Morgunblaðið - 14.01.2001, Síða 11

ritmáls. Hvað annars konar
áhrif varðar er hægt að nefna
að ákveðinnar tilhneigingar
gætir til að slíta í sundur sam-
sett íslensk orð fyrir áhrif frá
ensku venjunni, t.d. með því að
gera Car Rental að Bíla leigu í
tveimur orðum.“
Fyrirtækjanöfn
í brennidepli
„Áfram er hægt að halda og
vekja athygli á því að erlend
fyrirtækjanöfn verða æ meira
áberandi í íslensku,“ segir Ari
Páll. „Nærtækt dæmi er að
Flugleiðir hafa markvisst unn-
ið að því að markaðssetja fyr-
irtækið sem Icelandair bæði á
innlendum og erlendum mark-
aði. Ef flett er upp á Flugleið-
um í símaskránni blasir við
heilsíðuauglýsing undir yfir-
skriftinni Icelandair. Íslensk
málnefnd hefur haft vakandi
auga með þróuninni og óskað
eftir skýringum á notkun
enska heitisins við Flugleiðir.
Forstjóri fyrirtækisins svaraði
erindi nefndarinnar með bréfi
þann 26. september sl. Kjarn-
inn í svari hans er að vænlegra
hafi þótt til árangurs við mark-
aðssetningu að kynna fyrir-
tækið undir einu heiti eða
„gunnfána“ eins og segir í
bréfinu. Sérstaklega er tekið
fram að með Icelandair sé fyr-
irtækið að fylkja sér í hóp fyr-
irtækja á borð við Finnair,
Svissair og Air France. Af
skiljanlegum ástæðum þykir
Flugleiðum ekki ókostur að
hafa yfir svipuðu nafni að ráða
og áðurnefnd fyrirtæki. Engu
að síður verð ég að viðurkenna
að hafa sjálfur í gegnum tíðina
ósjálfrátt veitt flugfélögum
með óvenjuleg nöfn eða annað
leturtákn en við notum sér-
staka athygli, t.d. Aeroflot eða
EL AL. Með því að nota heitið
Flugleiðir er hægt að hugsa
sér að fyrirtækið veki á sér at-
hygli fyrir að vera með sér-
stakt nafn og minnt er á að
bókstafi í líkingu við íslenska
ð-ið er líklega aðeins að finna í
tveimur öðrum tungumálum,
þ.e. króatísku og samísku,“
segir Ari Páll og skemmst er
frá því að segja að stjórn Ís-
lenskrar málnefndar lét ekki
sannfærast af svari forstjóra
Flugleiða og hefur verið til
umræðu að fá úr því skorið
hvort verið sé að brjóta lög
með því að auglýsa fyrirtækið
undir ensku heiti. Stjórnin hef-
ur samþykkt að boða til fundar
í fullskipaðri Íslenskri mál-
nefnd þann 16. febrúar, m.a. til
að ræða nöfn íslenskra fyrir-
tækja.
Ari Páll segir að með sam-
einingu fyrirtækja færist í
vöxt að nöfn fyrirtækja séu í
tveimur liðum með bandstriki
á milli liðanna, t.d. Sjóvá-Al-
mennar, Landspítalinn-Há-
skólasjúkrahús o.s.frv. Í heit-
um af þessu tagi verði að gæta
að beygingunni í báðum liðum,
t.d. í eignarfalli á borð við: Úr-
vals-Útsýnar. „Um heiti fyrir-
tækja gilda svipaðar reglur og
um mannanöfn að því leyti að
stjórnendur hafa ákveðið val
um nafn fyrirtækisins en eng-
um er gefið vald til að banna
almenningi að beygja nafnið
skv. íslenskri málhefð.
segir hann og viðurkennir að
hafa orðið var við að erlend
áhrif hafi slæðst inn í ýmiss
konar prentað dreifiefni frá
öðrum aðilum. „Ég ímynda
mér að vandinn tengist frekar
minni fyrirtækjum en stærri.
