Morgunblaðið - 20.01.2001, Side 34

34 LAUGARDAGUR 20. JANÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
BÓKIN Evrópusambandiðog evrópska efnahags-svæðið inniheldur megin-niðurstöður rannsókna
Stefáns Más Stefánssonar á Evr-
ópurétti. Hún á sér enga hliðstæðu
að því talið er því hvergi mun vera
fjallað um þessi tvö meginefni í
einni og sömu bókinni.
Markmiðið með bókinni er að
fara ofan í kjölinn á Rómarsamn-
ingnum og kveðst Stefán hafa farið
yfir öll þau svið sem undir hann falla
sem og allar þær reglur sem gilda á
Evrópska efnahagssvæðinu.
Hann tekur þó fram að menn
verði að hafa í huga að hér sé um
grunnrannsóknir að ræða á þýðing-
armiklum reglum sem hann kveðst
vona að einhverjir haldi áfram að
rannsaka. Sem dæmi nefnir hann
svið sem eru ofarlega á baugi eins
og fiskveiðistefnu bandalagsins,
samkeppnisreglur eða frjáls vöru-
viðskipti.
Hann leggur áherslu á það strax í
upphafi samtalsins að í bókinni séu
ekki neinar heildarniðurstöður
heldur sé verið að svara mörgum
smáspurningum, meðal annars með
vísan í dóma. Sumum þeirra sé fylgt
eftir með því að gefa í skyn líklega
þróun. Einnig segir hann að finna
megi svör við því hvaða vandkvæð-
um það geti verið bundið að fá und-
anþágur frá reglum bandalagsins
við inngöngu. „Ég hef verið að
reyna að færa Evrópuréttinn nær
Íslandi og nálgast oft vandamálin
eins og þau snúa að íslenskum hags-
munum. Bókin, sem er 1.200 blað-
síður að stærð, er fyrst og fremst
rannsóknarrit en mun nýtast mjög
mörgum sem vilja kanna einhver
sérstök málasvið eða málsmeðferð.
Þeir dómar sem reifaðir eru gefa
einnig mikilsverðar vísbendingar.“
Ýmsir dómar
Stefán nefnir ýmsa athyglisverða
dóma EFTA-dómstólsins, sem mik-
ilvægir eru fyrir íslenska hagsmuni,
eins og í máli Fagtúns ehf. gegn
byggingarnefnd Borgarholtsskóla,
íslenska ríkinu, Reykjavíkurborg
og Mosfellsbæ. Hann er mikilvægur
að því leyti að hann segir til um
hvernig haga á sér í opinberum út-
boðum. Eins nefnir hann dóm í máli
Lánasýslu ríkisins gegn Íslands-
banka-FBA hf., sem skiptir miklu
máli vegna þess að hann fjallar um
að ekki megi setja hömlur á fjár-
magnsflutninga.
„Einnig tel ég að kvótahopps-
dómarnir veiti mjög mikilsverðar
leiðbeiningar þegar verið er að tala
um sjávarútvegsstefn-
una. Mjög margar regl-
ur fjalla um kvótahopp
og þeim yrðum við að
hlíta ef við göngum í
ESB. Dæmi um þetta
eru að menn geta komið
hingað og stofnað fyrirtæki eða sest
hér að og farið að stunda fiskveiðar.
Í sambandi við jafnréttisstefnu
bandalagsins mætti nefna bæði
Enderby-málið og Royal Copen-
hagen sem skipta máli fyrir launa-
jafnrétti kynjanna og Kalankemálið
sem fjallaði um hve langt aðildarrík-
in geta gengið í því að ákveða já-
kvæða mismunun kynjanna við
ráðningu í stöður.
Evrópubandalagið
mikilvægast
Stefán segir að innan Evrópu-
sambandsins (ESB) skipti Evrópu-
bandalagið (EB), sem hvílir á Róm-
arsamningnum máli fyrir
Íslendinga, en hinar tvær stoðirnar
sem ESB hvíli á, öryggis- og varn-
armál og ákvæði um lögreglusam-
vinnu og lagalega samvinnu sam-
vinnu í refsimálum, skipti okkur
miklu minna máli. Því fjallar bókin
um bandalagsréttinn nema þegar á
annað er minnst.
