Morgunblaðið - 14.02.2001, Blaðsíða 32

32 MIÐVIKUDAGUR 14. FEBRÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
MÁLSHEFJANDINN Sverrir Her-mannsson sagði við upphaf umræð-unnar að mönnum væri sjálfsagt ífersku minni tilurð Auðlindanefndar.
Í aðdraganda síðustu kosninga hefðu menn í
stjórnarflokkunum hrokkið upp með nokkrum
harmkvælum og tekið til við smíði þess
blekkingarvefjar sem ofinn var allar götur fram
yfir kosningar og heppnast hefði með ágætum.
Benti Sverrir á að þegar í september sl. þegar Al-
þingi kom saman hefði Frjálslyndi flokkurinn
spurst fyrir um hvort ekki ætti að taka hana til
umræðu á Alþingi. Svo hafi ekki reynst vera,
hvorki af hálfu forsætis- né sjávarútvegsráðherra.
„Auðvitað vildu þeir ekkert hafa með það að tala
við Alþingi um þetta mál. Að sjálfsögðu er ekki
hundrað í hættunni þótt þetta dragist á langinn
því á meðan búa sægreifarnir um sig, handhafar
gjafakvótans, og byggðir landsins brotna saman,“
sagði Sverrir.
Segir áfram ætlunina að veiðiheimildir
séu í höndum fárra útvalinna
Sagði hann ennfremur að skýrsla Auðlinda-
nefndar væri skálkaskjól til þess að halda
óbreyttu fiskveiðistjórnunarkerfi og skáka auð-
lindinni endanlega til hinna örfáu útvöldu.
Sverrir sagði að áfram væri ætlunin að veiði-
heimildir væru í höndum fárra útvalinna. Þrátt
fyrir tal um sameiginlega niðurstöðu auðlinda-
nefndar kæmi fram að skoðanir einstakra nefnd-
armanna um veigamikil atriði væru skiptar.
„Samkomulagið er ekki meira en svo að þrír
nefndarmenn af níu undirrita með fyrirvara og
hafna fyrningarleiðinni, þeirri leið sem er þó eina
leiðin sem fær er svo auðlindin gangi til frjáls
markaðar,“ sagði Sverrir ennfremur og minnti á
að það síðastnefnda hefði eitt sinn verið meginat-
riðið í stefnu síns gamla flokks, Sjálfstæðisflokks-
ins.
Gagnrýndi hann að áfram væri lagt til að fisk-
veiðistjórnunarkerfið byggðist til framtíðar í meg-
inatriðum á núverandi kerfi. Minnti hann á að til-
gangurinn með því í öndverðu hefði verið að
vernda og byggja upp fiskistofna við landið. Ár-
angurinn væri hins vegar sá að allir aðalstofnarnir
hefðu stórlega skroppið saman frá því kerfið
komst á.
Aflamarkskerfið áfram
hornsteinn veiðistjórnunarinnar
Árni Mathiesen, sjávarútvegsráðherra, lagði í
máli sínu áherslu á að skýrsla Auðlindanefndar og
þær hugmyndir sem settar væru fram í henni
væru grunnur sem endurskoðun fiskveiðistjórn-
unarkerfisins byggðist á. Það væri ein meginnið-
urstaða nefndarinnar að aflamarkskerfið ætti
áfram að vera hornsteinn veiðistjórnunarinnar, en
það væri sannarlega mikilvægur útgangspunktur.
Benti Árni á að skýrsla nefndarinnar hefði ekki
síst sætt tíðindum fyrir þær sakir að þar hefðu
nefndarmenn náð saman um tillögur þær sem
settar voru fram. Skipta mætti efni hennar í
þrennt; í henni væru vegvísar um auðlindamál ís-
lenskrar þjóðar í heild og lagt til að í stjórnarskrá
væri bætt ákvæði þannig að eignarhald á auðlind-
um sem ekki væru í einkaeign yrði í þjóðareign.
Taldi hann að skoða ætti þessi mál í heildarsam-
hengi og Alþingi ætti að gera það að mestu leyti
óháð því hverju fram vindur í endurskoðun lag-
anna um stjórn fiskveiða.
Um annan hluta skýrslunnar og þann stærsta,
sem fjallar um gjaldtöku af sjávarútveginum
vegna nýtingar hans á auðlindum sjávar, sagði
Árni að nefndin hefði orðið ásátt um að greiða ætti
fyrir afnotin, en jafnframt væri gjaldtakan skil-
yrðum bundin og ætti að vera hófleg. Mikilvægt sé
að í áliti nefndarinnar komi fram að umrædd
gjaldtaka verði ákveðin með hliðsjón af afkomu-
skilyrðum og uppbyggingu sjávarútvegsins og
þeirri óvissu sem hann eigi við að búa.