Fyrirtæki, sem eru ekki stöð-
ugt í markaðssetningu, gera
sér ekki alltaf grein fyrir því
hversu mikilvægt er að koma
skilaboðunum á framfæri á
góðri íslensku. Hér á stofunni
eru allar almennar ritreglur
hafðar í heiðri, t.d. er ekki
venjan að setja stóra stafi ann-
ars staðar en fremst í setning-
um og sérnöfnum. Að stuðla
fyrirtækjanöfn og nota stóra
stafi til áherslu er ekki aðeins
rangt heldur hálf hallærislegt
að mínu mati. Annars er svolít-
ið gaman að segja frá því í
tengslum við hvernig erlend
áhrif hafa valdið því að oftar er
farið að skrifa stóra stafi að
með internetinu hefur litli staf-
urinn hafið gagnsókn. Öll póst-
föng og vefsíður eru skrifuð
með litlum staf. Sú venja á án
efa eftir að hafa töluverð áhrif í
markaðssetningu í framtíð-
inni.“
Sverrir Björnsson, hönnun-
arstjóri auglýsingastofunnar
Hvíta Hússins hf., segist ekki
hafa orðið var við aukinn
þrýsting á að reynt sé að koma
erlendum texta, slettum eða
annars konar erlendum áhrif-
um inn í auglýsingar. „Stjórn-
endur fyrirtækja vilja ná til ís-
lenskra neytenda á greiðan
hátt og skiljanleg, hrein og tær
íslenska, er greiðasta leiðin til
að ná því takmarki. Að sjálf-
sögðu er áhugi innan fyrir-
tækja mismikill. Mjólkursam-
salan hefur t.d. tekið íslensku
upp á sína arma og gert hana
að sínu styrktarmáli. Auðvitað
verðum við vör við einstök
vandamál, t.d. geta fyrirtæki
verið ákaflega viðkvæm fyrir
meðferð erlendra vörumerkja.
Oft þurfum við að glíma við að
finna nægilega lýsandi íslensk
orð yfir flókin erlend fræði-
heiti, t.d. á sviði tækni eða flók-
innar fjármálastarfsemi. Við
erum svo heppin að vera í
ákaflega góðu samstarfi við Ís-
lenska málstöð í tengslum við
hvers konar nýyrðasmíði.
Ekki alls fyrir löngu efndum
við til samkeppni til að finna ís-
lenskt hugtakinu fyrir fiber to
home fyrir viðskiptavin okkar
Línu.Net hf. Alls bárust 10.000
tillögur að þýðingu og varð
orðið ljóslína ofan á. Þessi
þátttaka sýnir áhuga landans á
tungumálinu. Annars er al-
gengasta erlenda áreitið í aug-
lýsingum í gegnum erlenda
söngtexta. Erlend lög eru oft
notuð beint í auglýsingum og
vísar textinn í laginu gjarnan
til atburðarásarinnar í mynd-
inni,“ segir Sverrir. „Erlendu
áhrifin í auglýsingum geta ver-
ið margs konar. Á ákveðnu
tímabili var áberandi að leikið
væri með stóra stafi og vænt-
anlega vegna áhrifa frá ensku.
Núna virðist hafa dregið úr
því. Hins vegar er ekki óeðli-
legt að ætla að áhrifa gæti far-
ið að gæta frá netinu þar sem í
netslóðum má ekki skrifa ís-
lenska stafi. Íslensk fyrirtæki
hugsa sífellt stærra og sníða
gjarnan nöfn sín að erlendum
markaði. Hugsanlega verða
fyrirtæki almennt ekki með ís-
lenska stafi í nöfnum sínum í
framtíðinni!“
Vissulega er hluti af því að
velja fyrirtæki sínu nafn að
segja til um hvort nafnið er í
eintölu eða fleirtölu, þar sem
hvort tveggja kemur til
greina, t.d. skip eða kaup.
Nærtækt er að nefna að
stjórnendur Hagkaups hafa
ákveðið að hafa nafnið í eintölu
og eru þar í fullum rétti. Hins
vegar geta hvorki þeir né aðrir
bannað Íslendingum að fall-
beygja það eintöluheiti.“
Spurning um hugarfar
Ari Páll segir erlend áhrif
hafa orðið sífellt meira áber-
andi á íslenskum markaði sl. 5
ár. „Hvers kyns alþjóðlegar
keðjur hafa verið að ryðja sér
til rúms á Íslandi og notað er-
lend nöfn í kynningum sínum.
