Morgunblaðið - 24.03.2001, Blaðsíða 4

4 C LAUGARDAGUR 24. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Fyrir fermingabarnið
Merkjum rúmföt og handklæði
Á horni Skólavörðustígs og
Klapparstígs, sími 551 4050.
Úrval af rúmfatnaði
SAGA FERMINGARINNAR
Í GAMLA testamentinu segir, aðmenn verði hreinir, ef þeim erdýft í vatn; jafnframt verði þó aðfylgja ákveðnir helgisiðir. Þeir
sem ekki voru af Ísraelsþjóð, en
vildu tilbiðja Guð hennar, urðu að
láta skírast og hreinsast þannig af
óhreinindum heiðninnar.
Í Nýja testamentinu er greint frá
Jóhannesi skírara. Hann boðaði iðr-
unarskírn og framkvæmdi hana í
ánni Jórdan í Betaníu. Jesús leitaði
einmitt til hans.
Hin biblíulega skírn
Íslenska orðið skírn merkir
hreinsun eða þvottur. Það er dregið
af lýsingarorðinu skír (hreinn; bjart-
ur). Um er að ræða hreinsun eða
þvott sálarinnar. Kristnir menn láta
skírast, af því að Jesús gerði það, og
eins vegna þess, að hann bað læri-
sveinana að fara út um allan heiminn
og boða fagnaðarerindið öllum
mönnum og skíra þá. Ekki spillti það
fyrir, að lengi var talið, að Jesús
hefði ekki orðið guðlegur fyrr en eft-
ir skírnina í ánni Jórdan. Skírn hans
var niðurdýfing, þ.e.a.s. hann fór á
kaf í vatnið. Gríska orðið, sem notað
er í guðspjöllunum, baptizein, merk-
ir einmitt þetta, að fara niður í, að
fara á kaf. Hugmyndin var sú, að
hinn gamli maður, þ.e.a.s. hið synd-
uga eðli, yrði skilið eftir niðri í vatn-
inu, og nýr og betri maður risi upp. Í
fyrstu var þetta bara gert við full-
orðna, eða m.ö.o. þá sem vissu hvað
var að gerast; áveðinn skilningur
þurfti að vera fyrir hendi. Skírnin
var innganga í kirkjuna og upp-
fræðslan tók venjulega þrjú ár, áður
en til sjálfrar athafnarinnar kom,
sem var á páskum.
Það var ekki fyrr en síðar, þegar
hinir skírðu (kristnir menn og kon-
ur), fóru að stofna fjölskyldur og
eignast börn, að krafa tók að mynd-
ast um að allir fjölskyldumeðlimirnir
hlytu sömu meðhöndlun, eins fljótt
og kostur var, þ.e.a.s. skírn. Um það
eru reyndar til heimildir frá 1. öld e.
Kr. En ennþá tíðkaðist niðurdýfing
sem meginregla.
Þegar kristnin barst svo til norð-
lægari landa, eins og t.d. Íslands,
þurfti að bregðast á annan hátt við
málunum, því ekki var hægt að nota
þá aðferð við lítil börn, vegna hættu
á að þau ofkældust og jafnvel dæju.
Þá fóru menn að dreypa vatninu á
höfuð þeirra.
Á kaþólskum tíma á Íslandi voru
börnin skírð allt að því nýfædd;
a.m.k. varð þetta að gerast innan
fimm daga. Skírnin var nefnilega tal-
in óhjákvæmilegt skilyrði fyrir eilífri
velferð þeirra; óskírð kæmust þau
m.ö.o. ekki til himna. Snemma á
lútherskum tíma (frá 1550) var þessi
frestur lengdur í sjö daga; á 19. öld
var þetta lengt í átta vikur og gat
orðið meira, ef barnið fæddist að
hausti eða vetri. Erfiðar samgöngur
og veður hömluðu. Það varð svo ofan
á, einmitt vegna þessa, að oftast var
skírnarathöfnin framkvæmd í
heimahúsum á Íslandi, einkum á 17.
og 18. öld, en einnig töluvert á þeirri
19.; að fara með börnin, stundum um
langan veg, í óhitaðar kirkjur, var
einfaldlega talið geta stefnt lífi
þeirra í bráða hættu.
