Morgunblaðið - 26.04.2001, Blaðsíða 46

UMRÆÐAN
46 FIMMTUDAGUR 26. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
FJÖLDI erlendra
barna á skólaskyldu-
aldri hefur aukist veru-
lega á síðastliðnum ár-
um. Sótt var um
fjármagn til kennslu í
íslensku sem öðru
tungumáli fyrir rúm-
lega 600 börn í Reykja-
vík en um 1.400 á land-
inu öllu. Um er að ræða
íslensk börn, börn úr
blönduðum hjónabönd-
um og hluti þess hóps
býr við þrjú tungumál
og börn sem eiga báða
foreldra erlenda. Öll
börnin eiga það sam-
eiginlegt að hafa ekki
enn nægilegt vald á íslensku máli.
Hópur erlendra barna á Íslandi er
mun fámennari en sá hópur ís-
lenskra barna sem stundar grunn-
skólanám í öllum álfum heims. Þau
eru talin 4.600 og eru þó ótalin ís-
lensk börn sem eru fædd erlendis.
Það eru aðrar þjóðir sem sjá um
menntun og aðlögun þessara ís-
lensku barna. Þau myndu fylla eina
13 meðalstóra grunnskóla ef þau
byggju á Íslandi.
Íslenskir heimsborgarar
og hins vegar nýbúar
Sínum augum litur hver á silfrið.
Íslendingar búsettir erlendis eru af
okkur taldir heimsborgarar en er-
lent fólk á Íslandi er bara nýbúar.
Eimir hér af þeim gamla hugsunar-
hætti að Íslendingar hafi víkingablóð
í æðum og hafi arfgengan styrk til
þess að sækja sér fang
og frægð erlendis. Þeir
mega taka vinnu frá
öðrum erlendis og talið
er sjálfsagt að þeir
njóti allra almennra
borgarlegra réttinda,
annað væri siðleysi. Ís-
lendingar eru hvattir
til þess að læra erlendis
enda ódýrt og hagstætt
fyrir íslenska ríkið.
Þeir eru óragir við að
taka sig upp með börn
og bú enda taldir
kjarkmiklir að upplagi.
Börnin hafa ekki valið
að flytja og þurfa að yf-
irgefa ættinga og vini.
Segja má að þar með hafi þau að
hluta til stöðu flóttamannsins rétt
eins og erlendu börnin okkar, þar
sem þau eru áhrifalaus um eigin lífs-
stöðu. Erlendis hafa þau stöðu nýbú-
ans. Þau verða mállaus, viðkvæm,
einmanna, vinalaus og eiga einungis
foreldra sína að. Þau þurfa að ganga
í gegnum aðlögunarferli sem oftar
en ekki einkennist af sterkum til-
finningum og varnarviðbrögðum.
Fyrstu árin býr fjölskyldan við mikið
álag. Hvernig skólinn, kennarar,
bekkjarfélagar og fjölskyldur þeirra
taka á móti erlenda barninu í upphafi
veru í nýju landi getur haft úrslita-
áhrif á tiltrú barnsins hvernig því
komi til með að vegna í nýju sam-
félagi. Ef barnið er svo lánsamt að
hitta fyrir manneskjur sem fóstra
það að nýrri menningu þá læknar
tíminn flest sár og eftir standa minn-
ingar um alla litlu sigrana. Ef heim
er snúið þá verða þeir stærri, en þá
hefst nýr aðlögunartími og barnið
þarf að fást við nýjar kröfur í máli og
námi.
Hvaða örlög sköpum við er-
lendum börnum á Íslandi?
Ýmsar óstaðfestar sagnir eru á
sveimi rétt eins og af skítugu börn-
unum hennar Evu sem urðu að
huldufólki. Erlendum Evubörnum
skilaði hins vegar upp að Íslands-
ströndu inn í skel og hvort þær bera í
sér kynlegan krækling eða perlu fer
ýmsum sögum af. Sögurnar bera
einkenni þjóðsagna en of margar
fela í neikvæða forspá um gengi
þessarar fyrstu kynslóðar erlendra
barna á Íslandi. Þjóðin hristir haus-
inn enda hefur hún ekki verið alin
upp við fjölmenningarlegt samfélag
og framandleika heima fyrir. Það
hefur slæm áhrif á sjálfsmynd er-
lendra barna á Íslandi og tekur frá
þeim vonina. Hins vegar er veruleik-
inn fjölbreyttari en fiskisögur ná að
fanga. Erlendum börnum gengur og
hefur gengið vel þegar og ef þau fá
góð skilyrði, það vita þeir sem um
þau sjá. Að sjálfsögðu ber að hafa í
huga að tungumálanám er ekki
sterkasta hlið allra barna og of fáir
kunna að kenna börnum íslensku
sem annað tungumál. Engar rann-
sóknir liggja fyrir á almennu náms-
gengi þeirra né eru til samræmd
próf sem mæla framfarir í máli. Fátt
er vitað með vissu hvaða áhrifaþætt-
ir skipta máli. Hyggjuvitið og reynsl-
an segir okkur að sterk sjálfsmynd,
uppörvun heima og í skóla, persónu-
leiki og færni kennarans, samstarf
heimilis og skóla, vinátta innlends
fólks, viðhald móðurmáls og þátt-
taka í félagslegu starfi skipti miklu
máli. Ef þessir þættir eru til staðar
gefur það börnunum lykil að hverju
herbergi menningarinnar jafnframt
því sem fyrri hæfni og menningar-
fylgjur eru dregnar fram í dagljósið.
