Morgunblaðið - 24.03.2001, Blaðsíða 34

34 C LAUGARDAGUR 24. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
SAGA FERMINGARKVERANNA
ALLT frá 12. öld hafa kaþólskir
menn talið ferminguna með sakra-
mentunum, en Marteinn Lúther
hafnaði réttmæti þess. Í skírninni
veitist heilagur andi og þar með
réttur guðs barna og öll gæði hins
kristna lífs, sagði hann. Fermingin
lagðist af með tilkomu evangelísk-
lútherskrar kirkju á 16. öld. Hins
vegar lögðu siðbreytingarmenn
ríka áherslu á, að tekin væri upp
fræðsla ungmenna í kristnum
fræðum, sem lyki með prófi, og
kæmi það með vissum hætti í stað
fermingar. Í þessu skyni ritaði
Lúther bókina „Der kleine Kat-
echismus“ árið 1529. Bókarheitið
merkir eiginlega „Litla kverið“.
Gríska sagnorðið katechizein
merkir „að kenna“ og þaðan eru
mynduð orðin katekismus (trú-
fræðsla, kver, barnalærdómur) og
katekoumenos (trúnemi). Þessi
bók Lúthers var snemma þýdd á
íslensku og fékk þá heitið „Fræðin
minni“. Tveimur árum eftir fyrstu
útgáfu bókarinnar gekk Lúther frá
henni í endanlegum búningi. Áttu
útgáfur þessa rits eftir að verða
æði margar á næstu öldum.
Í kirkjuskipan frá 1537, ættaðri
frá Kristjáni III. Danakonungi, er
svo fyrir mælt, að hvern sunnudag
eigi að halda sérstakar fræðaguðs-
þjónustur í kaupstöðum, þ.e.
„leggja út nokkra grein“ af Fræð-
um Lúthers. Í sveitum átti aftur á
móti seinni helmingur predikunar,
sem stóð alls eina klukkustund, að
gjöra grein fyrir einhverjum þætti
Fræðanna. Prestar áttu að sjá um,
að börnin lærðu Fræðin, og þá ut-
an að. Átti fólk
ekki að fá að
ganga innar sem
kallað var, þ.e.a.s.
fara til altaris, fyrr
en að þessu upp-
fylltu. Því til árétt-
ingar lét konungur
á prestastefnu
1573 samþykkja,
að ef nokkur
prestur veiti
sakramenti þeim,
sem ekki kann „hið
minnsta“ Fræðin
öll, skuli honum
refsað með því að
missa svo mikinn
hluta af tíundum
sínum sem biskupi
þyki hæfilegt. Og
fleiri samþykktir
um fræðanámið lét hann gera á
næstu árum.
Úti í Þýskalandi var fermingin
tekin aftur upp árið 1539, en í
breyttri mynd frá því sem áður
var. Nú var þetta ekki sakramenti,
heldur viðhafnarsiður.
Ekki er víst að ferming hafi
nokkru sinni lagst af með öllu hér
á landi eftir siðbreytingu. A.m.k.
er ljóst að Guðbrandur Þorláksson
Hólabiskup beitti sér fyrir því að
hún yrði almennt tekin upp og
Gísli Jónsson Skálholtsbiskup tók
brátt undir við hann. Guðbrandur
tekur af skarið og gefur árið 1596
út rit, þar sem hann mælir fyrir
um, að í Hólabiskupsdæmi skuli
upp tekin ferming og lýsir svo
þeirri athöfn.
Rit þetta er jafnan nefnt „Sú
rétta confirmatio“ eftir þremur
fyrstu orðum í titlinum. Mun það
vera elsta leiðbeining um fermingu
í lútherskum sið á Norðurlöndum.
Hún virðist sniðin eftir kirkjuskip-
an frá Lauenborg í Neðra-Sax-
landi 1585.
Ekki er vitað hvort fermingar
voru teknar upp í Skálholtsbisk-
upsdæmi á þessum tíma, né hvort
stöðugt framhald varð í Hólabisk-
upsdæmi eftir dauða Guðbrands,
1627. Konungsvaldið veitti nefni-
lega biskupunum engan atbeina í
þessu efni á 17. öld. Virðist sem
erfiðlega hafi gengið að koma
henni á að evangelísk-lútherskum
hætti, og hún jafnvel lagst niður
með öllu aftur, áður en hún var
lögskipuð hér með konungsbréfi 9.
júní 1741. Hafði ferming þá ekki
verið lögboðin fyrstu tvær aldir
siðbreytingartímans.
Mikil
áhrif lít-
illar bókar
Úr bókinni: Frosti F. Jóhannsson (ritstjóri). Íslensk þjóðmenning. V. Reykjavík 1988.
,-$
 .$/00 $,1$
$"& 
2-$
 .$30

$"( $$$$$$$$$$$$$$
$"& 
4-$
 .$ $05$ $  $+$ $* $$$$$$$$$$$$$$
$& 
6-$
 .$7& $+ 8-$
 .$9
*
 $ $  :-$
 .$7& $

$
 (
+ ;-$
 .$<0 $0$
* $$$$$$$$$$$$$$*0* $0$"
 5$%-
-
$$$$$$$$$$$$$$$  $
$
$(
$$$$$$$$$$$$$$ $
 $  
$$$$$$$$$$$$$$ 
 G G0 H
IJ G G
Baðstofa. Pennateikning frá 1864. Drengurinn á myndinni gæti verið að
lesa kverið.
<
$9"

)0$  =  $   ?+
$'0
(0
)$@0
)$'-$+
+
# $300  "$)0
A B0
$# 
$/

C
$

 $/



 $ (
(0
!0
$D




 $/

  $ 

+ 0
/ $/0
'0
$D (0
?   $# 0
)0*$)0


$-$
@
+ $A+
0
3(

$3(
0
#**
$ 0E!
$/
F

)$C
G E
 $H0
? $3

)$I0
 $ 9
 * *
+
/ *
$$
 




 $C
B  
#J
$B
B
 B
) 
 $0$

$  + 
$  


 $ 
 "  9 
$/

9"
$
  $

  $"&


D 

 $*
 
9
 D  $ .$*$

 * 
A( *$+$  
$* 
D
$
$
   *" 
 D 

$*
 


$  *-$  $

9+$0$( 9



   *"  
D  $"
9+$
$)
"
#$%"$*$ 
 

'&

J

9 K


K


K


L
K


L
L
K


A0
K


K


K


K


K


K


K


K


K








K


,8:2
,8MM
,8M:
,:;6
,;22
,;2M
,;6:
,;;1
,;M:
,N::
,N;;
,NMM
,M1:
,M4,
,M42
,M4;
,M66
,M66
,M84
,M8;
,M:6
,M;1
,M;:
,MN:
,MM6
09: H:
 :
G =1?A

:
:  A=F
F: =:K
L
F
 6 F=6
)*+,-.$/01+2345/6372$)83,91:59+$9;<+1=593>6