Morgunblaðið - 24.03.2001, Blaðsíða 22

22 C LAUGARDAGUR 24. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
SJÓNARMIÐ
FRÁ siðferðilegu sjónarmiðiætti fermingin varla að eigasér stað fyrr en við 16 áraaldur. Frá lagalegu sjónar-
miði, meðan ekki þykir ástæða til
að fella eldri réttarheimildir úr
gildi, á kirkjan að fara að lögum um
trúfélög og hækka fermingaraldur-
inn upp í 16 ár. Þetta eru lokaorð
B.Ed.-ritgerðar Sigrúnar Valdi-
marsdóttur, en hún útskrifaðist frá
Kennaraháskóla Íslands (KHÍ) fyr-
ir ári. Hún á rætur norður í Eyja-
fjörð, en er búsett í Hafnarfirði, þar
sem hún er fastráðinn kennari við
Víðistaðaskóla. Lokaverkefni henn-
ar úr Kennaraháskólanum nefndist
„Fermt barn forðast ...“ og var
könnun á viðhorfum framhalds-
skólanema til fermingar, trúar og
trúariðkunar.
Við tókum hús á Sigrúnu eitt
kvöldið og spurðum hana m.a. um
niðurstöður umræddrar könnunar,
en fyrst langaði okkur þó að vita
hvers vegna einmitt þetta efni hefði
orðið fyrir valinu sem rannsóknar-
verkefni til B.Ed.-prófs.
Lengi haft áhuga á fermingunni
„Ástæðan er einfaldlega sú, að ég
hef lengi haft áhuga á fermingunni,
aðallega vegna þess hvað mér hefur
fundist trúarlegi þátturinn hafa
skipt litlu en félagslegi þátturinn
mun meira máli og svona verið að
velta fyrir mér hvað veldur,“ sagði
Sigrún. „Með tilkomu borgaralegu
fermingarinnar fór ég síðan að
velta þessu enn frekar fyrir mér,
hvað ferming væri í raun í huga
fólks. Það sem gerði síðan útslagið
og olli því að ég ákvað að ráðast í að
gera könnun sem hluta af lokarit-
gerð minni, var þegar ég var í æf-
ingakennslu í KHÍ og var að kenna
fermingarárgangi trúarbragða-
fræði. Í þeirri kennslu var ég öllum
stundum að gera samanburð á þeim
trúarbrögðum sem voru til umfjöll-
unar og svo kristinni trú. Þarna
voru 40 ungmenni sem voru búin að
ganga til prestsins í meira en hálfan
vetur og voru við það að fara að
fermast en höfðu vægast sagt afar
takmarkaða þekkingu, hvað þá
skilning, á kristinni trúfræði. Flest
viðurkenndu reyndar að þau væru
að fermast vegna hefðarinnar og
gjafanna. Og þar sem kennari minn
í KHÍ, Gunnar J. Gunnarsson, var
að vinna að könnun um trúarleg
efni í grunnskóla, langaði mig að
skoða hvaða viðhorf framhalds-
skólanemar hefðu til fermingar og
trúar. Hvað fermingin væri í augum
þeirra sem höfðu fermst – eða ekki
– nokkrum árum áður.“
Guðfræði Lúthers hefur
ekki náð að festa rætur
En skyldi eitthvað hafa komið
Sigrúnu á óvart?
„Nei, ég held að það hafi ekki
verið neitt sem kom mér sérstak-
lega á óvart í niðurstöðum könn-
unarinnar. Ég fór af stað með
ákveðnar hugmyndir og tilgátur,
s.s. að flestir álitu ferminguna hefð
og fermdust þess vegna, sem og að
trúariðkun þeirra væri ekki mikil.
Engu að síður kom ýmislegt athygl-
isvert fram í könnuninni.
Það fyrsta var sú niðurstaða að
64% sögðu fermingarundirbúning-
inn EKKI hafa haft áhrif á trúaraf-
stöðu þeirra. Hver sem trúaraf-
staða þeirra var fyrir, jákvæð,
persónuleg, efahyggja eða hvað,
skyldi maður ætla að árangur ferm-
ingarstarfanna væri meiri. Að þeir
sem trúa hefðu t.a.m. styrkst í
trúnni, að þeir sem voru efins hefðu
e.t.v. fundið eitthvað við sitt hæfi
eða jafnvel orðið enn meira efins.
Og þeir sem ekki trúa styrkst jafn-
vel enn í þeirri afstöðu. Þeir sem
aftur á móti svöruðu því til að ferm-
ingarundirbúningurinn hefði haft
áhrif á afstöðu þeirra urðu í flestum
tilfellum fyrir jákvæðum áhrifum
og styrktust í trúnni, sem er mark-
mið fermingarstarfanna. Annað
