Morgunblaðið - 26.04.2001, Blaðsíða 48

UMRÆÐAN
48 FIMMTUDAGUR 26. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
SJÁLFBOÐIÐ
starf meðal aldraðra –
verðmæti fyrir ís-
lenskt samfélag er yf-
irskrift ráðstefnu sem
haldin verður í Ás-
kirkju föstudaginn 27.
apríl 2001.
Sagt hefur verið:
„Sjálfboðaliðastarf lif-
ir af áhuga og deyr af
skyldurækni.“
Sjálfboðaliði sem
tekur að sér að heim-
sækja ókunnuga
manneskju þarf að
vera gæddur þeim eig-
inleikum að vera
trygglyndur og heiðarlegur. Trygg-
lyndi felst í því að svíkja ekki gert
samkomulag. Sjálfboðaliði kirkj-
unnar kemur í nafni kristinnar
kirkju. Hann kemur inn á heimilið
sem gestur húsráðanda og þau eiga
samleið nokkurn spöl á leið sinni
um lífið.
Yfirlýstur tilgangur heimsókna-
þjónustu er að tryggja nágranna-
tengsl í sókninni.
Safnaðarstarf í kirkjunni undir
handleiðslu prestanna sem boða
orðið og svo starf þeirra sem söfn-
uðurinn hefur kosið í sóknarnefnd-
irnar þarf að vera í stöðugri
framþróun. Þróunin þarf að fylgja
breytingum í samfélaginu. Smáu
verkin sem unnin eru af sóknar-
börnunum geta orðið stór ef lánast
að bera ljósið heim til þeirrar
manneskju sem lifir í skugga eigin
aðstæðna.
Mikilvægur þáttur í starfi prests-
ins var sá að hann fór í „húsvitjun.“
Presturinn húsvitjaði: kom til að
taka manntal, prófa kunnáttu barna
(og fullorðinna) og fleira. Allar nið-
urstöður voru skráðar í kirkjubæk-
urnar.
Fátt er nýtt undir sólinni. Ein-
stakir þættir leggjast af en eru
stundum teknir upp aftur. Djákninn
er nærri jafngamalt starfsheiti og
presturinn. Þetta stöðuheiti er eng-
in uppfinning seinustu missera hér
á landi. Starf djáknans er hins veg-
ar í mótun nýrra tíma og aðstæðna.
Samkvæmt skilgreiningu á
starfssviði djákna í
dag er heimsóknaþjón-
ustan eitt af mikilvæg-
um verkefnum þeirra
djákna sem kallaðir
hafa verið og vígðir til
þjónustu í kirkjunni.
Ef heimsóknaþjónusta
á að standa undir nafni
þarf hún að vera vel
skipulögð í upphafi og
vinna þarf markvisst
að því að kærleiks-
þjónusta kirkjunnar,
skili sér út til þeirra
sem vilja þiggja. Þegar
sóknarnefndir hafa
komist að samkomu-
lagi um það að kirkjan þeirra vilji
bjóða sóknarbörnum þá þjónustu
sem kallast heimsóknaþjónusta, þá
þarf að ráða til starfsmann að ann-
ast undirbúning og hrinda verkefn-
inu í framkvæmd.
Djáknaþjónustan felst í því að
styðja þá sem eru einmana og verja
rétt þeirra sem minnst mega sín og
leitast við að veita birtu inn í líf
þeirra sem örvænta.
Líkt og embætti prestsins er
embætti orðsins þá er djáknaþjón-
ustan embætti handa, nándar og
heyrnar. Starf djáknans er eins og
útrétt hönd frá sóknarkirkjunni
með nánu samstarfi við þá sem vilja
sinna sjálfboðastarfi í vinaheim-
sóknum til þeirra sem ekki eiga
heimangengt.
Nokkurn undirbúning þarf að
vinna áður en starf er hafið í vina-
heimsóknum. Gott er að vera búinn
að gera sér grein fyrir því hvaða
aldurshópi ætlað er að sinna.
