Morgunblaðið - 26.04.2001, Blaðsíða 38

38 FIMMTUDAGUR 26. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Í
KJÖLFARIÐ á deilu
Bandaríkjanna og Kína um
njósnir undan ströndum
Suður-Kína vakna margar
spurningar um þróun mála
í Austur-Asíu á undanförnum ár-
um. Flestum ætti að vera ljóst að
Kínverjar eru að brjótast til valda
og áhrifa í sínum heimshluta eftir
langvinna erfiðleika innanlands, en
hversu hröð mun sú þróun verða og
hver eru líkleg áhrif á stöðugleika
Austur-Asíu? Kína er bæði fjöl-
mennasta og elsta menningarríki
heims en hefur þó á undanförnum
tveimur öldum gengið í gegnum
erfiðleika og hörmungar sem lengi
vel sá ekki fyrir endann á. Kín-
verska keisaraveldið, sem á sér
fimm þúsund ára langa sögu, var
ólíkt vestrænum stórveldum að því
leyti að það nýtti sér ekki yfirburði
sína í vísindum, hertækni og skipu-
lagi til útþenslu utan síns heims-
hluta. Kína hefur í gegnum tíðina
lagt gífurlega áherslu á stöðugleika
innanlands og þar með getu til að
verjast árasum hættulegra ná-
granna. Samhliðaþessari „inn-
hverfu“ stefnu hefur ríkið einnig
leitast við að stjórna nágrannaríkj-
unum, leynt og ljóst, með því að
beita efnahags- og hervaldi á víxl.
Það er því nauðsynlegt að gera sér
grein fyrir því að það er grundvall-
armunur á sjálfsmynd og stefnu
Kína og vestrænna stórvelda. Þó
má segja að það hafi verið þessi eig-
inleiki kínverska ríkisins sem gaf
vestrænum kaupmönnum, studdum
af hervaldi, tækifæri til að ná yf-
irráðum yfir stórum hluta Kína um
miðja 19. öld.
Síðasta öld var í raun röð áfalla
fyrir kínversku þjóðina. Langvinn
borgarastyrjöld var einungis lögð
til hliðar til að berjast gegn innrás
japanska keisarahersins og eftir að
sigur fékkst bárust fylkingarnar
tvær á nýjan leik á banaspjót. Sigur
kommúnista seint á fimmta ára-
tugnum var þó ekki byrjunin á stöð-
ugleika innan ríkisins þar sem hinir
sigruðu Kuomintang (hreyfing lýð-
veldissinna undir stjórn Sjang Kai
Sjek) hörfuðu einungis til Formósu
(Taívan) og voru áfram horn í síðu
hins nýja ríkis, Mao Tsedong.
Stjórn kommúnista einkenndist
af mikilli hugmyndafræðilegri
sannfæringu og leiddi til fleiri
hörmunga fyrir þjóðina. „Fram-
faraskrefið mikla“ sem átti að þeyta
Kínverjum nauðugum viljugum
mörg ár fram í tímann með hrað-
soðinni iðnvæðingu og endurskipu-
lagi endaði í flóðum og hungurs-
neyð sem kostaði allt að tuttugu
milljónir Kínverja lífið á árunum
1959-61. Menningarbyltingin, 1966-
69, leiddi síðan til ringulreiðar og
skipulagsleysis og í upphafi áttunda
áratugarins var Kína ennþá
vanþróað bændasamfélag án veru-
legs iðnaðar.
Kína í lykilstöðu
Það kemur því mörgum á óvart
að þetta ríki er nú, aðeins þrjátíu
árum síðar, komið vel á veg með að
ná lykilstöðu valda og áhrifa í Aust-
ur-Asíu. Ástæðurnar fyrir þeirra
þróun er í raun að finna bæði innan
og utan Kína. Fyrst ber að nefna að
atburðir erlendis sem
stefnu stjórnvalda í varna
Ótrúlegir yfirburðir herja
manna, og þá sérstaklega
ríkjahers, yfir íraska h
Flóabardaga voru mikið á
kínverska ráðamenn og
ingja. Í kjölfarið hefur veri
áhersla á tæknivæðingu he
þó eru Kínverjar meðvitað
ef of hratt er farið er efna
gulleggið hætt komið, en
er talið að gífurlega aukin
til varnarmála hafi stuðlað
lokum Sovétríkjanna. Því
fyrstu verið lögð áhersla
flughers og flota og með
um samningum við Rússa h
verjar eignast hátæknivop
mörkuðu magni. Flugheri
eignast um 50 háþróað
neskar herþotur af Sukho
hefur einnig leyfi til fram
200 slíkum til viðbótar. Þ
tilfinnanlega bætt skipula
flughersins og Kínverjar e
að byrja að þróa getu til
istöku á flugi, sem er nauð
að auka not flugflotans
vantar Kínverja fljúgand
stöðvar og ratsjárvélar, ein
ar bandarísku AWACS, s
