Morgunblaðið - 17.02.2001, Qupperneq 22

22 LAUGARDAGUR 17. FEBRÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
borgina og spurning sé hvaða áhrif hugsanlegur
flutningur hans af svæðinu muni hafa á ýmsa
þjónustu í miðborginni. Spurningin snúist ekki
aðeins um hversu mikils virði Vatnsmýrin sé
sem byggingarland heldur ekki síður um hversu
mikils virði það sé fyrir höfuðborgina að hafa
flugvöll, umferðarmiðstöð, svona nálægt mið-
borginni. „Sömuleiðis tel ég að borg, sem tekur
að sér að vera höfuðborg, taki á sig ýmsar skyld-
ur og þar sem stjórnsýsla landsins er að stærst-
um hluta til í höfuðborginni hlýtur það að þýða
að þegnar alls landsins eigi að hafa greiðan að-
gang að henni. Skylda höfuðborgarinnar felst
m.a. í að sjá öllum íbúum landsins fyrir umferð-
armiðstöð í borginni. Að sama skapi er þýðing-
armikið að finna út úr því hvernig hægt er að
koma flugvellinum fyrir þannig að hægt sé að
nýta landið betur en nú er gert með byggð, sem
styrkt gæti miðborgina. Það tel ég að sé hægt
þó að flugvöllurinn verði áfram í miðborginni ef
menn leggja sig í líma. Með millilausn, sem köll-
uð hefur verið svo, fæst 75 hektara bygging-
arland sem ætti að geta rúmað um þrjú þúsund
íbúðir auk fjölda atvinnutækifæra. Aftur á móti
má segja að óvíst sé á þessu stigi hvort sá kost-
ur, með fyllingu í Skerjafirði, gæti orðið að veru-
leika þar sem mat á umhverfisáhrifum hefur
ekki farið fram. Enda geri ég mér fulla grein
fyrir að þessi tillaga felur í sér allmiklar breyt-
ingar á umhverfi og náttúru.
Samgönguráðherra, ásamt Flugmálastofnun
og flugmálastjóra, hefur lýst þeirri skoðun að
best sé að flugvöllurinn verði áfram í Vatnsmýr-
inni, en ef vilji sé fyrir flutningi hans, þá fari
hann hvergi nema til Keflavíkur. Það finnst mér
vondur kostur. Flugvöllur sunnan við Hafnar-
fjörð væri mun betri kostur þar sem hann er
ekki mikið dýrari en flutningur til Keflavíkur.
Það er margt sem mælir með innanlandsflug-
velli í Hvassahrauni, en sú tillaga kom upp á
borðið þegar samkomulag tókst milli ríkis og
borgar um að flytja snertilendingar á nýja
braut, sem hugsanlega mætti byggja upp í
Hvassahrauni. Nota mætti þá braut sem áfanga
í að byggja þar nýjan innanlandsflugvöll sem
gæti þá orðið til á þægilegan máta, í áföngum,“
segir Þorvaldur.
Há eða lág byggð
Þrátt fyrir að skipulagsstjóri Reykjavíkur-
borgar sé sammála öðrum um að byggja þurfi
nokkuð þétt, losni land í Vatnsmýrinni, er hann
ekki sammála þeim sem byggja vilja mjög hátt.
Háar byggingar varpa miklum skuggum þar
sem við Íslendingar byggjum svo norðarlega á
hnettinum sem raun ber vitni. „Við flytjum ekki
bara borgarkjarna sem við sjáum úti í heimi og
setjum þá niður í Vatnsmýrina. Reykjavík er
falleg borg og býr yfir áhugaverðri sérstöðu.
Hún er öðruvísi en aðrar evrópskar borgir þar
sem hún er byggð á allt öðru tímabili og við aðr-
ar aðstæður,“ segir Þorvaldur.