Segir líklega ekki mikið
svigrúm til gjaldtöku
„Gjaldtökuleiðirnar sem nefndin leggur til og
gerir ekki upp á milli, eru tvær, fyrningarleið eða
veiðigjaldsleið. Báðar hafa þær áhrif á verðmæti
sjávarútvegsfyrirtækja, veðhæfni þeirra og stöðu
greinarinnar í heild,“ sagði Árni og benti á að með
breytingunum væri verið að taka fjármuni út úr
hagkerfi sjávarútvegsins, m.ö.o. minnka það.
Sagði Árni að miðað við afkomuskilyrði sjávar-
útvegsfyrirtækja væri líklega ekki mikið svigrúm
til gjaldtöku samkvæmt forsendum sem Auðlinda-
nefnd legði til grundvallar gjaldtöku fyrir veiði-
heimildir.
Rakti hann að auðlindanefndarskýrslan hefði
nú verið í umræðunni í liðlega fjóra mánuði og
hefði m.a. verið lögð mikil áhersla á það að með því
að nefndarmennirnir níu styddu hana allir fælist
að hér væri kominn grunnur að þjóðarsátt. Í
skýrslunni kæmi skýrt fram að nefndin gerði ekki
upp á milli þeirra tveggja leiða sem bent væri á
varðandi gjaldtöku fyrir nýtingu á auðlindinni og
það væri hluti af þeirri sátt og samstöðu um meg-
inlínurnar í málinu að ekki skipti máli hvor leiðin
yrði farin.
Eftir þá samstöðu sem tekist hefði í auðlinda-
nefndinni sagði Árni það hafa valdið sér vonbrigð-
um á fyrstu dögum eftir birtingu skýrslunnar að
flokkar sem áttu fulltrúa í nefndinni virtust reyna
að hlaupa frá þessu markmiði, en hann kvaðst
vonast til að sú væri ekki raunin og það væri ekki
merki um að þeir sem komið hefðu að nefndar-
starfinu og samherjar þeirra á Alþingi ætluðu sér
eftir á að setja ný skilyrði fyrir þeirri sátt sem boð-
uð hefði verið í sameiginlegu áliti nefndarinnar.
Að lokum sagði sjávarútvegsráðherra að í um-
fjöllun Auðlindanefndar um fiskveiðistjórnunar-
kerfið í heild kæmu fram afar athyglisverðar til-
lögur. Eindregið sé mælt gegn því að takmarkað
verði framsal á kvóta, enda sé flutningur á afla-
heimildum til fyrirtækja sem best geta nýtt þær
ein besta leiðin til aukinnar hagkvæmni í grein-
inni. Hvað sérstakar eða breyttar skattareglur
varði leggist nefndin gegn slíku, enda muni auð-
lindagjald koma þar í staðinn. Varðandi dreifða
eignaraðild sé bent á að tækniþróun og gjörbreytt
skilyrði á fjármagnsmarkaði séu meginorsakir
breytinga á skipulagi sjávarútvegsfyrirtækja
frekar en kvótakerfið. Þegar kvótaþakið hafi verið
leitt í lög hafi það byggst á þeirri skoðun að kvóta-
kerfið væri aðalorsök samþjöppunarinnar og
henni fylgdi hætta á byggðaröskun og yfirdrottn-
un fárra. Bent væri á að íslenskur sjávarútvegur
væri í harðri samkeppni og stærstu fyrirtækin í
greininni væru fjarri því að teljast stór á alþjóð-
legan mælikvarða.
Sagði Árni að með þessu væru leidd rök að af-
námi kvótaþaksins og með því væri nefndin að
sínu mati samkvæm sjálfri sér, því um leið og lögð
séu til aukin gjöld á greinina sé jafnframt velt upp
leiðum fyrir sjávarútveginn til að afla þeirra tekna
til að greiða gjaldið. Þarna komi fram skilningur á
því að fyrirtækin geti ekki skilað hagnaði til þess
að greiða gjaldið séu þau með aðra höndina
bundna fyrir aftan bak.
