Morgunblaðið - 20.01.2001, Síða 43

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 20. JANÚAR 2001 43
Tæknilegar uppl‡singar
105 hestöfl, 1,6i, 16 ventla
Bensíney›sla skv. Evrópusta›li:
Beinskiptur/Sjálfskiptur
Utanbæjar: 7,6l / 7,7l
Sjálfvirkt fjórhjóladrif, Veghæ›: 19,0cm
Á VESTURLÖNDUM bera ein-
staklingarnir sjálfir ábyrgð á fjár-
málum sínum og svo hefur lengi
verið. Einn helsti
tilgangur og skylda
ríkisvaldsins er að
standa vörð um eignir
og réttindi ríkisborg-
aranna. Fjármálakerf-
ið er orðið svo samgró-
ið okkur Vesturlanda-
búum að við tökum
ekki lengur eftir því,
tökum það sem sjálf-
sagðan hlut. Í þróun-
arlöndunum er það
varla til ennþá eða
mjög stutt á veg komið
og vanþroskað. Stund-
um er hollt fyrir okkur
að vita hvað við höfum
eins og að vita hvað
okkur vantar.
Um þetta efni fjallar bók Hern-
ando de Soto „The Mystery of Cap-
ital“ eða ,,Leyndardómur fjár-
magnsins“.
Höfundur bókarinnar hefur ekki
aðeins gert sér ljóst að skýr og
ákveðinn eignarréttur einstaklinga
tryggir þáttöku almennings í verð-
mætasköpun þjóðfélagsins, heldur
búa Vesturlönd yfir mjög fullkomnu
og sveigjanlegu fjármálakerfi, sem
gera þennan eignarrétt mun virkari
en annars staðar.
Í þróunarlöndunum er mun meira
fjármagn en menn hafa hingað til
gert sér ljóst. Það myndast af verð-
mætasköpun, sparnaði og erlendri
aðstoð. En þetta fjármagn er of
mikið í föstum eignum ,,dautt capi-
tal“. Það gerir allar framfarir mun
hægari en annars þyrfti að vera, því
ýmislegt vantar í þeirra kerfi, sem
okkar kerfi hafa.
Á Vesturlöndum er mun auðveld-
ara að breyta fjárfestingum í
lausafé.. Nákvæmar upplýsingar
um eignir og skrásetning eigna auð-
veldar þetta. Í þróunarlöndunum er
algengt að erfitt sé að fá vitneskju
um það hver á hvað, heimilisföng
eru óstaðfest og erfitt er að inn-
heimta skuldir. Skráðar upplýsing-
ar um eignir eru ekki til eða
óábyggilegar. Lýsingar á eignum
eru lélegar og ekki staðlaðar, svo
ekki er auðvelt að bera eignir sam-
an eða meta þær til verðs. Ekki er
hægt að skipta eignum upp, selja
þær, veðsetja, ganga að þeim, skatt-
leggja þær, skrásetja o.s.frv. Við
slíkar aðstæður eru öll viðskipti
mjög vanþroskuð miðað við þróuð
fjármál. Samt búa 80% jarðarbúa
við þessar aðstæður. Undir slíkum
kringumstæðum er aðeins lítill hluti
þjóðarinnar upptekinn af því að
skapa vaxandi, umframverðmæti
eða auðmagn til hagsbóta fyrir
þjóðina. Stærsti hluti þjóðarinnar
er bundinn við það eitt að draga
fram lífið frá degi til dags. Á Vest-
urlöndum er slíkt fólk
undantekningin en
ekki reglan.
Í okkar heimshluta
er reglan sú að ein-
staklingar eru lögleg-
ir, skrásettir eigendur
og óskoraðir handhaf-
ar eigna og réttinda.
Efnahagslífið er lög-
legt og á yfirborðinu.