haft eftirlit med óvinav
stýrt aðgerðum úr lofti.
Kínverski flotinn er
fremst til strandvarna og
fyrst nú sem Kína hyggst
upp raunverulegum útha
því sambandi hafa þeir
áhuga á að eignast flugmó
næstu árum (sem gæti v
áðurnefndum Sukhoi-orr
um) og hafa nýverið key
rússnesk eldflaugaskip a
gerð. Kafbátaflotinn er
stöðugri þróun en þótt h
haldi yfir 70 kafbáta í dag
þeirra búnir til nútímaáta
flugmóðurskipa skortir
skip búin til að flytja her ti
sem og öflug loftvarnarskip
Landherinn hefur einn
búinn betri vop
framfarirnar h
verið nægilega
þeir biðu auðm
ósigur fyrir Víe
1977 og því er h
langt frá því
grannþjóðunum
lega. Auk tæknilegra vand
skortur á þjálfun og
helsta vandamál kínverska
í heild. Heræfingar eru ek
lega tíðar og viðbúnaður hv
ar er ekki sem skyldi en um
því sviði eru öllu erfiðari e
háþróuðum vopnum.
Þó að herinn sé á nokku
þroskastigi er ljóst að han
framtíðinni verða mjög
sérstaklega þar sem Kínve
einsett sér að tryggja eig
með vel búnum herafla. R
að taka fram að nær engar
í kjölfarið á vaxandi styrk Sovét-
ríkjanna á áttunda áratugnum sáu
Bandaríkin sér leik á borði og hófu
stjórnmálasamskipti við Kínverja
sem höfðu fjarlægst Sovétríkin eft-
ir tímabil samstarfs á sjötta ára-
tugnum. Þessi þróun gaf Kínverj-
um tækifæri til að kynnast
vestrænum markaðsbúskap og það
var síðan í kjölfarið sem Deng Xiao-
peng (arftaki Mao) ákvað að hefja
efnahagslegar umbætur að vest-
rænni fyrirmynd. Þessi fyrstu skref
í átt að alþjóðaviðskiptum og opnun
kínverskra markaða hlutu síðan
stuðning og styrk þegar efnahags-
legt hrun Sovétríkjanna varð lýðum
ljóst um miðjan níunda áratuginn.
Auk þess var fall Sovétríkjanna
áhrifamikil viðvörun til ráðamanna
í Beijing sem sáu greinilega að auk-
ið frelsi í viðskiptum og hröð opnun
samfélagsins gæti auðveldlega leitt
til breiðrar andstöðu gegn stjórn-
völdum. Þar sem máttarstólpi kín-
versks samfélags er innri stöðug-
leiki voru hér vissulega á ferð
hættumerki og ekki var einungis
um að ræða ótta valdhafanna við
þverrandi áhrif, heldur er ljóst að
þeir sáu fram á sundrungu og jafn-
vel erlend yfirráð á nýjan leik ef
lýðræðisöfl fengju að leika lausum
hala innan ríkisins.
Vegna breyttra viðskiptahátta,
aukinnar framleiðni og erlendra
fjárfestinga hefur Kínverjum tekist
að viðhalda um 10% árlegum hag-
vexti í nær tuttugu ár. Sagnfræð-
ingar næstu alda munu því líkast til
nefna til efnahagslega vakningu
Kína og nágrannaríkjanna þegar
merkustu atburðir síðustu aldar
eru teknir saman. Ef fer sem horfir,
sérstaklega ef Taívan sameinast
meginlandinu, verður Kína stærsta
hagkerfi heims innan fárra áratuga
og sú þróun mun vissulega hafa
mikil áhrif á valdajafnvægi Austur-
Asíu. Einnig er mikilvægt að geta
þess að efnahagsleg tengsl Kína og
grannríkjanna eru sívaxandi og þá
sérstaklega fyrir tilstilli
kínverskra íbúa þessara
ríkja.
Pappírstígur
Kínverski herinn hefur
lengi verið stærsti her
veraldar í mannafla talið.
Þó hefur stafað mjög takmörkuð
ógn af Þjóðbyltingarhernum síðast-
liðin 50 ár ef undan er talin sókn
þeirra gegn Bandaríkjaher í Kór-
eustríðinu. Þetta misvægi milli
mannafla og hernaðarlegrar getu
stafar af langri vanþróun kínverska
ríkisins og er öllu verra þar sem
tæknilegir yfirburðir eru æ mikil-
vægari í nútímahernaði. Einnig var
stefna Mao sú að viðhalda einungis
risastórum „bændaher“ sem gæti
sigrast á innrásarherjum með tölu-
legum yfirburðum einum saman.
Líkt og á efnahagssviðinu voru það
DREKINN
RUMSKAR
Kínverski drekinn er
að vakna og það mun
hafa veruleg áhrif, ekki
einungis í Asíu, segir
Erlingur Erlingsson í
grein sinni, þar sem
hann fjallar um þróun í
Kína síðastliðna öld.
Kína reynir
að stjórna
grannríkjum
sínum