„Þessi nefnd hefur að mínu mati skilað mjög
merku starfi og um hana var tiltölulega góð sam-
staða hér í þingsölum, þótt ekki væri hún alveg
100%. Ég held hins vegar að nefndin hafi sýnt að
hún var starfi sínu vaxin með því að komast að
s
g
M
s
f
A
m
u
u
h
s
f
s
g
l
b
þ
k
a
h
g
l
k
s
f
e
m
v
a
f
i
t
s
h
s
h
i
a
þ
a
b
n
g
þ
þ
b
h
ú
j
l
t
i
n
f
ö
g
n
s
u
k
h
k
SVERRIR HERMANNSSON SEGIR SKÝRSLU AUÐ
Stefna stjórn-
valda mun
byggjast á
skýrslunni
Skiptar skoðanir komu fram á efni skýrslu Auðlinda-
nefndar, er hún var rædd utan dagskrár á Alþingi í gær
að frumkvæði Sverris Hermannssonar, formanns
Frjálslynda flokksins. Björn Ingi Hrafnsson fylgdist
með fjörugum umræðum af þingpöllum.
HÆTTULEG ÞEKKING?
MILLJARÐAR TIL
ÖLDRUNARRANNSÓKNA
Umfangsmiklar rannsóknir á öldr-unarsjúkdómum eru nú í undir-búningi hjá Hjartavernd í sam-
vinnu við Öldrunarstofnun bandarísku
heilbrigðisstofnunarinnar. Gert er ráð
fyrir, að rannsóknarstarfið geti hafizt um
mitt næsta ár í sérhönnuðu húsnæði, sem
Hjartavernd fær að Holtasmára 1 í Kópa-
vogi. Þar verður komið fyrir nýjasta og
fullkomnasta tækjabúnaði, sem nú fyrir-
finnst, til slíkra rannsóknarstarfa. Um tíu
þúsund manns munu taka þátt í rann-
sókninni, sem reiknað er með að taki um
sjö ár.
Bandaríkjamenn leggja ríflega 1,7
milljarða króna (20 milljónir dollara) til
að kosta þetta starf og að því munu koma
vísindamenn vestanhafs og víðar að, en
því verður hins vegar stýrt frá Íslandi af
íslenzkum læknum og vísindamönnum.
Áætlað er, að um fjörutíu ný störf muni
skapast hjá Hjartavernd vegna öldrunar-
rannsóknanna, m. a. fyrir íslenzka lækna
og vísindamenn, sem nú starfa erlendis
og geta nú fengið störf hér heima.
Ástæðan fyrir því, að Bandaríska öldr-
unarstofnunin hefur valið Hjartavernd til
þessara umfangsmiklu og kostnaðarsömu
rannsókna er sá árangur, sem fengizt
hefur úr fyrri hóprannsóknum á hennar
vegum og er í raun um framhald þeirra að
ræða með stærra og ítarlegra sniði.
Skoðaðir verða að nýju þátttakendur í
hóprannsókn Hjartaverndar, sem hófst
fyrir rúmlega 30 árum, eða árið 1967.
Forsvarsmaður öldrunarrannsókna
Hjartaverndar, Vilmundur Guðnason,
sem er forstöðulæknir rannsóknarstöðv-
arinnar, sagði, þegar samstarfið við
Bandaríkjamenn var kynnt, að glímt yrði
við það heilsufarsvandamál, sem öldrun
er, ofnir saman þættir í lífshlaupi einstak-
linga við þróun og myndun sjúkdóma og
hvernig þeim farnaðist líkamlega á efri
árum. Vonast væri til, að skilningur
dýpkaði á tilurð og þróun sjúkdóma, sem
herja á aldrað fólk, og þannig yrði unnt að
efla fyrirbyggjandi læknisfræði. „Það er
augljóst hverjum manni, að þeim mun
meiri sem lífsgæðin eru þeim mun minna
verður álagið á heilbrigðiskerfið,“ sagði
Vilmundur er hann kynnti öldrunarrann-
sóknirnar. Meginþungi rannsóknarinnar
mun beinast að því að skoða sjúkdóma á
borð við heilabilun, æðakölkun, hjarta-
sjúkdóma og beinþynningu. Í þessum
efnum á Hjartavernd samstarf við sér-
fræðinga og vísindamenn á sjúkrahúsum
og víðar í heilbrigðisþjónustunni.
Sú staðreynd, að bandarísk heilbrigð-
isyfirvöld leita til Hjartaverndar til að
annast svo umfangsmiklar og dýrar öldr-
unarrannsóknir, sýnir glögglega hversu
mikils álits íslenzkir læknar og vísinda-
menn njóta á alþjóðavettvangi. Segja má,
að samningur Hjartaverndar sé hvalreki
fyrir íslenzku þjóðina og þá ekki sízt fyrir
heilbrigðisþjónustuna og vísindasam-
félagið hér á landi. Íslendingar munu
vafalaust njóta í ríkum mæli þess árang-
urs, sem öldrunarrannsóknirnar munu
skila í áranna rás, í bættu heilbrigði og
auknum lífsgæðum. Það er að sjálfsögðu
mikilvægast.
