Morgunblaðið - 22.04.2001, Qupperneq 34

SKOÐUN
34 SUNNUDAGUR 22. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
FULLTRÚAR Íslands á fundum
Loftslagssáttmála Sameinuðu
þjóðanna hafa um skeið reynt að fá
samþykkt sérstakt ákvæði sem viki
Íslandi að nokkru undan skuld-
bindingum Kyoto-bókunarinnar frá
árinu 1997, en Ísland
hefur ekki skrifað
undir þá bókun. Hún
skuldbindur hvert iðn-
ríki jarðar til að hafa
á árunum 2008–12
fært losun gróður-
húsalofttegunda niður
á eigið losunarstig
ársins 1990. Önnur
ríki, þróunarríkin,
verða aðilar að bók-
uninni nokkru síðar.
Undirtektir aðildar-
ríkjanna við umleitan
íslensku fulltrúanna
hafa verið dræmar. Þó
mun tækni- og vís-
indanefnd fundar að-
ildarríkjanna í Haag í
nóvember síðastliðnum um fram-
kvæmd Kyoto-bókunarinnar hafa
afgreitt tillögur ÍSLENSKU
fulltrúanna um „íslenskt ákvæði“
með jákvæðum hætti til síðari
fundar aðildarríkjanna, þar sem
það bíður pólitískrar ákvörðunar,
eins og Jakob Björnsson greinir
frá í Morgunblaðinu sunnudaginn
8. apríl síðastliðinn.
Íslensk rök
Í greininni rekur Jakob ítarlega
röksemdir sínar, og væntanlega ís-
lenskra fulltrúa á fundum aðild-
arríkjanna, fyrir hinu „íslenska
ákvæði“, þótt ekki komi skýrt fram
hverjar þeirra séu bornar fyrir hin
erlendu starfssystkin og hverjar
séu fremur ætlaðar til heimabrúks.
Með því að virkja fallvötn landsins
til raforkuframleiðslu til iðnaðar
megi gera ráð fyrir að dragi sam-
svarandi úr raforkunotkun til sama
iðnaðar í öðrum löndum. Og með
því að raforkuframleiðsla í öðrum
löndum sé að stórum hluta til
mengandi þýði samdráttur hennar
minni loftmengun alls. Á máli ál-
iðnaðarins þýðir þetta að álbræðsla
við mengunarlausa raforku frá ís-
lenskum fallvötnum myndi draga
samsvarandi úr álbræðslu við
mengandi raforku frá olíu- eða
kolaorkuverum erlendis. Slíkt ætti
að reikna Íslandi til tekna í meng-
unarkvóta. Það geri Kyoto-bókunin
ekki. Rökin hníga því að því að
bókunin sé hvorki skynsamleg né
réttlát. Eða er hún það?
Standast ekki
Kannski hvorugt, en miðað við
markmið Kyoto-bókunarinnar má
hins vegar segja að ákvæðið um
staðbundinn losunarkvóta þjóð-
ríkja sé óhjákvæmilegt. Jafnvel
þótt skynsamlegt virðist að bræða
ál við mengunarlausa íslenska raf-
orku fremur en við erlenda frá
kolakyntum orkuverum er á hinn
bóginn engan veginn tryggt að
draga muni úr kolabrunanum er-
lendis þótt álbræðsla heimsins færi
öll fram á Íslandi. Ástæðan er sú
að hagkerfi heimsins er ekki af
takmarkaðri stærð. Þegar legðist
af bræðsla áls á einum stað og
flyttist á annan er ekki gefið að
ekki kæmi nýr orkuneytandi í stað
álverksmiðjunnar sem aflögð yrði.
