Morgunblaðið - 14.02.2001, Blaðsíða 40

UMRÆÐAN
40 MIÐVIKUDAGUR 14. FEBRÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
HELGA Kress, prófessor í bók-
menntum við Háskóla Íslands, lýsti
því yfir í rabbi í Odda á vegum Rann-
sóknarstofu í kvennafræðum 8.
febrúar síðastliðinn, þar sem hún
fjallaði um ,,andstöðu við femínískar
bókmenntarannsóknir“, að besta
ráðið við gagnrýni, sem sett væri
fram um vinnubrögð og viðhorf í
kvennafræðum, væri að hlæja að
karlmönnum (!). Helga klykkti út
með því að segja að það versta sem
karlmenn vissu væri kvennahlátur
sem að þeim beindist. Svo virðist
sem fræðimaðurinn hafi komið sér
upp fræðilegri jöfnu sem lítur svona
út: Gagnrýnendur mínir= karl-
menn= karlaveldið= óvinir mínir og
allra kvenna. Eftir því sem á rabbið
leið kom í ljós að þjóðfélagssýn
Helgu byggðist á því að skipta í tvö
lið: konur á móti körlum. Helga virt-
ist beina orðum sínum einungis til
annars liðsins: kvenna, því hún talaði
af virðingarleysi og í háðslegum fyr-
irlitningartón um hitt liðið: karla.
Á fundinum í Odda leitaðist Helga
við að gera grín að viðbrögðum
nokkurra rithöfunda við gagnrýni
hennar á verk þeirra svo úr varð eins
konar skemmtun á þeirra kostnað.
Þetta voru nokkrir látnir og lifandi
rithöfundar og ritdómar-
ar sem hún hefur flokkað
eftir kyni. Helga byrjaði á
að lýsa nokkrum skoðun-
um sínum og sagði: ,,Saga
andstöðunnar er merki-
legri en baráttan sjálf.“
Hún sagði jafnframt:
,,Karlar hafa stolið rann-
sóknarniðurstöðum
kvennafræða og ausa úr
rannsóknum kvenna.“
Á fundinum vitnaði
Helga í verk Indriða G.
Þorsteinssonar, Jökuls
Jakobssonar, Sigurðar A.
Magnússonar, Guðbergs
Bergssonar, Einars
Braga og Matthíasar Við-
ars Sæmundssonar. Að auki vísaði
hún í orð Vésteins
Lúðvíkssonar, Hall-
dórs Kristjánssonar
frá Kirkjubóli og Ólafs
Jónssonar. Svo ein-
hver dæmi séu tekin
sagði Helga að smá-
saga Indriða G. Þor-
steinssonar, ,,Frost-
nótt á annarri hæð“,
væri vond saga; hún
sagði um ,,Feilnótu í
fimmtu sinfóníunni“
eftir Jökul Jakobsson
að ,,allt bullið“ um
rannsóknir kvenper-
sónu í verkinu lýsti
vanþekkingu á rann-
sóknarvinnu í femín-
ískum fræðum. Helga vísaði í grein
eftir Guðberg Bergsson sem birtist í
3. hefti Tímarits Máls og menningar
1981 og heitir ,,Hafa kvennabók-
menntir sérstöðu?“. Um grein Guð-
bergs sagði Helga að hún væri
,,óskiljanleg og dæmi um vanþekk-
ingu á kvennafræðum“ og enn frem-
ur: ,,Guðbergur kann ekki skil á hug-
tökum og ruglar með hugtök.“ Í
grein Sigurðar A. Magnússonar í 1.
hefti TMM 1978 og ber nafnið ,,Lítil
athugasemd við sérstæða aðdrótt-
un“ kemur fyrir orðið ,,karlfyrirlitn-
ing“ og Sigurður getur þess að karl-
rithöfundar geti allt eins orðið fyrir
,,kúgun“ eins og konur. Í rabbinu í
Odda gaf Helga í skyn að Sigurður
væri að tala um sjálfan sig. Setning-
ar í fleirtölu eins og ,,karlarnir sjást
ekki fyrir“ og ,,þetta gera þeir oft“
og ,,þetta er þeirra fantasía“ voru al-
gengar á fundinum þótt verið væri
að fjalla um viðhorf einstakra
manna.
Hvað skyldu þessir einstaklingar,
sem Helga tók fyrir á fundinum, eiga
sameiginlegt annað en ritstörfin? Jú,
þeir hafa svarað kvennabókmennta-
fræðilegum athugasemdum í verk-
um Helgu og svo eru þeir karlkyns.
Og þannig skal þeim svarað. Sem
karlmönnum. Ekki sem einstakling-
um eða rithöfundum. Nei. Þeir eru
hluti af vonda liðinu, tegund þeirri
(eða skyldum við segja kynþætti)
sem kölluð er karlmenn. Þeir eru
hluti af karlaveldinu sem ofsækir
konur. Helga sér karlkyns óvini út
um allt. Hún segir í viðtali í Morg-
unblaðinu: ,,Andstaðan er ekki eins
opinská nú og hún var áður. Það er
önnur aðferð notuð sem er jafnvel
áhrifameiri og það er þöggunin.“
Bókmenntafræðiprófessorinn gefur
í skyn að í samtímanum séu það sam-
antekin ráð karlkúgaranna að þegja
rannsóknir hennar í hel. Þetta er
merkileg afstaða í viðtali í fjöllesn-
asta dagblaði landsins þar sem ein-
mitt er verið að kynna rabb Helgu í
Odda. Að auki segir Helga: ,,...Það er
látið sem slíkar rannsóknir séu ekki
til, hvað þá að þær skipti máli, jafn-
vel um leið og þær eru innlimaðar í
viðurkenndar rannsóknir karla.“
Mér dettur helst í hug að ,,karlóvin-
ir“ Helgu hafi gefist upp á fræðilegri
umræðu við hana því umræðan hafi
aldrei verið fræðileg heldur byggst á
fordómum. Því viðhorf hennar virð-
ast svo herská og þröngsýn að sú
tegund femínískrar bókmennta-
fræði, sem Helga Kress boðar, gæti
heitið ,,kvennafordómafræði“ og á
meira skylt við kynþáttahatur en
fræði. Menn nenna ekki til lengdar
að taka þátt í umræðu sem snýst um
skæting milli kynjanna þar sem úr
öðru kyninu er búinn til steglingur
(stereotype) óvinarins, kúgarans, á
meðan naflaskoðunin og einsleitnin
er allsráðandi í viðhorfum til hins
kynsins. Áhugamenn um jafnrétti og
kvenfrelsi og mannréttindi almennt
hljóta að hafa áhyggjur af skaðsemi
svo fordómafullra og þröngsýnna, já
karlfjandsamlegra viðhorfa hjá pró-
fessor í bókmenntum við Háskóla Ís-
lands. Svo fordómafull og fjandsam-
leg afstaða er skaðleg jafnréttis- og
kvenfrelsisbaráttunni. Konur þurfa
á körlum að halda í jafnréttisbarátt-
unni sem samherjum en ekki sem
ímynduðum andstæðingum. Það er
kominn tími til að Helga Kress láti af
ofstækisfullum málatilbúnaði sínum
og hætti að búa til úr karlmönnum
einhverja ófreskju sem er bara til í
ævintýrunum.
Að þrengja sjón-
deildarhringinn
Ragnar
Halldórsson
Fordómar
Konur þurfa á körlum
að halda í jafnréttis-
baráttunni, segir
Ragnar Halldórsson,
sem samherjum.
Höfundur er kvikmynda-
gerðarmaður.