En vel að merkja, það er ekki nóg
að hafa viðfangsefnið heldur þarf
líka verkamennina í víngarðinn. Þá
kemur inn þáttur sjálfboðaliða.
Eðlilegast er að leita fyrst til þeirra
sem enn koma til kirkju en náð hafa
starfslokaaldri. Fólkið sem kemur í
félagslega samveru, biblíulestur og
bænasamkomur. Það skiptir öllu
máli hvernig heilsan er. Sjötug
manneskja getur verið frárri á fæti
en sú sem er mörgum árum yngri
en þjáist af sjúkdómum.
Heimili lasburða manneskju sem
ekki á heimangengt er sá vettvang-
ur sem starfið fer fram á og það er
leitast við að boða von og veita vin-
áttu og styrk eftir getu.
Kærleiksþjónustu kirkjunnar má
telja meðal félagslegra sjálfboða-
samtaka.
Skilgreining á ólaunuðu sjálf-
boðastarfi felur í sér:
– það er unnið í nafni samtaka
eða safnaðar
– það snýr að öðrum en nánustu
ættingjum
– það er skipulagt
– það er ólaunað
Sjálfboðið starf byggist ekki á
skyldu eins og hið opinbera starf og
getur þess vegna veitt persónulegri
þjónustu. Það er mikilvægt að vera
á verði gagnvart því að sjálfboðalið-
ar komi ekki í staðinn fyrir eða
verði bjargvættir minnkandi þjón-
ustu hins opinbera.
Ýmsar reglur þarf að halda. Þar
er þagnarskyldan algjört atriði.
Annað þarf einnig að hafa í huga og
það er lengd viðveru í hverri heim-
sókn. Gott ráð sem sænskur djákni
gaf okkur í náminu: „Ekki dvelja
lengi í hvert sinn. Betra er að koma
fjórum sinnum í einn tíma heldur en
einu sinni og stoppa í fjóra tíma.“
Of langar heimsóknir geta orðið
þreytandi fyrir báða aðila og er þá
enn í gildi það sem segir í Háva-
málum:
Ganga skal, skala gestur vera
ey í einan stað.
Ljúfur verður leiður
ef lengi situr
annars fletjum á.
Leggja þarf nokkra áherslu á
samveru og innri uppbyggingu
þeirra sem taka að sér þetta starf.
Samvera smástund einu sinni í
mánuði gefur aukinn kraft og skap-
ar sameiningu.
Sjálfboðaliðar í heimsóknaþjón-
ustu kirkjunnar í Reykjavíkurpró-
fastsdæmum hafa haft ómetanlega
styrk af morgunsamverum sem elli-
málaráð þjóðkirkjunnar stendur
fyrir. Þessar samverur veita sam-
hjálp og uppörvun í því starfi sem
unnið er úti í sóknunum.
Bók sem er handbók um heim-
sóknaþjónustu þýdd úr dönsku er í
prentun. Hún er skrifuð af starfs-
fólki stofnunar sem heitir: De Sam-
virkende Menighedspleje (Sam-
vinna kristilegrar heimsóknaþjón-
ustu). Bókin heitir: Med risiko for
venskab, sem ég kalla „Áhættuvin-
áttu“. Vissulega er það áhætta sem
liðsmaður tekur er hann býðst til að
heimsækja ókunnuga. Væntingar
eru miklar og vonbrigði því sár ef
ekki tekst vel til.
Ef ekki væri rekin heimsókna-
þjónusta væri hópur fólks sem ekki
hefði samskipti út í þjóðfélagið.
Þeir einfaldlega gleymast í önnum
daganna. Stórfjölskyldan tilheyrir
liðinni tíð og aldraðir verða útundan
í öllu veraldarvafstrinu, lifa oft í
einsemd og hafa fáa eða enga til að
deila með sorgum sínum og gleði.
Hlúum að heimsóknaþjónustu
kirkjunnar því sjálfboðið starf með-
al aldraðra er verðmætt fyrir sam-
félagið.