sem er athyglisvert er að aðeins
einn einstaklingur af 284 svaraði
því að ferming væri fyrirbænarat-
höfn, en samkvæmt Lúther er það
hin eiginlega guðfræðilega merking
fermingarinnar; 35% líta á ferm-
inguna sem staðfestingu á skírninni
sem er skilgreining heittrúarstefn-
unnar frá miðri 18. öld og 13% sem
játningu við að fylgja Jesú. Alls eru
þetta 48%, eða um helmingur, sem
líta á fermingu sem staðfestingu á
trú. Það gefur sterklega til kynna
að guðfræði Lúthers hafi ekki náð
að festa rætur í samfélaginu, hvorki
meðal presta né almennings, en
samkvæmt henni er fermingin ekki
staðfesting á skírninni; skírnin er
eins og endanlegur sáttmáli Guðs
við menn – eða öllu heldur ómálga
börn – og verður ekki staðfestur
síðar. Fermingin er fyrirbænarat-
höfn þar sem blessun Guðs er veitt
fermingarbarninu að undangeng-
inni fræðslu, þar sem réttur skiln-
ingur og notkun á fagnaðarerindinu
er áréttuð. Um persónulega játn-
ingu og staðfestingu fermingar-
barns á sáttmála Guðs er því ekki
að ræða, en aftur á móti gefst þeim
kostur á að játa að leitast við að lifa
sem kristinn einstaklingur.“
Sigrún telur niðurstöður könnun-
arinnar sýna ótvírætt að mikill hluti
fermingarbarna láti fermast hefð-
arinnar vegna; félagslegi þátturinn
sé mun sterkari en sá trúarlegi.
„Í fyrsta lagi má nefna að 48%
líta á ferminguna sem trúarlega at-
höfn en þeir eru færri sem segja
Jesú vera son Guðs og frelsara, eða
42,5%. Ef ferming er trúarleg at-
höfn þar sem veitt er blessun Guðs
og börn játa að leitast við að fylgja
Jesú, sem er hvorki sonur Guðs eða
frelsari, hvert er þá trúarlegt inn-
tak athafnarinnar? Í ljósi þess
hversu margir líta á ferminguna
sem trúarlega athöfn, þ.e. 48% eða
tæpur helmingur, er merkilegt að
aðeins 27%, eða innan við þriðjung-
ur, létu fermast vegna trúarafstöðu
og einungis 21% játar kristna trú.
Langflestir, eða allt að 64%, láta
fermast hefðarinnar og gjafanna
vegna. Það sýnir hversu djúpar
rætur fermingin á sem félagslegur
viðburður. Hið félagslega hlutverk
tengist fyrst og fremst
Félagslegi þátturinn
gríðarlega sterkur
fjölskyldunni og þó að oftast sé
svo haft á orði að fermingarbarnið
taki sjálft ákvörðun um ferminguna
er raunin kannski oft önnur. Ferm-
ingarveislurnar snerta t.a.m. for-
eldra og fjölskyldu ekki síður en
barnið. Beinn og óbeinn þrýstingur
kemur frá foreldrum og ekki síður
öðrum ættingjum, s.s. ömmum og
gömlum frænkum, sem endurspegl-
ar hin sterku fjölskyldu- og ættar-
tengsl Íslendinga. Undirbúningur
fermingarinnar tekur margar vikur
og allt upp í mánuði og lendir oftast
á móðurinni. Foreldrarnir sýna
allri ættinni, og gott betur en það,
ábyrgð sína gagnvart fermingar-
barninu með því hvernig það er
klætt, með fermingarveislunni og
öðru tilstandi sem þessari athöfn
fylgir. Með tilliti til þessa má skoða
fermingargjafirnar, en andvirði
þeirra hleypur oft á tugum ef ekki
hundruðum þúsunda. Gjafirnar
beinast nú að barninu og eru um
leið tákn um að foreldrarnir eru að
koma barni sínu til manns, ferming-
arbarnið er stolt og stöðutákn for-
eldranna. Þá má heldur ekki
gleyma áhrifum félaganna, sem eru
gríðarleg á þessu þroskaskeiði;
unglingar leitast við að uppfylla
væntingar þeirra vinahópa sem
þeir tilheyra. Með því að skera sig
ekki úr, fylgja fjöldanum og gera
eins og vinirnir, tryggja þeir virð-
ingu og stöðu sína í hópnum, burt-
séð frá því hvort breytnin er sam-
kvæmt eigin samvisku eða ekki.
Annað, sem styrkir það enn frek-
ar hversu sterkur félagslegi þátt-
urinn er, er borgaraleg ferming á