Í þessu starfi er starf kennarans
þungamiðjan. Þeir hafa margir unn-
ið gott starf en hávaðalaust. Ég hvet
þá til þess að miðla af þekkingu sinni
og gefa öðrum góðar fyrirmyndir.
Hins vegar er alveg ljóst að mörg er-
lend börn hafa liðið fyrir að landinn
er óvanur að taka á móti og mennta
útlendinga og beita fjölmenningar-
legum kennsluháttum og yfirvöld
hafa ekki skapað þeim eða skólum
þau skilyrði sem skyldi. Úr því verð-
ur að bæta.
Erlend börn eru
bandingjar tungunnar
Erlend börn í Reykjavík, sem eiga
rætur að rekja til annarra heimsálfa,
og íslensk börn sem búa utan vest-
rænna ríkja eiga sum hver það sam-
eiginlegt að vera „sjáanlegir“ útlend-
ingar. Við skulum vona að það hái
þeim ekki. Þau séu velkomin hvort
sem þau eru dvelja um stund eins og
farfuglar eða verða staðfuglar. Þeg-
ar börn þurfa að aðlagast ólíkri
menningu skiptir sköpum að þau séu
vel varin því áreitin geta orðið svo
mörg. Þau eru sérstaklega viðkvæm
fyrir neikvæðum athugasemdum og
fordómum. Þegar fullorðnir skjóta
eitruðum örvum hertum í kynþátta-
hatri í skjóli tjáningarfrelsis þá hitta
þær börn í hjartastað. Þau sár gróa
seint og geta haft afgerandi áhrif á
persónuþroska þeirra. Okkur full-
orðna fólkinu ber, ekki síst handhöf-
um fjórða valdsins, fjölmiðlanna, sú
skylda að bera skjöld fyrir þau, því
þau geta ekki varið sig. Þau eru
bandingjar tungunnar og búa ekki
við frelsi tjáningarinnar og bera sinn
harm í hljóði.
Fjölbreyttari fegurð,
fjölgreind og framtíðin
Við sem störfum að málefnum er-
lendra barna vitum og sjáum að
flokkurinn er upp til hópa fríður og
föngulegur. Þegar þau vaxa úr grasi
mun margur Íslendingurinn augu
sín á þeim festa. En ekki munu allir
hljóta náð ástargyðjunnar. Það fékk
einn kynþáttahatari og rokkari Dan-
merkur að reyna. Ör Amors hitti
þursann þann og hann varð gjörsam-
lega heltekin af ást á pakistanskri
stúlku en sú ást var ekki endurgold-
in. Ekki bylur lengur úr hans tunnu.
Í næstu grein verður fjallað um
skilyrði erlendra barna sem bæta
þarf.
Erlendu börnin hennar Evu –
hver verða örlög þeirra?
Friðbjörg
Ingimarsdóttir
Nýbúar
Mörg erlend börn hafa
liðið fyrir það, segir
Friðbjörg Ingimars-
dóttir, að landinn er
óvanur að taka á móti og
mennta útlendinga.
Höfundur er kennsluráðgjafi
nýbúafræðslu á Fræðslumiðstöð
Reykjavíkur.
KVEIKJAN að
þessari grein er um-
fjöllun um menntamál í
Morgunblaðinu sunnu-
daginn 8. apríl síðast-
liðinn. Þar var mikil
umfjöllun um skólamál
og rætt við nokkra ein-
staklinga sem höfðu
ýmislegt um málefni
grunnskólanna að
segja. Það var rætt við
skólastjóra í fjöl-
brautaskóla, rektor,
menntafulltrúa Sam-
taka atvinnulífsins, for-
mann Félags grunn-
skólakennara, forstjóra
Íslenskrar erfðagreiningar og fleiri.