Heimsóknaþjónusta
kirkjunnar
Kristín Bögeskov
Sjálfboðaliðar
Smáu verkin sem unnin
eru af sóknarbörnunum
geta orðið stór, segir
Kristín Bögeskov, ef
lánast að bera ljósið
heim til þess sem lifir í
skugga eigin aðstæðna.
Höfundur er djákni og umsjónar-
maður innanlandsaðstoðar
Hjálparstarfs kirkjunnar.
Í GEGNUM árin
hafa samskipti þjóða
óumdeilanlega aukist
svo um munar. Við
þessar breytingar hafa
ýmsir samningar og
samkomulög verið gerð
til að auðvelda þessi
samskipti. Nýleg aðild
Íslands að Schengen-
samningnum hefur
styrkt samskipti okkar
við önnur Evrópuríki á
sviði ferða- og öryggis-
mála. En hvernig get-
um við tryggt öryggi
okkar í umhverfismál-
um á alþjóðavettvangi?
Við höfum jú ýmsar stofnanir inn-
anlands eins og umhverfismálaráðu-
neytið, ríkisisreknar og óháðar um-
hverfisverndarstofnanir og önnur
samtök. Í íslenskum lögum má einn-
ig finna lög og reglugerðir sem lúta
að umhverfismálum. En mengun
þekkir engin landamæri. Mengað
vatn, loft og lífverur geta borist
óheftar milli svæða. Við höfum oft
orðið vitni að umhverfisslysum og
misnotkun náttúruauðlinda sem
hafa haft víðtæk áhrif á umhverfið.
Gróðurhúsaáhrif, ósonlagseyðing og
þrávirk lífræn efni eru meðal vanda
sem allar þjóðir þurfa að berjast
gegn.
Þar sem umhverfisvernd er ekki
hægt að sinna til hlítar innan eins
ríkis ber okkur að líta til annarra
þjóða og leita að sameiginlegum
grundvelli til samstarfs. Vissulega
hefur þetta verið gert áður og hefur
ótal alþjóðlegum stofnunum með
ólík markmið verið komið á fót. Ef
litið er á Evrópusambandið má sjá
að það hefur staðið sig ágætlega á
umhverfissviðinu og býr yfir þeim
eiginleikum að geta orðið sterkt
vopn í framtíðinni. Þar sem Evrópu-
sambandið hefur töluverð ítök innan
fjölda þjóða, bæði þjóða sem eru í
sambandinu svo og þeirra sem
standa fyrir utan það, hefur sam-
bandið meiri völd en flestar aðrar
stofnanir. Enn fremur eru umhverf-
ismál eitt af forgangsatriðum á
stefnuskrá ESB, sem hlýtur að telj-
ast gott byrjunarskref.
Í Rómarsamningnum sem aðild-
arríki ESB skrifuðu undir árið 1957
voru engin sérákvæði um umhverf-
ismál. Upp úr 1970 þegar mikil
vakning varð á sviði umhverfismála
og almeningur í Evrópu fór að gera
kröfur um aðgerðir til úrbóta voru
aðildarríki ESB ekki
lengi að gera sér ljóst
að samvinna yrði nauð-
synleg ef niðurstöður
ættu að vera marktæk-
ar og efnahagur að
haldast í jafnvægi.
Greinilegt var að ef ein
þjóð herti reglur um
framleiðslutækni, efna-
notkun og losunarmörk
myndu slíkar reglur
auka framleiðslukostn-
að og veikja sam-
keppnisstöðu þjóðar-
innar. Þar að auki yrðu
niðurstöður takmark-
aðar ef aðeins ein þjóð
hætti til dæmis að losa eiturefni í á
sem rennur gegnum fleiri ríki. Á
þessum tíma sýndi Evrópusamband-
ið fram á að það er fært um að vinna
sem ein heild, skjótt og markvisst ef
þörf krefur, því á skömmum tíma
var gerð umhverfisstefna og í kjöl-
farið á henni fylgdu ýmsar gerðir til
að fylgja megináherslum stefnunn-
ar.