Sitt sýnist hverjum þegar spurt er um skoð-
anir stjórnmálamanna á hugsanlegu útliti
byggðar í Vatnsmýri. Borgarstjóri segist helst
vilja sjá þarna þétta lága byggð þrátt fyrir að
margur maðurinn sé upprifinn yfir háhýsum nú
á tímum. „Á sama tíma telja menn að við eigum
að hverfa frá því að byggja úthverfa- og bíla-
borgir samkvæmt bandarísku borgarmynstri,
en þess í stað ættum við að halla okkur meira að
evrópsku borgarskipulagi. Í fljótu bragði get ég
ekki ímyndað mér að til verði einhver Manhatt-
an úti í Vatnsmýri ef maður horfir á byggðina í
kring. Það eru kannski ekki margir sem átta sig
á því að Þingholtin eru þéttasta byggðin í
Reykjavík. Þar er að finna flesta fermetra í
byggingum á hektara,“ segir Ingibjörg Sólrún
Gísladóttir.
„Eðli málsins samkvæmt þarf byggðin að
vera svolítið há svo að rýmið nýtist sem best. Ég
sé ekki fyrir mér einhverja lághúsabyggð nema
í tengslum við Skerjafjörðinn,“ segir Inga Jóna
Þórðardóttir, oddviti minnihlutans í borgar-
stjórn. „Ég er ekki að tala um neina skýjakljúfa,
en ég er staðfastlega þeirrar skoðunar að við
séum óþarflega hrædd við há hús og tel einsýnt
að við eigum að þora að byggja sautján og hálfa
hæð við Skúlagötuna.“ Árni Þór Sigurðsson,
formaður svæðisskipulagsnefndar höfuðborg-
arsvæðisins, segist ekki vera sammála þeim
röddum sem telja að nútíminn kalli eftir enda-
lausum háhýsum. Þau passi a.m.k. ekki við „kar-
akter“ Vatnsmýrarinnar. Miklu fremur ætti lág
og þétt byggð við þar, t.d. í anda Bryggjuhverf-
isins, þar sem reistar hafa verið mjög margar
íbúðir á hvern hektara miðað við aðra staði í
borginni án þess að byggðin teygi sig langt upp.
Engar samgönguskyldur
Að mati Samtaka um betri byggð á höfuð-
borgarsvæðinu snýst málið hreint ekki um flug-
völlinn heldur skipulag höfuðborgarinnar. Sam-
tökin telja að miðborgin hafi hnignað jafnt og
þétt frá því að flugrekstur hófst í Vatnsmýri og
benda á að þétting miðborgarbyggðar sé nauð-
synleg til þess að skapa þróttmeira borgarum-
hverfi en nú er í Reykjavík. Skortur á mark-
vissu skipulagi og viðeigandi stjórntækjum hafi
löngum háð miðborginni og sinnuleysi ríkis-
valdsins gagnvart höfuðborgar- og stjórnsýslu-
hlutverki hennar verið íþyngjandi. Nú væri
stöðnun og afturför byggðar í vesturhluta borg-
arinnar komin á alvarlegt stig og spá talsmenn
samtakanna því að ef flugvöllurinn fær áfram að
vera í Vatnsmýrinni flytjist höfuðborgin í reynd
austur fyrir Elliðaár og byggðin á nesinu breyt-
ist endanlega í úthverfi af því tagi sem hæfir ná-
grenni flugvallar.
„Við viljum horfa miklu lengra fram í tímann
en svæðisskipulag höfuðborgarsvæðisins gerir
ráð fyrir og í okkar huga snýst þetta um miklu
stærra mál en flugvallarsvæðið eitt og sér þótt
segja megi að ein af grunnforsendunum sé að
losna við flugvöllinn úr Vatnsmýrinni svo að
skapa megi mjög þétta byggð á þessu dýrasta
svæði landsins. Við ætlum að þarna geti orðið til
allt að 22 þúsund íbúðir fyrir allt að 50 þúsund
íbúa. Við skiptum okkur lítið af því hvert heppi-
legt væri að flytja flugvöllinn, svo fremi að hann
fari burt, en höfum þó bent á eina sjö kosti, m.a.