Í flestum þróunar-
ríkjum er þessu öfugt
farið. Í Perú og
Egyptalandi t.d. kost-
ar það óhemju skrif-
ræði, pappírsflóð og
endalausar umsókninr
til ráðamanna að fá að
gerast löglegur eig-
andi að fasteign. Afleiðingin er sú að
menn hrúga upp hreysum ólöglega í
borgum í Mexíkó, Brasilíu, Perú og
víðar. Þessi hreysi eru verðminni en
efni standa til því þau eru óskráð,
ólögleg, án lögverndar dómstólanna
og óvíst um rétta eigendur þeirra.
Hið litla fjármagn í þeim er dulið
eða óvirkt. Hagkerfið er neðanjarð-
arhagkerfi.
Hið þjála opna og löglega fjár-
málakerfi Vesturlanda gerir það að
verkum að hægt er að nýta fjár-
magnið í margföldum tilgangi af
mörgum aðilum, samtímis. Tökum
dæmi af húseign með tíu íbúðum.
Hægt er að skipta húseigninni í 10
sjálfstæðar eignir, sem hver um sig
er eign eins eiganda eða fleiri. Ým-
iss konar notkun er möguleg. Menn
geta búið sjálfir í eign sinni eða leigt
hana út. Veðsetja má eignina og
nota lánsféð í fyrirtæki eða til að
kaupa aðrar eignir. Leigja má íbúð-
ina út og hafa af því tekjur og veð-
setja á sama tíma og skapa sér um
leið lánsfé til annarra fjárfestinga.
Hlutafélag getur átt íbúð í húsinu,
leigt hana út og veðsett jafnframt til
að skapa sér aukið rekstrarfé. Eig-
endur hlutafélagsins, sem á íbúðina
eiga hlutabréf í því og fá arð af þeim
jafnframt því að þeir gætu lagt
hlutabréfin fram til tryggingar
skuldbindingum sínum til að afla
aukinna lausafjármuna. Þetta telj-
um við sjálfsagða hluti. Fjármála-
kerfi okkar hafa þó þróast á löngum
tíma og byggjast á ýmsum þáttum.
Þar verður að ríkja traust, heiðar-
leiki og gott siðferði. Það verður að
vera hægt að treysta því að menn
standi við gerða samninga og að
uppgefnar upplýsingar séu réttar.
Lög og regla verða að ríkja. Menn
þurfa að vera ábyrgir fyrir því sem
þeir gera. Samningsfrelsi, fastmót-
aðar reglur, lög og siðvenjur verða
að vera við lýði. Hagkerfi okkar hef-
ur tekið miklum stakkaskiptum á
undanförnum áratugum. Óefnisleg-
um eignarréttindum fjölgar stöð-
ugt. Höfundarréttur, leiguréttur,
upplýsingaréttur, atvinnuréttindi,
forkaupsréttur, framsalsréttur,
bótaréttur, útgáfuréttur, rafmagn,
flutningar, vátryggingar o.s.frv.
o.s.frv. Þessi réttindi eru löglega
skrásettar eignir einstaklinga og
ganga kaupum og sölum þvers og
kruss um allt þjóðfélagið, skapandi
atvinnu, fjármagn og velmegun.
Ein undirstaðan er löggilding.
Nýjar starfstéttir sækjast eftir lög-
gildingu. Leigubílaakstur er löggilt-
ur, sem þýðir að farþegar geta með
öryggi skipt við hvern leigubílstjóra
sem er í trausti þess að allir leigu-
bílstjórar veiti svipaða og góða
þjónustu, séu hæfir, öruggir og
kunni sitt fag , hafi öruggar bifreið-
ar til umráða og að verð sé rétt. Við-
skipti við leigubílstjóra eru því bæði
fljót og örugg.
Hugsum okkur land þar sem eng-
in slík löggilding fyrir leigubílaakst-
ur væri fyrir hendi.
Þú yrðir fyrst að finna mann, sem
ætti bíl og vildi aka þér. Síðan yrðir
þú að kynna þér persónulega hvort
bílstjórinn væri hæfur til starfans,
traustsins verður og bíllinn í lagi.