Fermingin verður til
Með tímanum náði barnaskírn yf-
irhendinni í kirkjunni og varð alls
ráðandi. Við það datt niður hin
markvissa skírnarfræðsla, eins og
gefur að skilja. Hennar í stað kom
fræðsla eftir skírn, en ákaf-
lega var mismunandi hvern-
ig að því var staðið. Þar kom,
að í Vesturkirkjunni mynd-
aðist ákveðin athöfn, og átti
hún að vera framhald skírn-
arinnar. Fólst hún í blessun
með vígðri olíu. Þessi athöfn
nefndist confirmatio, og er
íslenska orðið ferming dreg-
ið af því. Confirmatio er lat-
ína og merkir „styrking“,
„efling“, „staðfesting“.
Athöfnin á rætur allt aftur
til Postulasögunnar, en þar
segir í 8. kafla, versum 14–
17:
„Þegar postularnir í Jerú-
salem heyrðu, að Samaría
hefði tekið við orði Guðs,
sendu þeir til þeirra þá Pét-
ur og Jóhannes. Þeir fóru
norður þangað og báðu fyrir
þeim, að þeir mættu öðlast
heilagan anda., því að enn
var hann ekki kominn yfir
neinn þeirra. Þeir voru að-
eins skírðir til nafns Drott-
ins Jesú. Nú lögðu þeir
hendur yfir þá og fengu þeir
heilagan anda.“
Allt frá 12. öld hafa kaþ-
ólskir menn talið ferm-
inguna vera eitt af sakra-
mentum kirkjunnar og lengi
vel máttu aðeins biskupar
fremja þá athöfn. Var hún
því oft nefnd „biskupun á ís-
lensku. Hún gekk þannig
fyrir sig, að krossmark var
gert á enni fermingarbarns-
ins með blöndu af ólífuolíu
og viðsmjöri eða balsami;
þetta efni nefndist krisma.
Biskup hafði vígt það á skír-
degi, og átti það að endast
allt árið.
Aldur fermingarbarna var
mismunandi, því ytri að-
stæður – þ.e.a.s. hvenær
börnin komust á fund bisk-
ups eða hann þeirra – réðu
þar miklu. Annað var það,
að upphaflega var engrar
fræðslu eða þekkingar
krafist sem undanfara
fermingarinnar. Þetta átti
að vera gjöf, þar sem heil-
agur andi væri móttekinn.
Börnin gátu því verið allt
frá nokkurra vikna gömul
og upp í það að vera sem
næst fullvaxta. Síðar, eftir
að farið var að krefjast ein-
hvers lærdóms til grund-
vallar, og þar sem mögu-
legt var að koma á annarri
fastri skipan, voru börnin
þó yfirleitt fermd á aldrin-
um 7–12 ára.
Inntak fermingarinnar
breytist við
siðbreytinguna
Skilningur manna á
fermingunni breyttist mik-
ið við siðbreytinguna, af
því að lútherska kirkjan
taldi hana ekki sakramenti,
heldur viðurkenndi ein-
ungis tvö, þ.e.a.s. skírn og
kvöldmáltíð. Kaþólskir
menn viðurkenndu hins
vegar sjö, þ.e.a.s. skírn,
kvöldmáltíð, fermingu,
skriftir, hjónavígslu,
prestsvígslu og hinstu
smurningu. Í röðum lúth-
erskra var hin gamla ferm-
ing talin óþörf og skaðleg,
enda talin geta varpað
skugga á og dregið úr eðli
skírnarinnar. Má því segja,
að sú fermingarathöfn hafi
verið lögð niður og aldrei
verið framkvæmd í lúth-
erskum kirkjum á þeim
tíma eða síðar.
Aðdragandi
og saga
fermingar-
innar
Úr bókinni: Árni Björnsson. Merkisdagar á mannsævinni. Reykjavík 1996.
Fermingarbörn í Stóra-Dal undir Eyjafjöllum árið 1903.
Úr bókinni: Hjalti Hugason (ritstjóri). Kristni á Íslandi. IV. bindi. Reykjavík 2000.
Elsta ljósmynd sem varðveist hefur af íslenskum presti með fermingarbarnahóp, frá um 1870.
Úr bókinni: Hjalti Hugason (ritstjóri). Kristni á Íslandi. IV. bindi. Reykjavík 2000.
Fermingarstúlka, Sólveig Jónsdóttir frá Ljárskógum í
Dölum. Um 1915.
Einhvers konar skírn hefur tíðkast með flestum eða
öllum þjóðum heims frá öndverðu. Álitið var að í
vatni brotnuðu allir hlutir, öll form, í sundur, leystust
upp í frumparta sína; að allt sem hefði áður gerst
eða orðið, hætti að vera. Hreinsun með vatni nam
fortíðina úr gildi og það sem upp reis var algjörlega
nýtt og ferskt.
SJÁ BLS. 6