Með tilkomu Einingarlaga Evr-
ópu árið 1986 var bætt við ákvæðum
sem tengjast annars vegar umhverf-
ismálum tengdum innri markaði og
síðan almennum umhverfismálum.
Síðari samningar staðfestu og
styrktu þessi ákvæði. Staðan í dag
er eins og fram kemur sú að um-
hverfismál eru orðin eitt af for-
gangsatriðum í stefnu Evrópusam-
bandsins.
Megináherslur í umhverfisstefnu
ESB eru að varðveita, vernda og
bæta náttúruna, að tryggja heilsu
fólks, nýta náttúruafurðir á skyn-
saman hátt og örva aðgerðir á al-
þjóðavettvangi. Sambandið byggir á
hugtakinu um sjálfbæra þróun og að
sá sem veldur umhverfismengun
eigi að bæta tjónið sjálfur. Til þess
að ná árangri á þessum vettvangi
hefur ESB lagt sitt af mörkum með
ólíkum aðgerðum. Sett var upp um-
hverfisstofnun ESB í Kaupmanna-
höfn sem hefur yfirumsjón með um-
hverfismálum innan samtakanna.
Grundvallarákvæði hafa verið sett
og lög um atriði eins og hámarks-
losun og útblástur eiturefna, kröfur
um hreinsun og reglur um leyfilegt
innihald söluvara, svo dæmi séu
nefnd. Þar að auki hefur sambandið
haft hvetjandi áhrif á markaðinn
með því að veita söluvörum um-
hverfismerkingar og útbúa viður-
kennda staðlakerfið ISO 14001 fyrir
fyrirtæki sem vilja innleiða um-
hverfisstjórnunarkerfi í rekstur
sinn. Einnig er stefnt að því að sam-
hæfa mæliaðferðir og þurfa aðildar-
ríki ESB að fylgjast með öllum
áhrifum sem þau hafa á umhverfið.
Með fjárveitingum er síðan verið að
stuðla að rannsókna- og þróunar-
starfi, sem leiðir til aukinnar þekk-
ingar og tækninýjunga í umhverf-
ismálum. Með áherslu á aukið
upplýsingaflæði eiga upplýsingar
um slíkar nýjungar að vera þjóðun-
um aðgengilegar. Eins og sjá má eru
möguleikarnir heilmargir og leiðir
til framfara má finna víða.
Evrópusambandið hefur margt á
stefnuskrá sinni og enn virðist sem
efling innri markaðar og starfsemi
hans standi framar en umhverfis-
mál. Einnig má segja að í reglum
sambandsins séu ákvæðin um um-
hverfismál mörg óskýr og skuld-
bindingargildið takmarkað.
Engu að síður hafa evrópskar
þjóðir náð töluverðum árangri, þeim
tekist að semja um reglur og staðla
og þær hafa haft mótandi áhrif á al-
þjóðavettvangi í umhverfismálum.
Aukið vægi rannsókna- og þróunar-
starfs sem og dreifing þekkingar
hefur einnig skilað jákvæðum nið-
urstöðum. Með stækkun ESB til
austurs, þar sem umhverfismál hafa
ekki náð upp á pallborðið, má vænta
framfara og þar af leiðandi mun
ástandið í allri Evrópu batna.
Sem Íslendingar og unnendur
ósnortinnar náttúru ber okkur
skylda til að fylgjast grannt með
umhverfismálum á alþjóðagrund-
velli. Við verðum að nota það vald
sem við höfum til að þrýsta á auknar
aðgerðir og taka virkan þátt í um-
hverfismálum innan Evrópu sem og
innan Evrópusambandsins.
Evrópusambandið
og umhverfismál
Ólöf G. Söebech
Vistfræði
ESB getur verið mikil-
vægt verkfæri, segir
Ólöf G. Söebech, í
baráttunni gegn al-
þjóðlegum umhverfis-
vandamálum.
Höfundur er í stjórn
Evrópusamtakanna.