Að lokum yrðir þú að komast að
samkomulagi um verðið. Þetta tæki
allt mjög langan tíma miðað við
staði þar sem þú getur bara stokkið
upp í næsta leigubíl, sem er laus.
Allir sjá á þessum samanburði
hvaða áhrif þessar mismunandi
lausnir hafa á afkastagetuna.
Efnahagskerfið er árangur af
samstarfi og gagnkvæmum sam-
skiptum allra í þjóðfélaginu. Sam-
starf viðskiptaaðila, seljenda og
kaupenda, atvinnurekenda og laun-
þega, einstaklinga og hins opinbera,
verkalýðsfélaga, listamanna, kirkj-
unnar, lögreglunnar, dómstólanna
og löggjafans, bænda og búaliðs,
iðnaðarmanna, húsmæðra, lækna og
sjúklinga. Allir leggja sitt fram. Á
síðustu áratugum hefur tölvubylt-
ingin magnað og aukið afköst og
virkni fjármálakerfisins alveg gífur-
lega. Gætum þessa kerfis vel, full-
komnum það og verndum, því
andsnúin öfl eru á kreiki.
Ábyrgðin gerir
yður frjálsa
Jóhann J.
Ólafsson
Viðskipti
Hið þjála opna og lög-
lega fjármálakerfi Vest-
urlanda, segir Jóhann J.
Ólafsson, gerir það að
verkum að hægt er að
nýta fjármagnið í marg-
földum tilgangi af mörg-
um aðilum, samtímis.
Höfundur er stórkaupmaður
og lýðveldissinni.
hvað gerist þá, fyrirtækin flýja og
þjónustan hverfur. Þar fyrir utan
vita allir að flugvöllurinn fer ekki í
bráð og nýju stóru húsin með alla
sína starfsemi verða ekki komin í
gagnið fyrr en eftir 3 til 6 ár. Á með-
an brennur Róm. Fyrir þessa
frammistöðu sína fær borgarstjórn-
armeirihlutinn líka falleinkunn.
Enn fleiri
falleinkunnir
Ekki skal fjölyrða um öll loforðin
sem meirihlutinn hefur svikið nema
ef vera skyldi yfirlýsing Helga
Hjörvar á Stöð 2 rétt fyrir síðustu
borgarstjórnarkosningar en þar
sagði hann „að ekki ætti að hækka
gjöld á Reykvíkinga“ héldi R-listinn
meirihluta sínum. Hverjar eru efnd-
irnar? Allir skattar og allar gjald-
skrár hafa hækkað. Falleinkunn fyr-
ir það. Þannig væri hægt að telja
áfram því listinn er langur. Eitt er
það sem sjaldan er minnst á en það
er samsetning meirihlutans í borg-
arstjórn. Ekki fá borgarfulltrúar R-
listans háa einkunn fyrir pólitíska
festu.
Margflokka meirihluti
Í borgarstjórnarkosningunum
1994 bauð R-listinn fram í fyrsta
sinn. Þá samanstóð hann af Fram-
sóknarflokki, Kvennalista, Alþýðu-
flokki og Alþýðubandalagi. Fjórum
árum síðar 1998 voru sömu flokkar í
forsvari fyrir R-listann. En síðan þá
hefur mikið breyst. Kvennalistinn er
útdauður, Alþýðuflokkurinn niður-
lagður, Alþýðubandalagið klofið í
Samfylkingu og Vinstri – Græna en
Framsóknarflokkur á sínum stað.
Eða með öðrum orðum, að núverandi
meirihluta í borgarstjórn hafa staðið
að minnst kosti 6 stjórnmálaflokkar
og þar að auki hafa allmargir borg-
arfulltrúanna verið í tveimur flokk-
um síðustu árin og sumir í þremur.