Löngusker, Engey, Akurey, Skerjafjörð og
landfyllingu við Álftanes. Það er mál samgöngu-
ráðherra hvert völlurinn á að fara. Ef hann ekki
getur leyst það mál á hann að láta öðrum það
eftir,“ segir Jóhann J. Ólafsson, formaður
stjórnar samtakanna. En hvað segir Jóhann um
skyldur höfuðborgarinnar við landsbyggðina?
„Þær eru engar. Það eru engin lög til sem kveða
á um að höfuðborginni beri skylda til að standa
að flug-, rútu- eða skipasamgöngum við lands-
byggðina. Þetta eru bara setningar, sem búnar
hafa verið til út í loftið, til að komast hjá því að
rökræða málið. Það má allt eins hugsa sér að
borginni beri skylda til að hafa flugsamgöngur
við aðrar höfuðborgir. Auðvitað má segja að það
séu skynsemisrök að höfuðborgin bjóði upp á
sem bestar samgöngur inn á við jafnt sem út á
við, en að mínu mati er ekki réttlætanlegt að
hún fórni sjálfri sér fyrir flugsamgöngur.“
Telja 330 ha nýtanlega
Samtök um betri byggð telja að hægt væri að
nýta allt að 330 hektara svæði undir byggð sem
afmarkast af byggingum Háskóla Íslands,
Hringbraut, Bústaðavegi, Fossvogskirkjugarði,
strandlengju Fossvogs og Nauthólsvíkur, Suð-
urgötu og íbúðarsvæðum í Skerjafirði. Innan
þessara marka eru m.a. nýbyggingasvæði HÍ,
Umferðarmiðstöðin, Valssvæðið, Öskjuhlíð,
strandsvæði við Fossvog og Nauthólsvík og
flugvallarsvæðið. Að auki er gert ráð fyrir um 20
hektara landfyllingu í Skerjafirði. Hugmyndir
samtakanna gera ráð fyrir að 40–50% landsins
verði opin svæði en 50–60% fari undir byggð.
Jóhann J. Ólafsson telur eðlilegast að efnt yrði
til samkeppni um skipulag Vatnsmýrar, en sam-
tökin hafa bent á sem möguleika að skipulagn-
ingu allt að átta hæða íbúðabyggingar við götu-
reiti sem gætu byggst upp sem samsafn margra
smárra eininga með þjónustu á neðstu hæðum
og húsagörðum í miðjunni auk háhýsa inn á
milli. Æðstu stofnanir höfuðborgar og ríkis
fyndu sér svo stað í „miðgarði“ sem teygja
myndi sig frá Hljómskálagarði suður að Naut-
hólsvík.
Forsendur fyrir svo mikilli byggð væru nýjar
og afkastamiklar umferðaræðar að vestari hluta
nessins. Hringbraut yrði að verulegu leyti neð-
anjarðar frá Bústaðavegi að Melatorgi. Byggð
yrði Fossvogsbraut og Hlíðarfótur að hluta neð-
anjarðar og vegtenging í framhaldi af Suður-
götu yfir Skerjafjörð að Álftanesi. Að auki
reikna samtökin með tengingu frá Bústaðavegi
um Öskjuhlíð að nýrri stofnbraut um Ægisíðu
til vesturs og tengingu yfir Fossvog að Kópa-
vogshöfn og Bessastaðanesi.