Fyrirtækjum hefur fjölgað og
samskiptin við útlönd orðið
nánari. Vandinn snýst þó ekki
í raun um einhver einstök fyr-
irtækjaheiti heldur er þetta
spurning um ákveðið hugar-
far. Að hægt sé að reka við-
skipti án þess að breyta mál-
hefðum. Íslensk málrækt
hefur í gegnum tíðina verið
sameiginlegt áhugamál al-
mennings. Ég fæ ekki séð að
sá áhugi sé að dofna, a.m.k.
ekki ef marka má gríðarlegan
fjölda fyrirspurna um málfar
til Íslenskrar málstöðvar.
Mjög mörgum er mikill ami að
erlendum slettum og þeir líta
upp til fyrirtækja þar sem ís-
lenska er í hávegum höfð eins
og Mjólkursamsölunnar. Að
sum fyrirtæki skuli sjá sér hag
í því að sniðganga algjörlega
almenningsálitið að þessu leyti
er eiginlega alveg hreint
stórundarlegt og ég leyfi mér
að halda því fram að ábyrgð
stórra fyrirtækja með mikla
veltu og marga starfsmenn sé í
þessu efni enn meiri en smá-
fyrirtækja. Hugsanlega gera
stjórnendur sumra fyrirtækja
sér einfaldlega ekki grein fyrir
því hversu sterkar taugar ís-
lenska þjóðin ber til tungu-
málsins. Einmitt þess vegna
er svo mikilvægt að haldið sé
uppi opinberri umræðu um
málrækt og erlend áhrif eins
og gjarnan hefur verið gert á
síðum Morgunblaðsins.“
Stjórnendur jákvæðir
Hallur A. Baldursson, fram-
kvæmdastjóri Auglýsingastof-
unnar Yddu ehf., segir orðið
algengara að alþjóðlegt dreifi-
efni í tengslum við markaðs-
setningu fyrirtækja berist inn
á stofuna. „Markmið stjórn-
enda fyrirtækjanna er ekki að
fá auglýsingarnar birtar í
óbreyttri mynd heldur að unn-
ið sé með metnaðarfullum
hætti að nýrri útgáfu fyrir ís-
lenskan markað. Langflestir
eru meðvitaðir um gildi ís-
lenskrar tungu og gera sér
grein fyrir því að óstaðfært er-
lent auglýsingaefni getur haft
afar neikvæð áhrif á ímynd
fyrirtækisins. Eins og gengur
geta komið upp ákveðin
vandamál við þýðingu, t.d. í
tengslum við tónlist og ýmis
konar tækni. Við því hefur ver-
ið brugðist með viðeigandi
hætti og dæmi eru um að eina
ráðið hefur verið að setja
gæsalappir utan um erlenda
orðið. Við erum ekki með
skrifaðar starfsreglur. Á hinn
bóginn er allur texti sérstak-
lega yfirfarinn af íslensku-
fræðingum fyrirtækisins,“
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 14. JANÚAR 2001 11
LANGOFTAST verða erlend heiti fyrirtækja rakintil þess að þau eru hluti af alþjóðlegum keðjum en
ekki alltaf. Nokkrir stjórnendur óháðra íslenskra fyr-
irtækja svöruðu því hvers vegna fyrirtækin hétu er-
lendum nöfnum.
TOY.IS
Þóra Þorvarðardóttir, einn af aðstandendum versl-
unarinnar TOY.IS, segir að nafngiftin eigi sér ákaf-
lega eðlilegar skýringar. „Reksturinn hófst eiginlega
með rekstri Leikfanganetsins á netslóðinni toy.is árið
1999. Ekki þurfti að kvarta yfir áhuganum á vörunum
því að talsvert var farið inn á slóðina og mikið skoðað.