Skyldi þessi flokkafjöldi og flokkaf-
lakk borgarfulltrúanna vera ein
meginástæða þess hvernig komið er
í stjórnun borgarinnar? Marga
munna þarf að metta, en fleiri flokka
og ennþá fleiri arma í öllum þessum
flokkum. Það er gömul saga og ný í
íslenskum stjórnmálum að þegar
flokkarnir eru margir sem koma að
stjórnun opinberra fjármála þá
reynist aðhaldið minna og miklu erf-
iðara. Sjaldan hefur það sannast bet-
ur en nú þegar litið er til skulda- og
skattaaukningar R-listans í Reykja-
vík, sem aldrei hefur verið meiri og
alvarlegri. Fyrir þessa frammistöðu
fær meirihlutinn falleinkunn. Borg-
arstjórnarkosningar eru eftir rúmt
eitt ár og er því full ástæða fyrir
borgarbúa að átta sig á því hve hag-
ur þeirra hefur versnað á síðustu ár-
um.
Höfundur er fyrrverandi
borgarfulltrúi í Reykjavík.
má gera ráð fyrir að um skaðabóta-
kröfur væri að ræða og þá myndi
enginn sjá ofsjónum yfir því að
brotaþolar fengju lögboðnar skaða-
bætur. Því hefur margsinnis verið
haldið fram á Alþingi að sumir
þeirra öryrkja sem fái endur-
greiðslur samkvæmt dómi Hæsta-
réttar, séu giftir tekjuháum ein-
staklingum. Þess er hins vegar
sjaldnast getið að flestar þessara
fjölskyldna hafa lægri tekjur en
nemur meðaltekjum íslenskra fjöl-
skyldna.
Hafa ber í huga að dómsforsend-
ur eru ekki ritaðar án tillits til
krafna Öryrkjabandalagsins og
mótraka ríkisins. Þetta virðast þeir
ekki skilja sem eru blindaðir af
þeim orðum Hæstaréttar að tæpast
verði annað sagt en að réttur ör-
yrkja til framfærslu fjölskyldu
sinnar verði smár hafi hann aðeins
tekjur, sem nemi grunnlífeyri. Hér
er dómurinn að svara tilraun rík-
islögmanns til að bera fyrir sig
gagnkvæmri framfærsluskyldu
hjóna – skyldu sem vitaskuld getur
ekki verið gagnkvæm þegar fyr-
irfram er ljóst að annar aðilinn
verður að taka hinn á sitt framfæri,
taka á sig stjórnarskrárbundna
tryggingaskyldu ríkisins. Ef byrjað
er að lesa örfáum setningum fram-
ar má sjá að hér er dómurinn að
svara því hversu fráleitt það er að
bera fyrir sig þessa „gagnkvæmu“
framfærsluskyldu og benda á að í
hjúskaparlögum felist einnig „rétt-
ur“ til að axla framfærsluskylduna.
Þá bendir dómurinn á að hin ólög-
lega skerðing hafi einnig (og eigi
áfram samkvæmt frumvarpi ríkis-
stjórnarinnar) náð til sambúðar-
fólks og taka því sérstaklega fram:
„Að því er sambúðarfólk varðar er
þetta gert vegna tekna einstaklings
sem ekki er framfærsluskyldur
gagnvart öryrkjanum.“
Ég leyfi mér auk þess að vekja
athygli á skerðingarákvæðum í
frumvarpinu. Gert er ráð fyrir að
eigin tekjur öryrkja í hjúskap
skerði tekjutrygginguna um 67%
og hefst þessi skerðing um leið og
öryrkinn aflar sér tekna. Þetta er
mun meiri skerðing en er tíðkuð
gagnvart einhleypum öryrkjum og
tíðkaðist áður gagnvart öryrkjum í
hjúskap. Þarna er því komið upp
ákveðið misræmi og óviðunandi
skerðing sem Öryrkjabandalagið
getur með engu móti unað.
Öryrkjadómur
Skerðing tekjuteng-
ingar vegna tekna
maka er óheimil, segir
Arnþór Helgason,
samkvæmt áður
nefndum lögum og
reglugerðum.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Öryrkjabandalags Íslands.