 
 
     

 


 
  



  


 
    

   
!"#$
ERLENT FISKVINNSLUFÓLK
OG SJÓMANNAVERKFALL
GJALDTAKA Á
FERÐAMANNASTÖÐUM
Í skýrslu Efnahags- og framfara-stofnunarinnar (OECD) umstöðu umhverfismála á Íslandi,
sem kynnt var í fyrradag, er hvatt til
þess að Íslendingar beiti í vaxandi
mæli hagrænum stjórntækjum í um-
hverfismálum. Stofnunin ítrekar með
þessu tillögur sínar frá 1993 um sama
efni og telur raunar talsvert hafa
áunnizt í þessum málum síðan þá, t.d.
í sjávarútvegi og við meðferð spilli-
efna, en gera verði enn betur.
Með beitingu hagrænna stjórn-
tækja er í raun verið að verðleggja
umhverfið og nytjar mannsins af því.
Meðal annars hefur svokölluð nytja-
greiðsluregla rutt sér til rúms í vax-
andi mæli; að sá sem nýti náttúru-
auðlindir sér til ávinnings eða ánægju
greiði þann kostnað sem til fellur við
vernd auðlindanna, stjórnun og rann-
sóknir.
OECD leggur til að þessari reglu
verði beitt í ferðaþjónustu hér á landi
og að tekið verði gjald af ferðamönn-
um á friðuðum svæðum. Tekjunum
verði m.a. varið til að efla landvörzlu.
Þessar hugmyndir eru ekki nýjar af
nálinni, komu m.a. fram í áðurnefndri
skýrslu stofnunarinnar 1993. Stjórn-
völd hafa til þessa ekki tekið ein-
dregna afstöðu til þeirra, en slíkt er
að verða tímabært eins og Morgun-
blaðið hefur áður vakið máls á.
Ferðamönnum fjölgar ár frá ári hér
á landi. Bæði útlendingar og Íslend-
ingar ferðast í sívaxandi mæli um
hina viðkvæmu náttúru hálendisins.
Á mörgum vinsælum ferðamanna-
stöðum, t.d. við Gullfoss, á hvera-
svæðinu í Haukadal, í Dimmuborgum
í Mývatnssveit, í Dyrhólaey, við
Dettifoss, í Landmannalaugum,
Herðubreiðarlindum og víðar, er
ágangur ferðamanna orðinn svo mik-
ill að landið liggur undir skemmdum
en fé er af skornum skammti til að sjá
um landvörzlu, leiðbeina ferðamönn-
um, gera stíga og merkingar og
tryggja aðstöðu sem dugar fyrir hinn
mikla gestafjölda.
Ljóst er að gjaldtaka af ferðamönn-
um, sem heimsækja tiltekin vernduð
svæði, myndi gera kleift að standa
myndarlega að slíkum aðgerðum til
að hindra náttúruspjöll. Það færi svo
eftir upphæð gjaldanna, hvort þau
þjónuðu þeim tilgangi að takmarka
aðsókn að viðkomandi stöðum.
Ferðaþjónustan hefur lagzt gegn
hugmyndum af þessu tagi, m.a. með
þeim rökum að ferðamenn hafi þegar
greitt fyrir aðgang sinn að landinu í
formi ýmiss konar gjalda og að ferða-
skrifstofur muni sneiða hjá þeim
svæðum, þar sem aðgangseyrir er
innheimtur. Jafnframt hefur verið
bent á að sums staðar sé auðvelt að
koma gjaldtökunni við, en annars
staðar nær ómögulegt vegna að-
stæðna. Fyrrnefndu rökin vega ekki
þungt, svo lengi sem gjaldtakan er
hófleg og einkum miðuð við að standa
undir kostnaði við verndunaraðgerð-
ir. Náttúruperlurnar, sem um er að