Það fyrsta sem vakti athygli mína
var að það var ekki talað við neinn
einstakling sem er „bara“ grunn-
skólakennari. Hvað þá heldur ein-
hvern sem er vel að sér í kennara-
fræðunum, s.s. þá kennara sem ég
hef í Kennaraháskóla Íslands. Ég
skil varla hvernig er hægt að halda
uppi umræðu um menntamál án þess
að hafa þetta fólk með í ráðum og
mér finnst lítið gert úr þessari stóru
fagstétt sem kennarar eru. Þeir sem
rætt var við höfðu margt merkilegt
að segja varðandi þróun skólamála.
Flestir vilja miklar og róttækar
breytingar og flestir viðurkenna að
við þurfum að eyða meiri peningum í
menntakerfið.
Samkeppni eða samstarf?
Bogi Pálsson, formaður Verslun-
arráðs Íslands, talaði mikið um sam-
keppni. Ég get ekki neitað því að
hugmyndirnar virðast við fyrstu sýn
mjög góðar. Að nýta samninga hins
nýja hagkerfis (ég vissi reyndar ekki
að það væri nýtt!), fá hæfustu ein-
staklingana til starfa, samkeppni
hugmynda og aðferða, samkeppni
milli skóla, samkeppni milli nem-
enda, samkeppni milli kennara og
svo samkeppni og aðeins meiri sam-
keppni. Samkeppnin hefur jú virkað
á mörgum sviðum atvinnulífsins. Það
er hægt að sanna með því að benda á
hina ýmsu einstaklinga sem náð hafa
langt í samkeppnis-
þjóðfélagi. En það
gleymist yfirleitt að líta
á hina sem ekki eru
samkeppnishæfir, sem
hafa ekki það sem til
þarf. Ég skil ekki
hvaða vanda sam-
keppni á að leysa í skól-
um. Ég held einmitt að
samstarf ólíkra ein-
staklinga sé miklu nær
því að vera lausnin. Ég
spyr: Hvernig á að
leggja mat á það hvaða
kennarar standa sig vel
og hverjir ekki? Hvaða
kennari er hæfur? Er
það sá sem skilar góðum einkunnum
eða er það sá sem ver mestum tíma í
skólastofunni? Það fara því miður
ekki allir kennarar af stað með sama
„hráefni“. Bogi telur að með mark-
aðshyggjuhugmyndunum geti skól-
arnir keppt um hæfustu starfskraft-
ana. Hann gleymir því að hingað til
hafa hæfustu starfskraftarnir sótt í
kennarastarfið en margir þeirra
hrekjast þaðan smám saman af því
að þeir vilja geta séð fyrir fjölskyld-
unni.
Menntun eða jeppi?
Kári Stefánsson, forstjóri Ís-
lenskrar erfðagreiningar, hafði
margt gott um menntun að segja. Ég
er sammála Kára í því að það þarf að
kalla samfélagið til ábyrgðar en ekki
bara einstaka menn. Ennfremur er
ég sammála því að almenn menntun
sé betri en sérhæfing í grunnskólum.
En það er margt í orðum Kára sem
ég get engan veginn sætt mig við.
Kári, eins og margir Íslendingar, tal-
ar nefnilega út frá hag ríka manns-
ins. Hann fer fögrum orðum um
einkaskólana í Bandaríkjunum en
gleymir að hugsa út í það að það geta
ekki allir sent börnin sín í einka-
skóla. Orð hans um að leyfa foreldr-
um frekar að kaupa menntun fyrir
börnin sín heldur en jeppa hljóma
vel … fyrir ríka manninn! En hvað
með þá sem hafa ekki efni á jeppa og
hvað þá á því að fjárfesta í menntun
barna sinna? Það þarf ekki að hugsa
lengi til að sjá hvernig það myndi
enda: Bilið milli ríkra og fátækra
myndi aukast og það er nógu breitt
fyrir!
Hvað er að gerast í skólunum?
Með hverjum degi aukast kröfur á
hendur skólanna. Kennararnir eiga
hreinlega að geta reddað málunum,
bjargað þjóðfélaginu frá glötun! Út
úr skólunum eiga að koma fullmót-
aðir einstaklingar og það á ekki að
skipta neinu máli hvaða „hráefni“ er
lagt af stað með. Nýlega var ég í
tveggja vikna æfingakennslu. Miðað
við það viðhorf sem samfélagið virð-
ist hafa bjóst ég við því að í kennslu-
stofunni væru óvirkir nemendur og
þreyttur kennari. Vinnubækurnar
væru helsta agatækið og að kenn-
ararnir þekktust varla. En sú varð
ekki raunin. Í árganginum sem ég
kenndi í var mikið og öflugt samstarf
milli kennara. Kennsluaðferðir voru
fjölbreyttar og bekkjarandinn sér-
lega góður. Mikil áhersla var á að
virkja hæfileika hvers og eins en
ekki steypa alla nemendur í sama
form. Svona gæti ég haldið lengi
áfram.
