Morgunblaðið - 14.02.2001, Blaðsíða 22

ERLENT
22 MIÐVIKUDAGUR 14. FEBRÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
„UNDANFARIN fimm ár höfum við hvorki
þegið greiða né sérstaka meðferð frá Evr-
ópusambandinu (ESB). Það sem hefur
áunnist höfum við áorkað sjálfir,“ sagði
Charlie McCreevy fjármálaráðherra Íra
eftir fund fjármálaráðherra Evrópusam-
bandslandanna á mánudag, þar sem þeim
„tilmælum“ var beint til Íra að draga fjárlög
sín saman um 0,6 prósent af þjóðar-
framleiðslu. McCreevy, sem hefur í fjölmiðl-
um verið kallaður „keltneska útgáfan af
Margaret Thatcher“, lét engan bilbug á sér
finna og var ómyrkur í máli er hann gagn-
rýndi þessa ákvörðun ESB. Tilmælin hafa
ekkert bindandi gildi og Írum er frjálst að
láta þau sem vind um eyru þjóta. Þau eru
samt í raun þyngstu ákúrur, sem fjármála-
ráðherrarnir geta veitt og það er ætlast til
að þeim sé hlýtt.
Það eru fleiri en McCreevy, sem vilja
undirstrika sjálfstæði gagnvart ESB.
Göran Persson, forsætisráðherra Svía,
sagði í gær að sænska stjórnin hygðist nota
svigrúm til skattalækkana. Gordon Brown
fjármálaráðherra Breta brást illa við gagn-
rýni fundarins á væntanlegar opinberar
fjárfestingar Breta og bak við tjöldin hljóta
Tony Blair forsætisráðherra Breta og aðrir
breskir evrusinnar að hafa stunið þungt að
þessi „sjálfstæðisumræða“ skildi blossa upp
einmitt núna.
Tilmælin hafa enn á ný vakið upp vanga-
veltur um gildi stöðugleikasamkomulagsins
og möguleika ESB til að bregðast við stefnu
ríkja evrusvæðisins í ríkisfjármálum. Um
leið vaknar upp spurningin hvort afleiðing
sameiginlegar peningastefnu verði sameig-
inleg efnahagsstefna og þar með skatta-
stefna. Bæði í Svíþjóð, Bretlandi og víðar í
og utan evrusvæðisins, er slíkt tal olía á eld
andstæðinga hins efnahagslega og peninga-
lega samruna (EMU). Í Bretlandi eru kosn-
ingar á næsta leiti, þar sem evran verður
óhjákvæmilega rædd. Eða eins og Guardian
sagði í leiðara í gær af lágværri breskri
kímni þá má segja margt um ESB, en „eng-
inn getur ásakað ESB um að hafa næmi fyr-
ir réttri tímasetningu.“
Írar eiga hagvaxtarmet ESB
McCreevy getur keikur bent á að Írland
eigi hagvaxtarmet í ESB, tólf prósent und-
anfarin ár, verðbólgan á niðurleið, fjárlaga-
afgangur nemur 4,7 prósentum af þjóðar-
framleiðslu og írska stjórnin greiðir óðfluga
niður skuldir sínar. Þó hann undirstriki að
Írar eigi ESB ekkert sérstakt að þakka þá
er það meðal annars vegna þess að framlög
ESB til Írlands, þessa fyrrum fátæka ESB-
bróður, eru gjarnan talin ástæðan fyrir met
uppgangi á Írlandi undanfarinn áratug. Ír-
land hefur vart hlotið sérlega greiðasemi frá
ESB, en eðlilega notið góðs af þróunarsjóð-
um ESB til að byggja upp nútíma atvinnulíf
í stað gamaldags landbúnaðarþjóðfélags.
Samhliða stuðningi ESB hefur farið
markviss stefna stjórnvalda um að koma Ír-
landi inn í samtímann. Ný hátæknifyrirtæki
spretta upp í vaxtarhvetjandi umhverfi.
Listamönnum er búið hagstætt skattaum-
hverfi á Írlandi, höfundalaun ekki skattlögð.