vegum húmanistafélagsins Sið-
menntar. Félagið gefur sig m.a. út
fyrir að fremja athafnir við merk
tímamót í lífi fólks og þar á meðal
fermingu. Ferming er trúarleg at-
höfn, eðli og inntak athafnarinnar
er trúarlegt og hvað er þá borg-
araleg ferming annað en félagsleg-
ur viðburður, hefðin, að við 14 ára
aldur er haldin einhvers konar
manndómsvígsla með veislu og
gjöfum? Áður fyrr hlutu þeir sem
ekki fermdust í þjóðkirkjunni borg-
araleg réttindi við 14 ára aldur, s.s.
réttindi varðandi hjónavígslu. Þetta
heyrir sögunni til og í dag öðlast 14
ára unglingar engin borgaraleg
réttindi. Þeir sem kjósa að fermast
borgaralega eru því – að ég álít –
einungis að því hefðarinnar vegna,
veislunnar og gjafanna. Þeir hafa
kjark til að hafna fermingunni sem
trúarlegri athöfn og þá væntanlega
vegna trúarafstöðu en hafa aftur á
móti ekki burð í sér til að segja nei
við veraldlega þættinum, hvort
heldur það er vegna þrýstings eða
ekki. Þess vegna segi ég að það sé
auðveldara að afneita Jesú en gjöf-
unum.“
Fræðsla kirkjunnar æði slök
„Að síðustu fannst mér töluvert
merkilegar niðurstöðurnar um það
hvar unglingarnir höfðu lært mest
um kristna trú, ekki síst í ljósi orða
biskups, herra Karls Sigurbjörns-
sonar, en í formála að nýrri nám-
skrá fermingarstarfanna, sem kom
út í fyrra, segir hann, að nú sé
kennsluskylda í kristinfræði komin
á herðar prestanna, umfram allt, og
að trúaruppeldi heimilanna og
kennsla grunnskólans virðist ekki
skila því sem kirkjunnar menn
vildu sjá; því miður komi allt of
mörg fermingarbörn til prestsins
nánast ólæs á mál og hefðir og
grundvallaratriði trúarinnar. En
niðurstöður könnunar minnar eru
kirkjunni hins vegar síður en svo í
hag. Samkvæmt þeim er staða skól-
ans sterkust, eða 45,5%, og þó að
varla geti talist nokkur munur á
milli stöðu kirkjunnar, 18%, og
heimilanna, 19%, þá eru engu að
síður fleiri sem segjast hafa lært
mest um kristna trú heima en í
kirkjunni. Samkvæmt þessu stend-
ur kirkjan verst að vígi. Svipaða
sögu er að segja um mótunaráhrif
þessara aðila, þ.e. hlutfall þeirra
sem trúa í ljósi þess hvar þeir lærðu
mest um trú. Þar stendur skólinn
einnig nokkuð vel að vígi ekki síst í
ljósi þess að honum er einungis ætl-
að að sinna fræðsluhlutverkinu. Sjö
af hverjum tíu sem þar hafa mest
lært um trú segjast trúaðir, en átta
af hverjum tíu sem mest lærðu hjá
kirkjunni.
Á meðan starfshættir kirkjunnar
eru óbreyttir skila fermingarstörf-
in seint því sem prestar vilja sjá,
þ.e. að heimilin sinni skírnar-
fræðslunni betur, að börnin tileinki
sér boðskapinn persónulega og
verði virk í söfnuðinum,“ sagði Sig-
rún Valdimarsdóttir að lokum.
„Fermt barn forðast ...“
Sigrún Valdimarsdóttir ákvað að fermast ekki á sín-
um tíma, þá búandi norður í landi. Þó er hún mjög
leitandi og hefur alltaf verið og trúaðri en margur
sem telur sig vel kristinn. En henni finnst eitthvað
vera að í kerfinu, eitthvað sem gengur ekki upp, og
breytinga þörf.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Sigrún Valdimarsdóttir telur ýmislegt vera í ólagi í fermingarmálum á Ís-
landi, m.a. allt of lágur aldur þeirra ungmenna sem láta fermast, og segir
eðlilegra að miða við 16 ár hið fyrsta.


(!2$(/'!!,+'(B  2'('"!!C6'"!#!


 







 

 




0$5$#,&$"(/'!!,+'C
(B#   C$(!2


 
  
 



 !" 



0$()""(/'!!,+'>
(B   

  #$


$
 

 %&   $ #$


$
 
%&   '(
(
 $ 

)
"
 *  



 (
+ , $"
(/'!!,+'
(B   #*)/ 2/B,,"
('"!) #-(B,,$
(%&'("
B,,
 %&'
,,

E




   

    E E E
CE C
E
  C
E

C
E
 
C