Morgunblaðið - 24.03.2001, Blaðsíða 20

20 C LAUGARDAGUR 24. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
LÚTHERSKIR OG KAÞÓLSKIR
ÍSLENDINGAR tilheyrðu róm-versk-kaþólsku kirkjunni framá 16. öld, en gengu þá til liðsvið evangelísk-lútherska kirkju.
Tæp 90% íslensku þjóðarinnar til-
heyra nú á dögum evangelísk-lúth-
erskri þjóðkirkju, en á landinu eru
margar aðrar kirkjudeildir eða
trúarhópar, raunar hátt í 20 talsins,
og í heiminum öllum enn fleiri, ein-
hver hundruð eða jafnvel þúsundir.
Sú rómversk-kaþólska er á heims-
vísu langfjölmennust, með um
helming allra kristinna manna inn-
an vébanda sinna, eða um 1 millj-
arð, en hér á landi eru kaþólskir
menn einungis um 4.300 talsins.
Aðrar kirkjudeildir á Íslandi eru af
evangelísk-lútherskum meiði, þótt
ýmislegt beri í millum þeirra inn-
byrðis.
Eflaust eru margir sem ekki átta
sig á muninum á öllum þessum
kirkjudeildum eða hópum, og ferm-
ingarbörn eru þar engin undan-
tekning. Við skulum því reyna að
glöggva okkur á málinu og leita í
því skyni til Vísindavefs Háskóla
Íslands, en þar var einmitt borin
upp spurning um þetta fyrir
skemmstu.
Huglæg trú og hlutlæg
Til svara varð Haukur Már
Helgason, heimspekinemi og starfs-
maður Vísindavefsins, en hafði þar
samráð við lútherskan og kaþólskan
prest. Haukur Már ritar orðrétt:
„Túlka má muninn á kaþólskum
sið og lútherskum svo að trú hins
lútherska sé huglæg – ósýnileg – og
undir honum einum komin en trú
kaþólskra sé að nokkru hlutlæg –
hún sést – er fólgin í réttum verk-
um. (Trúaður lútherskur maður
vinnur þó rétt verk, en hann dæm-
ist ekki af þeim og trú hans ræðst
ekki af þeim.) Þetta er samofið
þeim greinarmun kenninganna að
lútherskir vísa aðeins til Biblíunnar
sem kennivalds en kaþólskir til
Biblíunnar og erfikenningarinnar,
en erfikenningunni fylgja nákvæm-
ari leiðbeiningar en finnast í Biblí-
unni um réttar gjörðir og fram-
kvæmd dyggða.
Ef kaþólskur maður bergir
brauðið við altarisgöngu verður
brauðið að holdi Krists í munni
honum vegna þess að presturinn
framkvæmir athöfnina fyrir hönd
kirkjunnar og Jesú Krists. Hvort sá
sem gengur til altaris eða veitir
sakramentið trúir á athöfnina er
málinu óviðkomandi í kaþólskum
sið. Altarisganga lútherskra hefur
ekkert gildi sem slík, heldur aðeins
ef trúaður maður tekur þátt í
henni. (Þá breytist raunar brauðið í
líkama Krists en hvernig það gerist
er mönnum hulið.) Trúin kemur á
undan athöfninni, meðal lútherskra,
en er að nokkru fólgin í athöfninni
meðal kaþólskra.
Samkvæmt hefð er í þessu svari
talað jöfnum höndum um kaþólska
og rómversk-kaþólska kirkju þegar
átt er við þá kirkju sem heyrir und-
ir páfann í Róm, enda þótt kaþólsk
þýði almenn og fleiri söfnuðir vilji
nefna sig kaþólska.
Gagnrýni Lúthers
Á 16. öld er Marteinn Lúther
meðal þeirra manna sem berjast
fyrir umbótum innan hinnar róm-
versk-kaþólsku kirkju sem þá var
stærsta og öflugasta valdastofnun
Evrópu. Á þessum tíma fóru miklar
sögur af spillingu og bílífi innan
páfadóms og mörgum kirkjunnar
mönnum þótti nóg um og vildu gera
þar bragarbót. En Lúther vildi ekki
aðeins uppræta spillingu heldur
sagði og stóran hluta af kenningu
kirkjunnar rangan.
Kirkjan hafði kennivald í tvennu
lagi, Biblíuna og erfikenninguna
eða hefðina sem biskupinn í Róm,
páfinn, áleit sig útleggja réttast. Á
tíma Lúthers var þetta að vísu
deiluefni innan kirkjunnar en frá
1870 hefur páfinn verið skilgreind-
ur sem óskeikull meðal kaþólskra.
Lúther vildi að aðeins væri vísað til
eins kennivalds um trúna, Biblíunn-
ar.
Vald páfans innan kaþólskrar