Margir popplistamenn hafa til dæmis
skattaheimili sitt á Írlandi, sem ýtir undir
alls kyns þjónustu, til dæmis lögfræði- og
endurskoðunarþjónustu. Hagkerfið tútnar
út, en það hefur einnig verið bent á að ein
afleiðing þess sé stóraukið bil milli ríkra og
fátækra. Fasteignaverð hefur rokið upp í
Dyflinni um 20 prósent árlega undanfarin ár
með tilheyrandi áhrifum.
Af hverju ekki Ítalía og Frakkland?
McCreevy hefur farið allt aðra leið en
hagfræðikenningar framkvæmdastjórnar
ESB gera ráð fyrir. Þegar Írar tóku á evr-
unni slaknaði á gengisstefnu þeirra. Við
slíkar aðstæður gera kenningarnar ráð fyrir
samdrætti í ríkisumsvifum til að sporna
gegn verðbólgu.
McCreevy velur hins vegar hina leiðina.
Hann segir að helstu verðbólguhvatarnir í
írsku hagkerfi, sem kýldu verðbólguna upp í
5,6 prósent á liðnu ári, sjö prósent í desem-
ber, séu utanaðkomandi áhrif: Tekur hann
sem dæmi hækkandi olíuverð, lægri vexti á
evrusvæðinu og hærra verð á innflutningi
vegna lágs gengis evrunnar. Nú er fjár-
málaráðherrann írski hins vegar rólegur,
sér fram á lækkandi olíuverð og samdrátt í
Bandaríkjunum, sem skili sér inn í írskt
hagkerfi. Með þetta í huga og í ljósi þess að
verulegur afgangur er á fjárlögum boðaði
McCreevy skattalækkanir upp á 400 millj-
ónir breskra punda í desember. Hann óttast
ekki aukna verðbólgu, sem muni gera öðr-
um evrulöndum lífið leitt. Kenningin írska
er að skattalækkanir dragi úr þrýstingi á
launakröfur í sjóðheitu hagkerfinu – og
muni því spyrna gegn verðbólgu, ekki auka
hana.
„Stundum verður að refsa besta nemand-
anum í bekknum,“ sagði Romano Prodi for-
maður framkvæmdanefndar ESB í síðustu
viku um tilmælin til Íra. Þetta gleður þó
hvorki Íra, né dregur athyglina frá spurn-
ingunni af hverju fyrstu tilmælunum af
þessu tagi sé beint til Íra. Írar vega ekki
þungt í heildarhagkerfi ESB og skattalækk-
anirnar þar mælast vart á Evrópuskala.
Þess vegna finnst ýmsum ómaklegt að Írar
séu sérstaklega teknir fyrir.
Brown er ekki fjármálaráðherra í evru-
landi og virðist reyndar helst ekki vilja vera
það, en fékk ákúrur fyrir að ætla að auka
opinber útgjöld, sem munu á næstu árum
breyta fjögurra prósenta fjárlagaplús í eins
prósents mínus. Brown fylgir hins vegar
eigin „gullnum reglum“ hvað varðar opinber
útgjöld. Útgjöld eru að hans mati fjárfest-
ingar til að bæta upp fyrir vanfjárfestingar
undanfarna áratugi, ekki bara eyðsla og
Brown er ósáttur við að framkvæmdastjórn
ESB fellst ekki á þessi rök hans.
Á fundinum á mánudag fengu Ítalir við-
vörun um að láta fjárlagahallann ekki
aukast. Opinberar skuldir þeirra nema 120
prósentum af þjóðarframleiðslu, þó EMU-
viðmiðunin sé 60 prósent.
Frakkar lækkuðu skatta á síðasta ári og
þá segir sagan að framkvæmdastjórnin hafi
viljað ávíta þá, en ekki fengið það í gegn
sökum pólitísks þrýstings. Það er ekki sama
hvort það er stór eða lítil EMU-þjóð sem í
hlut á.