ræða, eru ein helzta ástæða þess að
ferðamenn sækja Ísland heim. Það
verður að telja ólíklegt að þeir láti
hóflegt gjald hindra sig í að skoða
þær. Víða erlendis er innheimt gjald á
listasöfnum eða í sögufrægum bygg-
ingum, sem draga að sér ferðamenn.
Það kemur ekki í veg fyrir að ferða-
menn vilji skoða þessa staði. Hins
vegar þarf að skoða vel hvernig gjald-
taka verður framkvæmd og ekki er
hægt að útiloka að lagt verði á al-
mennt gjald, sem síðan renni til nátt-
úruverndar á fjölsóttum ferðamanna-
stöðum. En svo mikið er víst að
núverandi tekjur ríkisins af ferða-
mönnum renna ekki í nægilegum
mæli til náttúruverndar og aðgerða
til að hindra landspjöll við frægar
náttúruperlur.
Siv Friðleifsdóttir umhverfisráð-
herra sagði á blaðamannafundi, þar
sem skýrsla OECD var kynnt, að
gjaldtaka af ferðamönnum væri enn
ekki fýsilegur kostur þar sem ekki
hefði náðst samstaða um slíkt milli
stjórnvalda og ferðaþjónustunnar.
Hins vegar kæmi slíkt til greina í
framtíðinni og umhverfisráðuneytið
væri jákvætt gagnvart þessari leið.
Þessari afstöðu umhverfisráðherra
ber að fagna og verður að vona að hún
beiti sér fyrir rækilegri skoðun á mál-
inu. Við núverandi ástand í þessum
málum verður ekki unað.
Starfsemi fiskvinnslufyrirtækja ernú farin að stöðvast víða um land
vegna sjómannaverkfallsins og at-
vinnuöryggi fiskvinnslufólks er ógn-
að. Ekki situr hins vegar allt fisk-
vinnslufólk við sama borð. Erlent
fiskvinnslufólk frá löndum utan Evr-
ópska efnahagssvæðisins á ekki rétt
á atvinnuleysisbótum ef það er tekið
út af launaskrá með dags fyrirvara
eins og heimamenn og útlendingar
frá löndum innan EES-svæðisins og
gildir þar einu þótt það hafi greitt í
Atvinnuleysistryggingasjóð.
Þetta er óverjandi ástand. Hingað
til lands hefur undanfarin ár komið
fjöldi útlendinga, meðal annars frá
Póllandi, til að vinna í fiski. Vinnuafl
þessa fólks hefur verið notað til að
bjarga verðmætum og styrkja und-
irstöðuatvinnuveg þjóðarinnar. Hér
er um að ræða fólk, sem hingað er
komið til að vinna störf, sem Íslend-
ingar fást oft og tíðum ekki til að
vinna.
Fyrir Alþingi liggja nú ýmis frum-
vörp um málefni og réttindi útlend-
inga á Íslandi. Í frumvarpi til laga
um útlendinga er meðal annars kveð-
ið á um að afturköllun dvalarleyfis sé
„þó ekki heimil eingöngu af því að út-
lendingurinn er ekki lengur í starfi,
hvort heldur er vegna veikinda eða
slyss eða vegna þess að hann er at-
vinnulaus gegn vilja sínum“. Í þess-
ari lagasetningu verður að huga að
rétti útlendinga með tímabundið at-
vinnuleyfi frá löndum utan EES
þannig að þeir eigi rétt á bótum verði
þeir atvinnulausir „gegn vilja sín-
um“. Þetta er ekki aðeins spurning
um sanngirni heldur sæmd.