipt í grunnvexti og verðbótaþátt
vaxta. I meginreglu þeirri sem fylgt
er við vaxtaákvarðanir á verðbóta-
þáttur vaxta að vaxa um 60% af
73