Undanfarna daga hafa birst afar at-hyglisverðar fréttir af vettvangi
erfðavísindanna. Í Morgunblaðinu í
gær var greint frá fyrstu niðurstöðum
rannsókna á genamengi mannsins sem
sýna að genin eru mun færri en talið
var. Raunar eru þetta ekki nýjar frétt-
ir, því að niðurstöður þessara rann-
sókna voru kynntar með formlegum
hætti á síðasta ári. Líklega eru genin
um þrjátíu þúsund en enn á eftir að
kanna nær helminginn og finna hlut-
verk þeirra. Sumir vísindamenn segja
raunar að áhersla þeirra sem fást við
lyfjarannsóknir og læknisfræði verði
framvegis meiri á rannsókn prótína en
genanna sjálfra. Í prótínum sé að finna
svarið við mörgum spurningum um eðli
og orsök sjúkdóma. Ekki er ljóst hve
mörg prótín eru, ef til vill skipta þau
hundruðum þúsunda.
Ljóst þykir að rannsóknir á gena-
menginu muni umbylta þekkingu
manna á starfsemi líkamans og valda
straumhvörfum í læknisfræði en það
geti þó enn liðið áratugur eða nokkrir
áratugir þar til hægt verður að nýta
rannsóknirnar til lækninga í umtals-
verðum mæli.
Vísindamenn hafa samt spáð því að
hægt verði að búa til genabreytta menn
með öruggum hætti innan tveggja ára-
tuga eins og fram kom í frétt hér í
blaðinu nýlega. Einnig birtist frétt í
blaðinu fyrir skömmu um að hópur vís-
indamanna við háskólann í Kentucky í
Bandaríkjunum stefni að því að fyrsti
einræktaði maðurinn líti dagsins ljós á
næstu tveimur árum. Verður tæknin að
sögn aðeins notuð til að hjálpa hjónum
sem annars geta ekki átt börn. Mun
hvert einræktað eintak kosta rúmlega
fjórar milljónir króna í fyrstu en síðan
lækki verðið. Taka ber slíkum fréttum
með fyrirvara en þó gefa þeim gaum.
Ljóst virðist að sú þekking sem
erfðavísindin eru að skapa á að mörgu
leyti eftir að hafa jákvæð áhrif á
heilsuvernd og lækningar í framtíðinni.
Sagt er að til dæmis verði hægt að nota
þekkinguna til þess að hanna lyf sem
henti hverjum einstaklingi, verði klæð-
skerasaumuð fyrir þarfir hans.
En ótrúlegir nýtingarmöguleikar
þekkingarinnar eiga vafalítið eftir að
vekja siðferðilegar spurningar sem erf-
itt verður að finna viðhlítandi svör við.
Hversu langt má maðurinn ganga í því
að hafa áhrif á líffræðilega framþróun
sína? Hversu langt má ganga í því að
hafa áhrif á tilurð og eiginleika ein-
staklings? Sagt er að hægt verði að
grípa inn í genamengi þeirra sem fæð-
ast með fæðingargalla og laga hann.
Hvernig á að skilgreina fæðingargalla?
Fer það hugsanlega eftir gildismati
hvers tíma? Verður það ef til vill svo að
foreldrar geti valið sér eiginleika barna
sinna?
Vísindalegar framfarir hafa ávallt
vakið nýjar siðferðilegar spurningar
sem maðurinn hefur átt miserfitt með
að svara. Glæsileg framfarasaga vís-
indanna á síðustu öld er vörðuð hrika-
legum afleiðingum þeirra. Mannkyn-
bótastefnan á fyrri hluta aldarinnar var
grundvölluð á erfðavísindum síns tíma.
Hún var síðan grundvöllurinn að of-
sóknum á hendur ólíkum kynþáttum
sem taldir voru óæðri. Áðurnefndar
niðurstöður rannsókna á genamengi
mannsins sýna að munur milli kynþátta
sé oft minni en á milli tveggja ein-
staklinga með svipuð útlitseinkenni.
Hugtakið kynþáttur á sér með öðrum
orðum ekki stoð í erfðavísindunum.
Mikil umræða þarf og mun án efa
eiga sér stað um siðferði erfðavísind-
anna. Mikilvægi slíkrar umræðu felst
ekki aðeins í því að verja okkur fyrir
röngum ákvörðunum og vondum afleið-
ingum þeirra heldur einnig í því að
draga úr óttanum við framfarirnar og
almennu áhugaleysi um þær sem
franskur vísindamaður benti á hér í
blaðinu í liðinni viku að væru farin að
standa þekkingaröflun mannsins fyrir
þrifum.