Morgunblaðið - 01.08.2001, Blaðsíða 26

LISTIR
26 MIÐVIKUDAGUR 1. ÁGÚST 2001 MORGUNBLAÐIÐ
VONSKUVEÐUR og hávaðarok
komu ekki í veg fyrir að fólk legði
leið sína í Reykholt á föstudags-
kvöldið. Beethoven var aðdráttarafl-
ið, og fátt sem getur haldið aftur af
hans traustustu vinum. Í fimm ár
hefur Steinunn Birna Ragnarsdóttir
nú skipulagt tónleikahald í Reyk-
holtskirkju, eina helgi á sumri, og
hún hefur haft lag á því að velja sam-
an góða tónlistarmenn og sérstak-
lega áheyrilega efnisskrá.
Dúett í Es-dúr, fyrir víólu og selló
sýnir glaðan og næman Beethoven.
Ljúf tónlistin var sprelllifandi í flutn-
ingi Ásdísar Valdimarsdóttur og
Michaels Stirlings. Stirling hefur
sérstaklega fallegan og þéttan tón á
sellóið, meðan tónn Ásdísar á víóluna
er mýkri og þýðari. Samspil þeirra
var með eindæmum fallegt og jafnt.
Sif Túliníus, Ásdís Valdimarsdótt-
ir og Bryndís Halla Gylfadóttir léku
Serenöðu í D-dúr fyrir fiðlu, víólu og
selló. Glettni og fjör eru ríkjandi í
fyrsta þætti verksins og var leikur
kvennanna öruggur og kraftmikill. Í
öðrum þætti átti Sif einstaklega fall-
egt sóló á fiðluna í laglínu sem gæti
eins hafa verið bel canto aría. Eftir
annan kraftmikinn og fjörugan þátt
kemur tregaþrungin melódía, þar
sem fiðla og víóla léku í áttundum
sitt ljúfsára lag; mjög áhrifamikið.
Fiðlan er aftur boðberi gleðinnar og
sellóið fær að njóta sín með aðalstef;
loks fær víólan að láta ljós sitt skína
með sólóstrófu, og sellóið tekur und-
ir í óskaplega fallegri músík sem rís
og hnígur eins og heitur andardrátt-
ur. Leikur Sifjar, Ásdísar og Bryn-
dísar Höllu var stórkostlegur; átaka-
mikill og spennuþrunginn þar sem
við átti, en annars blíður og auð-
mjúkur. Það var gaman að heyra
þetta litla fallega verk svo vel flutt.
Í Píanótríói op. 1 nr. 3 í c-moll er
Beethoven samur við sig. Hann lauk
við verkið um 1794, eða um það leyti
sem heyrnardeyfðar hans fer fyrst
að gæta. Þó er enga deyfð að finna
hér; þetta yndislega verk hans er
þróttmikið, jafnvel svolítið sársauka-
fullt, en þó svo mikill ljúflingur,
barmafullur af lífi. Mikið mæðir á
píanóleikaranum – Beethoven hefur
haft einhvern sérlega fingrafiman í
huga – kannski sjálfan sig, því mikið
er um skala og hlaup fram og aftur
og upp og niður og annríki hjá píanó-
leikaranum. Í undurfögrum andante
þættinum fá hljóðfærin hvert um sig
að njóta sín í einleiksstrófum, og
menúettinn er þokkafullur og stillt-
ur. Sú stilling hverfur út í veður og
vind í lokaþættinum, þar sem
Beethoven verður sannarlega eld-
fimur; allt ætlar um koll að keyra og
gífurlegur kraftur leysist úr læðingi.
Þessi dramatísku átök skila sér
vart nema í afbragðs flutningi, og
ekkert vantaði á að Sif, Bryndís
Halla og Steinunn Birna hrærðu við
hverri einustu taug hlustandans.
Þetta var magnaður flutningur,
ferskur og lifandi.
HEFÐ er komin á það að á Reyk-
holtshátíð séu að í það minnsta einir
söngtónleikar. Að þessu sinni voru
gestir hátíðarinnar þýsku hjónin
Lisa Graf sópransöngkona og Peter
Bortfeldt píanóleikari, en þau starfa
við óperuna í Aachen. Mikill fengur
var að því að fá þessa listamenn
hingað. Efnisskráin var metnaðar-
full með sígildum ljóðasöngsperlum,
en líka söngvum sem heyrast sjaldn-
ar, og var þessi mixtúra afar bragð-
góð og fagmannlega saman sett.