Einna víðtækust áhrif á Ísland og
Íslendinga hefur sjávarútvegsstefn-
an, fjórfrelsið og samkeppnisregl-
urnar, auk félagsmálastefnu EB.
„Varðandi sjávarútveginn falla allar
ákvarðanir um hann alfarið undir
valdsvið Evrópubandalagins, þann-
ig að aðildarríkin hafa sáralítil völd.
Ef við göngum í ESB felst vandinn í
því að engan veginn er hægt að sjá
fyrir sér hvernig bandalagsreglurn-
ar munu þróast í sambandi við
stjórnun fiskveiða eða hvernig kvót-
um verður úthlutað í framtíðinni.
Við vitum bara að á tilteknu tíma-
bili, þ.e. í lok árs 2002, eiga að vera
komnar nýjar reglur, sem ég á
reyndar eftir að sjá gerast!
Ef við göngum í sambandið mun-
um við geta haft áhrif á þróunina en
þó eru vísbendingar um
að smærri ríki muni
hafa minna vægi en áð-
ur. Aftur á móti er hugs-
anlegt að við gætum
fengið einhvers konar
undanþágu en varðandi
þær er mjög á brattann að sækja.
Alla vega þyrfti að skilgreina mjög
ákveðið hvaða undanþágur við vilj-
um og þá er spurning hvort þær
komast í gegn við samningaborðið.
Hvað varðar spurninguna hver sé
líkleg samningsstaða þá höfum við
fyrir okkur samninginn sem Noreg-
ur gerði á sínum tíma við EB, sem
var að vísu felldur í þjóðaratkvæða-
greiðslu. Samt sem áður sjáum við
hvað Norðmenn komust langt – eða
ættum við kannski að segja stutt? Á
hinn bóginn má segja að sjávarút-
vegurinn skiptir Norðmenn ekki
nándar nærri eins miklu máli og
okkur þó að hann skipti þá líka
máli.“
Í bókinni er einnig fjallað um
styrkjakerfið, tvíhliða samninga
bandalagsins við ýmis ríki, hvernig
þau reyna að ná fiskveiðiheimildun-
um til sín, úthlutunarreglurnar og
reglur um kvótahopp, svo eitthvað
sé nefnt. Alla þessa þætti segir Stef-
án að yrði forvitnilegt að rannsaka
nánar.
EES-samningurin
sveigjanlegur
Þegar talið berst að EE
ingnum segir Stefán að han
inn háður takmörkunum
taki ekki nógu vel á móti þ
un sem verði innan band
Hann tekur þó fram að men
til vill of mikið úr því að
urinn muni smám saman v
eltur og hætta að virka. H
sé flókið að koma fram bre
á EES-samningnum og h
um að bandalagið hafi
áhuga á að semja upp á nýt
Hann telur hins vegar að
að þróa samninginn áfram
hefur sveigjanleika og he
þróaður með þeim hætti
sem lýst er ítarlega í
bókinni. Þetta eru
ákvæði sem taka til
samvinnu utan marka
fjórþætta frelsisins. Í
gegnum þau getum við
tekið þátt í samvinnu við ön
í mjög mörgum verkefnum
líka við þau, sem teljast ný
lagsrétti eins og menntun,
samevrópskt net, æskulýðs
hverfismál, rannsóknir o
þjónusta.“
Schengen og EM
Einn af köflum bókarinn
um Schengen-reglurnar
þess er víðar komið inn á þ
án bendir á að Schengen-s
lagið sé fyrir utan EES o
ingar séu eins konar auka
því samkomulagi. „Það sýn
land getur tekið þátt í m
ilvægri þróun sem viðkem
Ég er sjálfur sannfærður u
megi finna sams konar lau
andi efnahags- og myntba
(EMU) eða evrópskan bo
ef á reynir án þess að við g
sambandið. Evrópskur
réttur gefur borgurum ba
ins vissan rétt, t.d. að kjós
á EB-þingið eða til að nota
Dómar ES
íslensku samh
Stefán Már Stefánsson, prófessor í lö
hefur gefið út viðamikla bók um áhrif
ópuréttarins á Ísland og reifar nokku
riði hennar í samtali við Hildi Friðri
dóttur. Meðal annars telur hann að á
hátt og Íslendingar eru aukaaðilar
Schengen-samkomulaginu ættu þeir
geta orðið aukaaðilar að Efnahags-
myntbandalaginu og fleiri samþykktu
inngöngu í Evrópusambandið.