Í leiðara Financial Times í gær er ályktað
sem svo að þó Írland tefli vissulega djarft
með fjármálastefnu sinni hafi það verið illa
til fundið að byrja á því að ávíta Írland, því
ástandið þar spretti ekki af mistökum, held-
ur glæsilegum árangri. Ef markmiðið sé að
vara land eins og Ítalíu við og koma þeim
skilaboðum áleiðis að röng fjármálastefna
verði ekki þoluð þá sé viðvörunin líka mis-
tök, því írskar aðstæður séu allt aðrar en
önnur EMU-lönd búi við.
Fyrst sameiginleg gengisstefna,
svo skattastefna?
Þegar stöðugleikasamkomulagið var sam-
þykkt í desember 1996, reyndar í Dyflinni,
höfðu leiðtogar ESB mestar áhyggjur af
fjárlagahalla aðildarríkjanna,enda meðal-
hallinn í ESB-löndunum þá sjö prósent af
þjóðarframleiðslu. Enginn virtist hugleiða
að skjótt skipast veður í lofti.
Nú sitja EMU-löndin uppi með stöðug-
leikasamkomulag, sem gerir ráð fyrir sekt-
um fyrir að fara yfir mörkin í skuldasöfnun
og fjárlagahalla. Hins vegar sé einungis
hægt að beita tilmælum, er hafa ekkert
gildi, ef þenslan er aukin með öðrum hætti,
til dæmis með skattalækkunum. Þess vegna
er aðeins hægt að grípa til máttleysilegra
aðgerða við núverandi aðstæður, þegar alda
skattalækkana gengur yfir ESB.
Framkvæmdastjórnin hefur lagt fram
hugmyndir um að löndin verði samstíga í
fjárlagagerð, meðal annars að þau tilkynni
hvert öðru um væntanlegar skattalækkanir
og að framkvæmdastjórnin kynni hugmynd-
ir sínar um skynsamlega fjárlagastefnu.
Finnar og Spánverjar hafa jafnvel lagt til að
árlega móti ESB ramma utan um fjárlög að-
ildarríkjanna. Hugmyndir í þessa veru
hleypa hrolli í marga stjórnmálamenn.
Það er ekkert nýtt að sameiginleg skatta-
stefna sé rædd í tengslum við EMU. Alveg
frá því að EMU var komið á koppinn hafa
margir nefnt að án hennar gæti EMU ekki
gengið til lengdar. Málið var bara að sökum
útbreiddrar tortryggni á EMU víða um
Evrópu þá var sameiginleg skattastefna of
stór biti ofan á allt hitt. Eitt var að sjá á bak
þjóðmynt, en með öllu útilokað að leiðandi
stjórnmálamenn viðurkenndu að með EMU
væru þeir til lengdar í raun einnig að afsala
sér undirtökunum á fjármálastefnu og þar
með skattastefnu landa sinna.
Ákvæðum stöðugleikasáttmála Evrópusambandsins beitt í fyrsta skipti við litlar undirtektir
Írar ávíttir
að ósekju?
Fjármálaráðherrar Evrópusambandsins hafa ávítt
Íra fyrir stefnu þeirra í ríkisfjármálum. Sigrún
Davíðsdóttir segir marga þeirrar skoðunar að nær
hefði verið að ávíta sum stærri ríki sambandsins.
TALSMENN alþjóðlegra hjálpar-
stofnana hvöttu í gær til þess að
aðstoð yrði aukin við Mongólíu en
þar hafa tveir
óvenju harðir
vetur í röð vald-
ið því að hirð-
ingjar, sem eru
um þriðjungur
landsmanna,
eiga erfitt upp-
dráttar vegna
skorts á högum,
sögn AP-frétta-
stofunnar. Snjór
og klaki þekja víða graslendi og
samanlagt hefur um milljón naut-
gripa, sauðfjár, hesta og geita fall-
ið, að sögn talsmanna Sameinuðu
þjóðanna og mongólskra stjórn-
valda.
Veturinn núna er sagður sá
harðasti í hálfa öld og sums staðar
hefur frostið farið í mínus 49 gráð-
ur á selsíus. Óttast er að í sumar
muni um fjórðungur alls búfjár
hafa fallið.
Víða lokar snjór fjallvegum og
því erfitt að koma mat, lyfjum og
skepnufóðri til afskekktra byggða.