kirkju er skýrt með vísan til þess
er Jesús útnefnir Símon Pétur
stofnmann kirkju sinnar:
Þú ert Pétur, kletturinn, og á
þessum kletti mun ég byggja kirkju
mína, og máttur heljar mun ekki á
henni sigrast. Ég mun fá þér lykla
himnaríkis, og hvað sem þú bindur
á jörðu, mun bundið á himnum, og
hvað sem þú leysir á jörðu, mun
leyst á himnum. (Mt. 16;18—19)
Kaþólska kirkjan lítur svo á að
þetta vald Símonar Péturs erfist
með páfadæminu.
Lúther hafnaði þessari útlegg-
ingu. Áður hafði kirkjan klofnað í
grísku rétttrúnaðarkirkjuna og þá
rómversk-kaþólsku (1054). Rétt-
trúnaðarkirkjan leit svo á að allir
biskupar væru erfingjar að valdi
Péturs. Þar er því samkunda bisk-
upa æðsti dómur. Lúther túlkaði
þennan texta Mattheusarguðspjalls
svo að Pétur væri til dæmis um
sannkristinn mann en Kristur væri
kletturinn – öllum mönnum verður
þá fyrir trú sína jafnfært að nálgast
lykla himnaríkis.
Ný túlkun á Biblíunni
Lúther lagði um leið fram nýja
túlkun á Biblíunni. Kenning hans
um réttlætingu af trú vék frá op-
inberri túlkunarhefð kirkjuyfir-
valda. Vel þekkt er að menn gátu á
tíma Lúthers keypt sér aflausn
synda innan kirkjunnar – stytt sér
gegn gjaldi biðina í hreinsunareld-
inum á leið til Himnaríkis. Kaþ-
ólskir líta svo á að synd sé fólgin í
verknaði – hún sé drýgð með rangri
breytni og bæta megi fyrir hana
með réttri breytni. Lúther neitar
þessu, segir syndina ekki fólgna í
einstökum verkum og því verði
aldrei bætt fyrir syndir með góðum
verkum, hvorki eigin né annarra.
Syndin komi á undan verknaðinum,
liggi í hjarta mannsins og verði að-
eins leiðrétt með trú. Maðurinn
réttlætist aðeins með trú sinni. Góð
verk fylgi trúnni sjálfkrafa, en þó
að maður geri öllum stundum að-
eins það sem rétt og gott er sé
hann engan veginn hólpinn, því að
það gerir hann ekki trúaðan.
Innan kaþólskrar kirkju geta
menn tryggt sér dvöl í Himnaríki
með réttum gjörðum. Meðal lúth-
erskra eru þeir aðeins hólpnir sem
trúa, samkvæmt kenningunni um
réttlætingu af trú, en aðrir eru upp
á náð og miskunn Guðs komnir.
(Mt. 19;25–26: „[Lærisveinarnir
sögðu:] „Hver getur þá orðið hólp-
inn?“ Jesús horfði á þá og sagði:
„Fyrir mönnum eru engin ráð til
þessa, en Guð megnar allt.“)
Þegar erfikenningunni er hafnað,
Biblían stendur ein eftir sem orð
Guðs, og engar leiðir aðrar taldar
manninum til bjargar en trúin sem
býr innra með manninum en ekki í
gjörðum hans, þá leiðir af því að
mörgu öðru úr kaþólskum sið er
kastað fyrir róða. Lútherskir taka
til dæmis enga menn í dýrlingatölu,
telja það stangast á við fyrsta boð-
orðið (5. Mósebók 5;8: „Þú skalt
ekki hafa aðra guði en mig.“). Kaþ-
ólskir segja á móti að dýrlingarnir
Hver er munurinn
á lútherskri trú
og kaþólskri?
Fyrir hinn venjulega Íslending er á stundum erfitt að
greina á milli hinna ólíku kristnu trúarhópa í sam-
félaginu, enda virðast þeir hver öðrum líkir við fyrstu
sýn. En þegar nánar er skoðað kemur í ljós að oft er
um töluverðan mun að ræða þótt allir noti eina og
sömu Biblíuna til grundvallar kenningum sínum.
Ólíkur skilningur á eðli altarissakramentisins, eða öðru nafni heilagrar kvöldmáltíðar (brauðs og víns), er eitt af því
sem greinir lútherska menn og kaþólska í sundur og raunar aðrar kirkjudeildir líka, sumar hverjar a.m.k.
(%&'(224(5'&"
6!7 8%+$,,%
6 ),,%"
6
9"
!,#$
24(5'&

6 .!,#$
24(5'& 
+2'2
6 :2
24(5'
6 9"!,#$24(5'&
 
  

  
  
 !"
 

#$
! 
%!  &
'( &

$
(! !
)#


*
 &
%(  &  

*
 &
%
)& +(  

%

 & (
,
  *
! %

),,%"
)-
.
/!
 

)  

Úr bókinni: Einar Sigurbjörnsson. Ljós í heimi. Reykjavík 1996.