Morgunbla
Um tilurð bókarinnar segir Stefán Már Stefánsson að hluti a
hans sem umsjónarmanns og prófessors í Evrópurétti í HÍ
stunda rannsóknir. Hann hefur farið yfir öll þau svið sem fall
Rómarsamninginn sem og allar þær reglur sem gilda á EES-sv
Farið ofan í
kjölinn á Róm-
arsamningnum
í bókinni
CLINTON LÆTUR AF EMBÆTTI
BUSH TEKUR VIÐ
George W. Bush, sem í dag tekurvið forsetaembætti Bandaríkj-anna, er að mörgu leyti óskrifað
blað. Embættistaka hans mun vafalítið
leiða til stefnubreytingar í Hvíta hús-
inu en hversu víðtæk hún verður og
hvar áhrifin verða mest áberandi mun
tíminn einn leiða í ljós.
Bush hefur verið helsta von Repú-
blikana allt frá því að hann hóf að sigla
fram úr öðrum hugsanlegum forseta-
efnum í skoðanakönnunum árið 1997.
Repúblikana hefur skort vinsæla leið-
toga síðastliðinn áratug og vonuðu því
margir af leiðtogum flokksins að rík-
isstjórinn í Texas myndi gefa kost á
sér.
Sú varð einnig raunin að lokum þó
svo að Bush hafi lengi verið tregur til
og viljað afla sér frekari reynslu áður
en hann gerði atlögu að Hvíta húsinu.
Aðstæður fyrir forsetakosningarnar
árið 2000 voru hins vegar þess eðlis að
óvíst var hvort annað eins tækifæri
myndi bjóðast á nýjan leik.
Bush er óneitanlega snjall stjórn-
málamaður, hann býður af sér góðan
þokka og virðist eiga auðvelt með að
sameina ólík sjónarmið. Hann virðist
hins vegar ekki hafa mikinn áhuga á
stjórnmálakenningum og hinni fræði-
legu hlið stjórnmálabaráttunnar.
Sömuleiðis verður ekki fram hjá því lit-
ið að reynsla hans af utanríkismálum er
lítil sem engin.
Það dregur þó úr slíkum áhyggjum
að Bush hefur safnað í kringum sig
reyndum stjórnmálamönnum og skip-
anir hans í embætti gefa til kynna að
utanríkismál skipi mikilvægan sess í
stjórn hans. Þau Dick Cheney, verðandi
varaforseti, Condoleezza Rice, Colin
Powell og Donald Rumsfeld skipa ein-
hverja reynslumestu forystusveit
bandarískra utanríkismála, sem sést
hefur um langt skeið. Hvert þessi sveit
mun síðan leiða Bandaríkin er annað
mál. Líklegt má telja að Bandaríkin
verði ekki eins fús og þau hafa reynst
síðastliðin ár til að taka þátt í að stöðva
svæðisbundin átök í Evrópu. Þá virðist
flest benda til þess að hinar umdeildu
hugmyndir um eldflaugavarnakerfi
muni fá nýtt líf á næstu misserum.
Bush komst til valda við óvenjulegar
aðstæður og eftirmálar kosninganna
munu ekki auðvelda honum að knýja í
gegn róttækar breytingar. Það er til
dæmis vandséð hvernig hugmyndir
hans um stórfellda skattalækkun eigi
að komast í gegnum þingið.
Hinn nýi forseti hefur heitið því að
hann muni sameina en ekki sundra. Það
mikla vægi, sem konur og fulltrúar
minnihlutahópa hafa í stjórn hans,
bendir til að þetta séu ekki orðin tóm.
Margt í pólitískri fortíð Bush gefur
sömuleiðis til kynna að hugmyndafræði
hans sé ekki hin harða markaðshyggja
margra flokksbræðra hans heldur mild
íhaldsstefna er tekur mið af hagsmun-
um flestra þjóðfélagshópa. Í Texas naut
hann mikilla vinsælda og kom oft á
óvart með ummælum og aðgerðum er
virtust eiga rætur að rekja til einlægr-
ar sannfæringar fremur en skoðana-
könnunar dagsins.
