Morgunblaðið - 20.01.2001, Qupperneq 31

VIKULOK
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 20. JANÚAR 2001 31
Bæjarlind 4, 200 Kópavogi,
sími 544 4420,
www.egodekor.is
Opið mán-fös 10-18, lau 10-16, sun 13-16
Útsalan er byrjuð
20-40% afsláttur
- Stækkanleg borðstofuborð
- Sjónvarpsskápar
- Hornskápar
- Skrautmunir
Allt á lækkuðu verði
Tölvuskápur
Verð áður 79.000
Verð nú 63.200
20% afsláttur
Skenkur
Verð áður 69.000
Verð nú 55.200
20% afsláttur
Stóll með trésetu
Verð áður 13.900
Verð nú 8.340
40% afsláttur
Stóll með bólstrun
Antikhvítt
Verð áður 15.500
Verð nú 10. 850
30% afsláttur
Ljósakrónur úr
smíðajárni
Margar stærðir
Verð frá 8.415
15% afsláttur
Hefur skaðsemi þess
að borða riðusýkt kindakjöt
verið könnuð?
SVAR: Svarið er já, slíkar kannanir
hafa verið gerðar. Niðurstöður þeirra
benda ekki til þess að neysla riðu-
sýkts kindakjöts valdi heilasjúk-
dómnum sem átt er við hjá mönnum.
Hér mun vera átt við hugsanleg
tengsl smitandi heilasjúkdóms hjá
mönnum, sem kenndur er við Þjóð-
verjana Creutzfeldt og Jakob, við
neyslu riðusýkts kindakjöts. Þeir
lýstu fyrstir þessum sjúkdómi, sem
skammstafaður er CJD, á þriðja ára-
tug tuttugustu aldar. Sjúkdómurinn
einkennist af vitglöpum sem stafa af
skemmdum í taugafrumum í heila.
Einkennandi fyrir þær skemmdir er
bólumyndun í taugafrumum sem
verður til þess að heilavefurinn verð-
ur svampkenndur. Árið 1996 greindu
menn nýtt afbrigði af CJD í Bret-
landi þar sem bæði einkenni og vefj-
askemmdir eru nokkuð frábrugðin
því sem gerist í „venjulegum“ CJD
og hafa verið færðar að því sterkar
líkur að það afbrigði megi rekja til
neyslu riðusýkts nautakjöts. Rétt er
að taka fram að í fæstum tilvikum er
vitað hvernig „venjulegur“ CJD
berst í menn.
Spurningin um kannanir á skað-
semi snýst væntanlega fyrst og
fremst um það hvort kannað hafi ver-
ið hvort menn geti fengið CJD vegna
neyslu riðusýkts kindakjöts. Svarið
er já, það hefur verið kannað og nið-
urstöður þeirra rannsókna benda
ekki til að neysla riðusýkts kinda-
kjöts valdi CJD hjá mönnum.
Hvatann að því að við Páll A. Páls-
son, fyrrverandi yfirdýralæknir, og
Gunnar heitinn Guðmundsson tauga-
sjúkdómalæknir fórum fyrir ríflega
20 árum að huga að því hvort menn
gætu sýkst af CJD vegna neyslu
riðusýkts kindakjöts, var að finna í
grein sem birtist í Science 1974. Þar
var sú kenning sett fram að háa tíðni
CJD hjá lýbískum Gyðingum í Ísrael
mætti hugsanlega rekja til mat-
arvenja þeirra, en meðal annars ætu
þeir augu úr sauðfé. Tíðni sjúkdóms-
ins hjá þessum lýbísku Gyðingum,
sem voru sauðfjárbændur, var
hundraðfalt hærri en hjá öðrum íbú-
um Ísraels.