Ég bið formennina, forstjórana,
stjórnarformennina og alla þá sem
telja sig hafa hagsmuna að gæta inn-
an skólanna að biðja hver um sig um
að fá einn af þessum nýju viðbótar-
kennsludögum að láni hjá skólunum
og kenna það sem þeim finnst nauð-
synlegt. Á þann hátt gætu allir orðið
ánægðir!
Skólamál
Halla Gunnarsdóttir
Fjölmiðlun
Mér finnst lítið gert úr
þessari stóru fagstétt,
segir Halla Gunnars-
dóttir, með því að ræða
ekki við neinn kennara í
umfjöllun um mennta-
mál í blaðinu.
Höfundur er nemandi í grunnskóla-
skor í Kennaraháskóla Íslands.
MARGT nútímafólk
er á harðahlaupum
undan dauðanum. Við
viljum helst ekki hugsa
um hann og þaðan af
síður tala um hann. Ef
endalok jarðlífsins eru
nefnd á nafn fer okkur
að líða illa og fyrr en
varir er búið að skipta
um umræðuefni. Jafn-
vel háaldraðar mann-
eskjur mega helst ekki
impra á því að nú hljóti
dauðinn að vera á
næsta leiti án þess að
einhver kæfi slíkt tal í
snarheitum: „Láttu
ekki svona, langamma! Þú verður
örugglega hundrað ára!“
Fyrr eða síðar neyðumst við hins
vegar til að horfast í augu við þá
staðreynd að hvorki við né ástvinir
okkar getum umflúið dauðann –
hversu hratt sem við hlaupum. Dag
einn erum það við sem sitjum við
dánarbeð, förum í kistulagningu og
sitjum á fremsta bekknum við jarð-
arförina. Og þá er ekki ólíklegt að við
finnum þörf fyrir að ræða um dauð-
ann, sorgina, trúmál og framhaldslíf
við fólk sem beinir umræðunni ekki
strax í annan farveg.
Á sorgarferlinu geta erfiðar
spurningar leitað á hugann. Spurn-
ingar sem okkur þyrst-
ir í að fá svör við: „Er
ástvinur minn horfinn
að eilífu? Er hugsan-
legt að sál hans lifi
áfram og hvar í ósköp-
unum er hún þá? Get
ég komist í samband
við hann? Hitti ég hann
aftur þegar ég dey?
Fylgist hann með mér?
Heyrir hann betur til
mín í kirkjugarðinum
en heima í stofu?“
Margir snúa sér til
kirkjunnar og fá þar
þau svör og þá huggun
sem þeir þrá. Og fjöldi
fólks hefur fengið ómetanlegan
stuðning hjá sorgarsamtökunum
Nýrri dögun. Hér á landi er einnig
talsvert algengt að fólk fari í einka-
tíma til miðla í von um að fá sönnun
fyrir framhaldslífi látins ástvinar.
Innan vébanda Sálarrannsóknar-
félags Íslands (SRFÍ), sem stofnað
var árið 1918, starfa margir einstak-
lingar með dulræna hæfileika – bæði
miðlar og heilarar. Þetta er vandað,
traust og trúað fólk sem hefur hjálp-
að ótal Íslendingum á erfiðum stund-
um í lífinu. Og nú stendur til að
brydda upp á nýjung innan félagsins.
Laugardaginn 28. apríl næstkom-
andi stendur SRFÍ fyrir „Samveru-
stund með syrgjendum“ sem er opin
öllum sem eru að takast á við ást-
vinamissi. Þar munu nokkrir ein-
staklingar sem starfa hjá félaginu
spjalla við syrgjendur. Einnig verð-
ur farið með bæn og fólki gefinn
kostur á að taka þátt í stuttri slök-
unarhugleiðslu.
Samverustundin fer fram í húsa-
kynnum félagsins við Garðastræti 8
og hefst hún kl.14. Aðgangur er
ókeypis en vegna takmarkaðs hús-
rýmis er nauðsynlegt að skrá þátt-
töku fyrirfram á skrifstofu SRFÍ.
Samvera með
syrgjendum
Jónína Leósdóttir
Höfundur er varaformaður
Sálarrannsóknarfélags Íslands.
Sorg
Fyrr eða síðar neyð-
umst við til að horfast í
augu við þá staðreynd,
segir Jónína Leósdóttir,
að dauðinn verður ekki
umflúinn, hversu hratt
sem við hlaupum.