Nú er leiksviðið hins vegar annað og
leikreglurnar sömuleiðis. Bandarísk
stjórnmál eru harður heimur líkt og
Linda Chavez, er um skeið var eitt ráð-
herraefna Bush, komst að raun um. Það
er stutt í næstu kosningar.
Bush tekur við góðu búi en jafnframt
eru blikur á lofti í efnahagsmálum er
gætu takmarkað svigrúm hans enn
frekar. Það búast fæstir við að Bush
muni verða forseti sem kveður mikið
að. Slíkir spádómar eru varhugaverðir.
Þannig töluðu sérfræðingarnir um
Harry Truman, sem varð einn atkvæða-
mesti forseti Bandaríkjanna á seinni
hluta 20. aldarinnar og markaði djúp
spor á alþjóðavettvangi.
Bill Clinton Bandaríkjaforseti lætur ídag af embætti eftir að hafa setið í
tvö kjörtímabil. Clinton er einn hæfi-
leikaríkasti stjórnmálamaður sinnar
kynslóðar í Bandaríkjunum. En þeir
hæfileikar og gáfur, sem hann hefur til
brunns að bera, urðu honum einnig næst-
um að falli í forsetatíð hans. Clinton er
fyrsti demókratinn til að ná endurkjöri í
forsetakosningum frá því að Franklin D.
Roosevelt sat í forsetastóli fyrir rúmlega
hálfri öld.
Mikið hefur verið talað um arfleifð
Clintons undanfarið. Það er nú þegar
ljóst að hann mun ekki ná því takmarki
sínu að knýja fram friðarsamkomulag
milli Ísraela og Palestínumanna. Honum
varð hins vegar betur ágengt í málefnum
Norður-Írlands.
Clinton varð einna helst ágengt á sviði
alþjóðaviðskipta. Á fyrra kjörtímabili
sínu fékk hann því framgengt að NAFTA
var samþykkt þrátt fyrir andstöðu í eigin
flokki og forustumanna stéttarfélaga.
Hann hefur lagst á sveif með þeim, sem
vilja greiða fyrir alþjóðlegum viðskipt-
um. Í þessum efnum hefur Clinton tekið
Demókrataflokkinn og sveigt hann inn á
miðjuna þannig að hæpið verður að telj-
ast að aftur verði snúið.
Clinton sat á forsetastóli á einhverju
lengsta hagsældartímabili í sögu Banda-
ríkjanna. Andstæðingar hans hafa sagt
að Clinton hafi í þeim efnum eignað sér
óverðskuldaðan heiður. Hins vegar er
ekki hægt að horfa fram hjá því að Clint-
on hefur reynt að haga efnahagsstefnu
sinni í takt við stefnu bandaríska Seðla-
bankans og eigi því nokkurn þátt í góð-
ærinu. Þegar hann tók við embætti var
gríðarlegur halli á ríkissjóði, en hann
skilur þannig við að samkvæmt spám er
búist við fimm þúsund milljarða dollara
afgangi á næstu tíu árum.
En Clinton gekk ekki allt í haginn.
Hann kom til Washington með hug-
myndir um að gjörbylta heilbrigðiskerf-
inu, en beið þar skipbrot. Þótt banda-
ríska hagkerfið hafi vaxið um 50 af
hundraði og atvinnuleysi hafi ekki verið
minna í 40 ár hefur bilið milli ríkra og fá-
tækra aukist. Um 15,5 af hundraði þjóð-
arinnar eru án heilsutryggingar, þar af
um tíu milljónir barna.
Það var hins vegar samband hans við
Monicu Lewinsky, sem helst stóð honum
fyrir þrifum í embætti. Framburður
hans í því máli leiddi til málshöfðunar
öldungadeildar Bandaríkjaþings til emb-
ættissviptingar. Þetta mál reyndist
Clinton dýrkeypt þótt hann hrektist ekki
úr embætti.
Clinton virtist hafa allt til brunns að
bera til að vinna afrek í embætti, en varð
sjálfum sér fjötur um fót. Því má hins
vegar ekki gleyma að þrátt fyrir allt, sem
gengið hefur á, nýtur Clinton trausts 65
af hundraði Bandaríkjamanna til að
gegna starfi forseta þegar hann lætur af
embætti.