Þetta ýtti við okkur, hérlendum
sviðaætum, og gerðum við sam-
anburð á vefjaskemmdum í CJD og
riðu í sauðfé. Við tókum saman yfirlit
um útbreiðslu riðu frá upphafi og
gerðum afturvirka rannsókn á CJD
sem spannaði 20 ára skeið, það er frá
1960–1979. Niðurstöðurnar voru þær
að vefjaskemmdir í riðu og CJD eru
mjög sambærilegar. Riða hefur
sennilega borist til landsins 1878 með
innfluttum hrút, var lengst af svæð-
isbundin á Mið-Norðurlandi en tók
að breiðast út til annarra landsvæða í
byrjun sjöunda áratugar tuttugustu
aldar. Þó hafa 6 varnarhólf (girt af
Sauðfjárveikivörnum) ætíð verið laus
við riðu. Aðeins tvö tilfelli af CJD
fundust á ofangreindu 20 ára tímabili
og voru heilaskemmdir af sömu gerð
og við „venjulegan“ CJD. Þetta svar-
ar til árlegrar dánartíðni sem nemur
um 0,5 tilfellum per milljón íbúa. Við
höfum áfram fylgst með sjúkdómn-
um. Á næsta 20 ára tímabili, það er
frá 1980–1999, hafa greinst 2 tilfelli af
CJD sem svarar til árlegrar dán-
artíðni um 0,4 per milljón íbúa. Sé lit-
ið á þetta 40 ára tímabil í heild er ár-
leg dánartíðni um 0,44 tilfelli per 1
milljón íbúa, það er um það bil 1
dauðsfall á Íslandi vegna þessa sjúk-
dóms á 10 ára fresti.
Þessi tíðni er í lægra meðallagi í
heiminum og sambærileg við það
sem fundist hefur í löndum þar sem
sauðfjárriða er óþekkt. Við hefðum
búist við hærri tíðni ef rekja mætti
CJD til neyslu riðusýkts kindakjöts
þegar tekið er mið af því að við höfum
lifað við riðu í sauðfé í ríflega 120 ár
og lengst af etið allt ætilegt (og jafn-
vel meira en ætilegt getur talist að
sumra dómi) af skepnunni. Að auki
höfum við löngum nýtt það sem ekki
var etið í klæði og skæði.
Auk þess sem lág tíðni sjúkdóms-
ins hérlendis mælir gegn því að
neysla riðusýkts kjöts leiði til CJD
ber þess að geta að vefjaskemmdir í
heila í þeim tilfellum sem greinst
hafa hérlendis eru eins og lýst er við
„venjulegan“ CJD. En ætla má að
vefjaskemmdir væru afbrigðilegar
bærist smit í menn við neyslu riðu-
sýkts kindakjöts ef tekið er mið af því
afbrigðilega formi sem tengt hefur
verið neyslu kjöts af nautgripum með
kúariðu. Þess má geta að í Bretlandi,
en þar hefur sauðfjárriða verið land-
læg í um það bil 200 ár, hafa menn
ekki heldur fundið neitt sem bendir
til þess að mönnum sé hætta búin af
neyslu riðusýkts kindakjöts.
Hér á undan kom fram að tíðni
CJD hjá lýbískum Gyðingum í Ísrael
er nær hundraðfalt hærri en hjá öðr-
um Ísraelsmönnum. Hugmynd sem
menn vörpuðu fram til skýringar á
þessu varð til þess að ýta undir rann-
sókn okkar. Hins vegar hefur þessi
hugmynd ekki staðist tímans tönn.
Liðlega 15 árum síðar var sýnt fram
á að um ættlægt form af CJD var að
ræða sem rakið er til stökkbreytinga
í erfðavísi (príon-geni) sem ákvarðar
gerð smitefnis. Kenningin stóð
reyndar alltaf völtum fótum því að
ekki hafði verið sýnt fram á riðu í
þarlendu sauðfé þegar hún var sett
fram. Að lokum skal áréttað að CJD-
sjúkdómurinn er sárasjaldgæfur.
(Tilvísanir í heimildir og heim-
ildaskrá er að finna í svarinu á Vís-
indavefnum.)