Vatnsforðabúr Tjarnarinnar
Vatnið í Reykjavíkurtjörn kemur að mestum
hluta úr Öskjuhlíð og rennur í gegnum Vatns-
mýrina. Í álitsgerð sem Gísli Már Gíslason, pró-
fessor hefur gert fyrir Reykjavíkurborg um
áhrif breyttrar legu flugbrauta og byggðar í
Vatnsmýri á lífríkið kemur fram að nauðsynlegt
er að ganga þannig frá Vatnsmýrinni, vatns-
forðabúri Tjarnarinnar, að tryggt sé að nægi-
legt og ómengað vatn streymi áfram til Tjarn-
arinnar. „Til þess að tryggja óhindrað
áframhaldandi rennsli frá Öskjuhlíðinni þarf
vatn að renna um svæðið sem liggur sunnan
Umferðarmiðstöðvar að friðlandinu norðan
Náttúrufræðihúss og Norræna hússins og það-
an til Tjarnarinnar. Það verður best tryggt með
grænu belti sunnan nýrrar Hringbrautar. Á því
belti ætti að forðast jarðvegsskipti, en þar sem
það er nauðsynlegt þarf að byggja mannvirki á
svokölluðum púðum, eins og Náttúrufræðihús
háskólans og önnur væntanleg hús á háskólalóð
vestast í Vatnsmýri. Vatn af götum og bílastæð-
um á að renna í gegnum set- og olíugildrur til að
ekki mengist vatn í Tjörninni. Óræktaða hluta
Vatnsmýrarinnar austan núverandi Njarðar-
götu ætti að halda óbreyttu til þess að endur
geti áfram verpt þar,“ segir Gísli. Það sem vant-
aði upp á vatnsrennsli til að eðlilegt líf geti þrif-
ist í Tjörninni yrði í versta falli tekið úr leiðslum
Vatnsveitunnar, að sögn Birgis Jónssonar jarð-
verkfræðings, sem telur jafnframt að það ætti
ekki að vera annmörkum háð að byggja í Vatns-
mýrinni. Af mýri að vera sé Vatnsmýrin óvenju-
grunn og því tiltölulega stutt niður á fast land.
Andstæðu leiðirnar
Að vissu leyti má segja að Reykvíkingar
standi frammi fyrir vali milli þess hvort þeir
vilja efla miðborgina sem kjarna höfuðborgar-
svæðis eða stuðla að enn dreifðari borg með
álíka gildum svæðiskjörnum, sem kallar eftir
öflugum samgönguæðum fyrir einkabifreiðar,
segir Stefán Ólafsson. „Í borgafræðum er
stundum bent á andstæðu leiðirnar sem felast í
þróun Los Angeles-borgar annars vegar og
klassískra evrópskra borga hins vegar. Los
Angeles er gisin og dreifð byggð á gífurlegu
landflæmi. Að búa og starfa í borginni er nánast
óhugsandi án notkunar einkabifreiðar enda
varð bifreiðaeign þar snemma á öldinni ein sú
allra mesta í heiminum. Evrópska borgarlíkanið
hefur sterkari og þéttari miðju þar sem auðveld-
ara er að koma við öflugu kerfi almenningssam-
gangna og þar með minni notkun einkabifreiða í
daglegum ferðum borgaranna til og frá vinnu.
Í þessu sambandi er umhugsunarvert hvort
þær deilur sem nú eiga sér stað um Vatnsmýr-
arsvæðið hefðu risið ef á svæðinu væri annað
samgöngumannvirki en innanlandsflugvöllur.
Járnbrautarstöðvar taka til að mynda upp dá-
gott landflæmi í miðju evrópskra borga, en sá
munur er á, að notendur innanlandsflugsam-
gangna eru í miklum meirihluta þeir íbúar
landsins sem búa utan höfuðborgarsvæðisins
meðan sjálfir borgarbúar nota helst járnbraut-
arsamgöngur, séu þær á annað borð fyrir hendi.
Morgunblaðið/Ólafur K. Magnússon

Í sögulegu yfirliti um flugvallarmálið sem
birtist sl. þriðjudag kom fram að Vatnsmýrin
hf., sem bauð í byggingu flugvallar á Löngu-
skerjum, hafi verið í eigu Friðriks Hansen og
Almennu verkfræðistofunnar. Hið rétta er að
eigendur voru FHG ehf. sem er í eigu Friðriks
Hansen og Íslenskra aðalverktaka. Beðist er
velvirðingar á mistökunum.
ÍAV en ekki AV