Auk þessa myndi fljótt sýnast
óréttlátt að „íslenskt ákvæði“ gilti
ekki fyrir aðrar þjóðir rétt eins og
Íslendinga. Þannig ætti Frakkland
að fá úthlutað mengunarkvóta fyr-
ir alla þá gríðarlegu raforku sem
þar er framleidd með kjarnorku,
eða sem svarar því sem með því
sparast í losun gróðurhúsaloftteg-
unda miðað við að sama raforka
væri framleidd við kola- eða olíu-
bruna. Munaði þá lítið um öll álver
heimsins á franskri grund ef los-
unarheimildir landsins yrðu reikn-
aðar á grundvelli slíks „íslensks
ákvæðis“. Og hvers ættu t.d. lönd-
in við Rín að gjalda að njóta ekki
sérstaks mengunarkvóta sem svar-
aði til þess sem spar-
ast í losun gróður-
húsalofttegunda við
flutninga fljóta-
prammanna miðað við
að góssið væri flutt
með bílum? Eða Danir
að fá ekki úthlutað
kvóta fyrir þann þjóð-
arsið að ganga og
hjóla í stað þess að
fara leiðar sinnar í bíl
eins og t.d. Íslending-
ar gera? Þess í stað
yrðu Danir enn að
draga úr bílaumferð-
inni ef þeir ykju við
losunina med t.d. nýj-
um álverksmiðjum,
rétt eins og Íslending-
ar verða kannski að tífalda hlut
handfæra-, neta- og línuveiða,
draga niður í umferðarhraðanum
og aka í minni bílum ef þeir vilja
nýta vatnsföll sín til að bræða ál en
virða Kyoto-bókunina.
Víða rök fyrir
„íslensku ákvæði“
Hagkerfi sérhvers lands hefur
þróast með sínum hætti. Á grund-
velli þeirrar þróunar er þeim gert
að mæta kröfunni um takmörkun á
losun gróðurhúsalofttegunda. Á Ís-
landi er gríðarleg losun gróður-
húsalofttegunda vegna togveiða og
bílanotkunar en mikil óvirkjuð
vatnsorka sem stjórnvöld eru að
komast í kastþröng með að nýta
vegna nýrra aðstæðna í umhverfis-
og efnahagsmálum. Í Danmörku er
hefð fyrir hjólreiðum og göngu til
og frá vinnu en bílisminn sækir á í
þungaflutningum vegna vegteng-
inga yfir Stóra-Belti og Eyrar-
sund. Hvarvetna eru stjórnvöld í
vanda með að takmarka loftmeng-
unina við fyrri mörk og hvarvetna
er tilefni til að krefjast „íslensks
ákvæðis“ til að leysa vandann. En
ef eitt land krefst slíkrar skradd-
arasaumaðrar „reglu“ fyrir sig er
viðbúið að önnur geri eins. Þess
vegna eiga íslensk stjórnvöld ekk-
ert svar við Kyoto-bókuninni ann-
að en að hlíta henni eða það sem
reyndar virðist freista þeirra mest:
Að krefjast sérstakrar pólitískrar
þróunaraðstoðar í mengunarkvóta
fyrir að skrifa undir. Í rauninni
felst í kröfunni um „íslenskt
ákvæði“ krafa um stuðning aðild-
arríkja Loftlagssáttmála Samein-
uðu þjóðanna við íslensk stjórnvöld
sem vegna pólitískra skuldbind-
inga sinna um bræðslu áls í land-
inu munu lenda í talsverðum erf-
iðleikum fáist ekki til þess
mengunarkvóti. Best væri að við-
urkenna þetta og hætta að reyna
að sannfæra almenning um að
Kyoto-bókunin sé vitlaus og órétt-
lát nákvæmlega gagnvart Íslend-
ingum einum þjóða eða bara yf-
irleitt. Til þess hníga engin rök,
hvorki þau sem hér hafa verið rak-
in né þau sem Jakob teflir fram til
viðbótar í fyrrnefndri grein sinni.
Þau rök eru annars mjög skemmti-
leg og byggjast á athyglisverðum
sannindum en skjóta heldur ekki
stoðum undir kröfu íslenskra
stjórnvalda um undanþágu frá
ákvæðum Kyoto-bókunarinnar.