Þónokkuð var spurt hvort til stæði að opna verslun
með þessum vörum, þ.e. aðallega Disney barnafatnaði
og leikföngum. Af því leiddi að við ákváðum að slá til
með því að opna hefðbundna verslun sl. haust. Eftir
að hafa fengið hentugt húsnæði á Laugaveginum leið
aðeins vika þar til verslunin var opnuð þann 7. októ-
ber í fyrra. Eins og gefur að skilja gafst því lítill tími
til að velta upp fleiri hugmyndum að nafni enda alls
ekki óeðlilegt að nota gamla nafnið TOY.IS.,“ segir
hún og er spurð að því af hverju nafn verslunarinnar
sé skrifað með stórum stöfum. „Hönnuður skiltisins
valdi stafagerðina og hugsanlegt er að hann hafi álit-
ið að stórir stafir gripu frekar augað. Ég hef í sjálfum
sér ekki velt því sérstaklega fyrir mér.“
Barón og Casa
Gísli Björnsson, eigandi herrafataverslunarinnar
Baróns og tískuvöruverslunarinnar Casa á Selfossi,
segir að meginmarkmiðið hafi á sínum tíma verið að
finna grípandi nöfn fyrir verslanirnar. „Ég man að
mér var mikið í mun að finna rétta nafnið á herrafata-
verslunina fyrir opnuna 13. nóvember árið 1992.
Nafnið mátti á þessum tíma ekki hljóma of íhaldssamt
eins og reyndar er komið í tísku núna, t.d. með nöfn-
um eins og Herrafataverslun Kormáks og Skjaldar og
Herra Hafnarfjörður. Hugmyndin var að nafnið væri
stutt, grípandi og tengdist karlmönnum með einum
eða öðrum hætti. Eftir um eins mánaðar vangaveltur
fannst loks rétta nafnið. Við vorum að horfa á kvik-
mynd og einhver sagði barón. Eftir að hafa borið
nafnið undir íslenskufræðing var tekin endanlega
ákvörðun um að velja nafnið,“ segir hann og tekur
fram að svipaðar hugmyndir hafa legið að baki
ákvörðuninni um að skíra tískufataverslunina Casa.
„Nafnið er þjált og vekur athygli. Orðið þýðir hús og
með því hefur verið samið slagorðið „for women.“
Hugmyndin var, eins og með nafninu, að vekja athygli
viðskiptavinanna. Langflestir Íslendingar skilja hvað
slagorðið þýðir og útlendingar eiga auðvelt með að
átta sig á því um hvers konar verslun er að ræða.“
Gísli segist ekki sjá eftir að hafa valið erlend nöfn
fyrir verslanirnar enda hafi nöfnin þjónað sínum til-
gangi ágætlega. „Ef þriðja búðin verður opnuð er
samt ekki útilokað að íslenskt nafn verði fyrir valinu.“
Café Ópera/Romance
Svanþór Þorbjörnsson, eigandi og stjórnarformað-
ur veitingahússins Café Ópera og vínbarsins Café
Romance, segist hafa keypt fyrirtækið með fyrr-
nefndum nöfnum. „Fyrirtækið er 12 ára gamalt. Ég
tók við því fyrir 5 árum og fannst engin ástæða til að
breyta um nöfn. Viðskiptavinirnir þekkja staðina und-
ir gömlu nöfnunum. Ekki er heldur verra að útlend-
ingar eiga auðvelt með að átta sig á nöfnunum. Hátt
hlutfall viðskiptavinanna kemur frá öðrum löndum.
Við höfum verið í viðskiptum við innlendar og stórar
erlendar ferðaskrifstofur. Á vegum þeirra hafa verið
birtar auglýsingar í bæklingum. Nöfnin koma vel út í
erlendri markaðssetningu. Sjálfur verð ég líka að við-
urkenna að mér finnst café koma betur út sjónrænt í
heiti á kaffihúsi en kaffi,“ segir hann og er spurður að
því hvort hann fallbeygi nöfnin. Hann segir að Rom-
ance sé ekki beygt. Misjafnt sé hvernig farið sé með
Óperu. „Þó ég myndi aldrei breyta um nöfn er ég ekk-
ert endilega viss um að ég myndi velja erlend nöfn ef
ég stofnaði einhvern tíma nýtt fyrirtæki. Nafngiftin
færi einfaldlega eftir því hvaða nafn íslenskt eða er-
lent myndi henta að vandlega athuguðu máli. Ég hef
ekkert á móti íslenskum nöfnum.“
ERLEND
FYRIRTÆKJA-
NÖFN ALGENG