Í héruðum suðvestan við höfuð-
borgina Ulan Bator sjást á víð og
dreif beinagrindur úr föllnum dýr-
um.
Gordon Johnson, sem er land-
búnaðarsérfæðingur og starfar á
vegum SÞ í Ulan Bator, telur það
hafa enn aukið á erfiðleikana hve
margir hafa á ný tekið upp lífs-
hætti hirðingja eftir hrun komm-
únismans í landinu 1991. Búfénaði
hafi fjölgað úr 26 milljónum 1992 í
33 milljónir 1998 og ofbeit siglt í
kjölfarið; vetrarhörkurnar komi því
harðar niður en ella.
Um tvær og hálf milljón manna
býr í Mongólíu. Að sögn Sólveigar
Ólafsdóttur, sendifulltrúa Rauða
krossins, sem var nýlega í Mong-
ólíu í viku, er þó ekki um að ræða
hungursneyð. En horfurnar til
lengri tíma erumjög slæmar og ör-
vænting og depurð ríkir meðal
fólks sem sér skepnurnar horfalla.
„Snjórinn er ekki mikill á mæli-
kvarða okkar Íslendinga, víða að-
eins tíu sentimetrar en vegna um-
hleypinga hefiur myndast klaki
sem þekur allt. Nú eru enn eftir
þrír mánuðir af vetrinum og venju-
lega fellur mest af gripunum á vor-
in, í svona slæmu árferði hafa ærn-
ar ekki nægan styrk til að bera og
síðan mjólka fyrir afkvæmin.
Ég heimsótti um tíu fjölskyldur í
héraðinu Töv og flestar þeirra eru
þegar búnar að missa um helming
hjarðanna. Ein þeirra átti alls um
1200 skepnur, mest sauðfé og
geitur en líka 200 hross, 40 kýr og
70 hestar. Allar kýrnar höfðu
drepist og alls er nær helmingur
dýranna fallinn. Þau höfðu einnig
misst tvo af fjórum úlföldum sem
yfirleitt eru síðustu skepnurnar
sem drepast, þeir þola nær allt en
þessir tveir áttu víst stutt eftir.
Ég sá að helmingur dýranna sem
enn lifðu var mjög veikburða, þau
hímdu bara og sum voru nánast
rænulaus vegna hungurs og kulda.
Vegna þurrka sl. sumar og þess
hve snemma fór að snjóa náðu hús-
dýrin ekki að byggja upp líkams-
fitu til að þola betur veturinn.
Sum þessara veslings dýra eru
núna með blóðuga hófa og klaufir
vegna þess að þau hafa reynt að
krafsa í gegnum klakann til að
reyna að finna gras.“
Skortur á taði til hitunar
Sólveig sagði að hirðingjarnir
notuðu tað til að hita upp flókatjöld
sín og fólk ætti því erfiðara með að
verjast kuldanum vegna skorts á
eldiviði. Ungbörn væru í mestri
hættu, þau fengju mikið af pestum
eins og kvefi, niðurgangi og flensu
en hún sagði suma fullorðna einnig
vera með kalsár vegna kuldans.
„Mikið af efnahagslífi Mongólíu
tengist afurðum hirðingjanna,
þjóðin flytur út kasmírull, húðir og
kjöt. En þarna eru einnig námur
og ýmsir aðrir atvinnuvegir. Hirð-
ingjarnir heyja ekki heldur fara á
milli svæða í leit að haglendi, á
sumrin beita þeir dýrunum í fjöll-
unum en færa sig neðar á veturna.
Þeir eiga því engan vetrarforða af
fóðri og fjölskyldan sem ég minnt-
ist á var að búa sig undir að færa
sig í þriðja sinn núna í vetur,“
sagði Sólveig Ólafsdóttir.
Geysilegir vetrarkuldar í Mongólíu
Búfé hríð-
fellur í harð-
indunum
Reuters
Dauðu sauðfé hefur verið staflað upp í Sergelen-sýslu í Mongólíu. Fjölskylda bóndans, sem heitir Tserendash,
hefur misst 120 af alls 690 skepnum sínum.
Sólveig
Ólafsdóttir