Guðmundur Georgsson forstöðumaður til-
raunastöðvar HÍ í meinafræði að Keldum.
Af hverju springa egg þegar
þau eru hituð í örbylgjuofni?
SVAR: Örbylgjur eru rafsegul-
bylgjur með tiltekinni tíðni, það er að
segja tilteknum fjölda slaga á sek-
úndu. Þessi tíðni er valin þannig að
bylgjurnar víxlverka sérstaklega við
vatnssameindir í efni sem þær lenda
á og hita síðan efnið sem vatnið er í.
Auk vatns geta bylgjurnar líka hitað
fitu og sykur en mismunandi efni
hitna misjafnlega mikið. Þess vegna
er alltaf mikilvægt að láta matinn
standa nokkra stund eftir að slökkt
er á ofninum, til þess að jafna hitann.
En örbylgjurnar hita sem sagt aðeins
sum efni sem sett eru í ofninn. Til
dæmis geta þær hitað vatn í glasi án
þess að glasið hitni um leið. Við get-
um því tekið það út úr ofninum með
berum höndum ef við gerum það
nógu fljótt svo að glasið nái ekki að
hitna frá vatninu.
Örbylgjur ná auðveldlega talsvert
inn í efni sem leiðir ekki rafstraum,
eins og við sjáum af því að þær eru
tiltölulega fljótar að hita mat eins og
kartöflur alveg inn að miðju. Þannig
hita þær eggið að innan þó að þær
hiti ekki skurnina. Vatnið í egginu
breytist þá að
nokkru í gufu
sem skapar
þrýsting inni í
egginu.
Himnan sem
umlykur egg-
ið innan við
skurnina
þenst þá út og
skurnin
springur,
jafnvel með
krafti, þannig
að ofninn
verður út-
ataður að inn-
an ef ekki er
að gáð.
Þó er hægt
með lagi að sjóða egg í örbylgjuofni
án þess að þetta gerist. Við byrjum
þá á því að stinga lítið gat á skurnina
og himnuna fyrir innan hana.
Svo setjum við eggin í plastpoka,
hnýtum fyrir og stingum á hann
nokkur lítil göt. Þá setjum við pok-
ann í ofninn, stillum hann á hæfileg
afköst, innan við 400 W, og líka hæfi-
legan tíma sem við þurfum ef til vill
að prófa okkur áfram með. Vatns-
gufan skilar sér þá út um gatið áður
en þrýstingur verður of mikill og
eggið soðnar án þess að springa. Síð-
an þarf að láta það standa stund-
arkorn, bæði til að hitinn jafnist eins
og áður er sagt, og eins til að ljúka
þeim efnahvörfum sem felast í eggja-
suðu.
Ætla mætti að fasta efnið í egginu
þendist líka út þegar hitað er með
þessari aðferð og mundi sprengja
skurnina, en svo þarf ekki að vera.
Hitaþensla fasta efnisins í egginu er
eða þarf ekki að vera örari en svo að
skurnin nái að laga sig að henni.
Ari Ólafsson, dósent í eðlisfræði við HÍ, og
Þorsteinn Vilhjálmsson, prófessor í vís-
indasögu og eðlisfræði og ritstjóri Vís-
indavefjarins.
Vísindavefur Háskóla Íslands
Undanfarna viku hafa svör birst
á Vísindavefnum um lystarstol,
hvort lögreglumenn megi fela sig við radarmælingar, meðferð per-
sónuupplýsinga um leikskólabörn, hvort löglegt sé að neyta áfeng-
is við 18 ára aldur, reglu Bells, eggjasuðu í örbylgjuofni og nöfn
reikistjarnanna. Aðsókn að Vísindavefnum hefur verið mjög mikil í
vikunni og farið upp fyrir 800 gesti á dag. Nokkur pláss eru laus fyr-
ir styrktaraðila.
VÍSINDI
Hefur skaðsemi þess
að borða riðusýkt kinda-
kjöt verið könnuð?