Ástæðulaust
samviskubit
Jakob bendir á þá staðreynd að
tæpur þriðjungur af öllu bræddu
áli í heiminum er notaður í vélknú-
in farartæki, aðallega flugvélar,
bíla og lestarvagna. Hvert kíló af
áli sem leysir af hólmi þyngri efni í
vélknúnum farartækjum minnkar
orkunotkun farartækisins og þar
með yfirleitt olíu- eða bensínnotk-
un og þar með minnkar mengun af
útblæstri olíu- og bensínvéla þegar
ál er notað í stað járns eða annarra
þungra efna í farartæki. Eins auð-
vitað þótt ökutækið væri rafknúið
og raforkan fengin við brennslu ol-
íu eða kola. Í raun eru áhrifin þó
meiri því þegar t.d. tekst að létta
bílvél með áli í stað járns má jafn-
framt hafa hjólabúnaðinn, stoð-
kerfið og þess háttar léttbyggðara.
Álnotkun í farartækjum er að
þessu leyti gríðarlega orkuspar-
andi út af fyrir sig. Ef Ísland væri
eina landið þar sem hægt væri að
framleiða ál væri full ástæða til að
verðlauna þjóðina með ótakmörk-
uðum mengunarkvóta fyrir að láta
svo lítið að leggja heimsbyggðinni
til þetta undraefni.
En þannig er þessu ekki farið.
Bræðsla áls er ekki staðbundin og
því gæti hvaða land sem er krafist
„íslensks ákvæðis“ fyrir sig með
nákvæmlega þessum rökum, að ál-
notkun dragi úr mengandi orku-
notkun langt umfram það sem
nemur menguninni af álbræðslunni
sjálfri. Íslendingar sitja því miður
ekki einir að þessari röksemd.
Röksemdafærslan er reyndar
hæpin af öðrum tæknilegun og
hagfræðilegum ástæðum til viðbót-
ar. Ál í flugvélum er tæknileg
nauðsyn og ekki er rétt að án áls
yrðu þær smíðaðar úr járni. Flug-
vélaiðnaðurinn verður því að lang-
mestu leyti að sætta sig við það
verð á áli sem er á markaðnum
hverju sinni. Sama gildir í vaxandi
mæli um bílaframleiðendur. Þegar
álverð hækkar, vegna þess að
framleiðslan fylgir ekki eftirspurn-
inni eftir, gerist það einfaldlega að
verð á flugvélum og bílum hækkar,
flutningskostnaður eykst og notk-
un farartækjanna minnkar, elds-
neytiseyðsla þeirra minnkar sam-
svarandi og dregur úr loftmengun.
Við lækkandi álverð gerist það
gagnstæða: Því lægra álverð, því
ódýrari verða farartækin, því meiri
verður heildarnotkun þeirra, því
meiri verður olíu- og bensín-
notkunin og því meiri verður loft-
mengunin. Af þessum ástæðum
myndi það beinlínis stuðla að auk-
inni loftmengun ef bræðsla áls á
Íslandi nyti sérstaklega lágs orku-
verðs, t.d. vegna þess að ekki
þyrfti að kaupa til þess mengunar-
kvóta, þakkað væri „íslensku
ákvæði“ við Kyoto-bókunina, eða
vegna þess að ekki þyrfti að greiða
fyrir vatnsréttindi af íslenskum
fallvötnum né heldur greiða fyrir
bein og óbein spjöll af fram-
kvæmdinni.
Öfugt við það sem Jakob heldur
fram í grein sinni þurfa Íslend-
ingar því ekki að hafa samviskubit,
lofthjúpsins vegna, þótt þeir leggi
áliðnaðinum ekki til fallvötn sín.
KYOTO-BÓKUNIN OG
„ÍSLENSKA ÁKVÆÐIГ
Gunnlaugur
Sigurðsson
Öfugt við það sem
Jakob heldur fram í
grein sinni, segir
Gunnlaugur Sigurðs-
son, þurfa Íslendingar
því ekki að hafa
samviskubit, loft-
hjúpsins vegna, þótt
þeir leggi áliðnaðinum
ekki til fallvötn sín.
Höfundur er félagsfræðingur og
lektor við KHÍ.
Flísar
og
parketBorgartúni 33, Reykjavík • Laufásgötu 9, Akureyri