Lisa Graf fór varfærnislega af
stað í ljóðasöngvum Schumanns. Í
Widmung, eða Tileinkun var túlkun
Lisu ekki með þeim ákafa og djörf-
ung sem maður heyrir flesta söngv-
ara leggja í þessa heitu ástarjátn-
ingu; viðkvæmi og innileiki voru
hennar stílbragð, og sú túlkun var
mjög sannfærandi þótt hún væri
frekar óvenjuleg. Söngur Súleikur
var í sama anda, merktur einlægn-
inni fremur en ákafanum og túlkunin
falleg og tær. Lótusblómið var
hreint út sagt hrollvekjandi í fegurð
sinni, en í ljóðinu Jemand sneri Lisa
Graf upp á viðkvæmnina og brá fyrir
sig húmor í óðnum til Einhvers síns,
sem hún elskar afar heitt. Der Nuß-
baum, eða Hnotviðurinn sem breiðir
laufskrúð sitt og blóm yfir stúlku
sem þráir ást var dæmalaust fallega
flutt, og áhrifamikið diminuendo í
lok lagsins, og hrífandi veikur söng-
ur hæfðu beint í hjartastað.
Söngvar Brahms eru erfiðir en
óumræðilega fallegir þegar lista-
menn hafa á þeim rétta takið. Lisa
Graf og Peter Bortfeldt áttu ekki í
nokkrum vandræðum með að hræra
við gagnrýnanda með framúrskar-
andi túlkun sinni. Ach, wende diesen
Blick var stórfenglegt í flutningi
þeirra og Es träumte mir og Wenn
du nur zuweilen lächelst voru mettuð
því sársaukafulla yndi sem Brahms
lætur svo vel að draga fram í tónlist
sinni. Unbewegte, laue Luft var á
hinn bóginn ólgandi af óþreyju
ástríðufullrar löngunar.
Blíð og mjúk túlkun listamann-
anna á ljóðinu Ef til er unaðsleg
grasflöt, eftir Franz Liszt var hríf-
andi. Langir veikir tónar sem Lisa
Graf kann svo vel að beita skapa
mikla dýpt í landslag tónlistarinnar.
Í ljóðinu: Hvernig, sögðu þeir, var
teflt fram dulúð og spurn. Flutning-
ur þessa lags var hreint út sagt frá-
bær, og í laginu Ó, þegar ég sef,
beitti Lisa Graf enn töfrabragði sínu
í löngu fallegu diminuendo sem fær
hrollinn til að hríslast með þeim sem
á hlustar. Lokalagið í Lisztsyrpu,
Barn mitt, ef ég væri konungur var
prýðilega flutt, þrátt fyrir að söng-
konuna þryti textaminnið.
Lög Duparcs eru miklar perlur.
Boðið til ferðar, er sviðsett með sefj-
andi öldum hafsins, sem píanóið túlk-
aði svo ágætlega. Í ljóðinu er ferða-
langnum heitið himnasælu, þar sem
ekkert er nema regla, fegurð, vel-
lysting og munaður, þegar ferðalagið
langa er á enda. Chanson triste var
yndislega fluttur og í Extase spilaði
Lisa Graf enn með tilfinningar hlust-
andans í sérstaklega blæbrigðarík-
um söng. Þar sýndi Peter Bortfeldt
líka sínar allra bestu hliðar í fallega
mótuðum inngangi og millispilum
milli erinda. Eftirspil hans í Phydilé
var ekki síður hrífandi og yndislegt
og túlkun þeirra beggja á því ljúfa
ástarkvæði fegurðin uppmáluð.
Í ljóðum Richards Strauss gafst
meira svigrúm fyrir fjör og kátínu.
All mein Gedanken gneistaði af fjöri;
Allerseelen og Das Rosenband ívið
rórri og heitari, en lokalagið, Heim-
liche Afforderung þar sem elskend-
ur skipuleggja leynilegan ástarfund
var virkilega flott í flutningi Lisu
Graf og Peters Borfeldts.
Það var mikið klappað í Reyk-
holtskirkju þegar formleg efnisskrá
þessara tónleika var tæmd. Gestir
risu úr sætum og augljóst var að
listamönnunum þýsku yrði ekki
sleppt án aukalaga. Þá fengum við að
heyra hvers vegna Lisa Graf er ein
af eftirsóttustu óperusöngkonum
Þýskalands. O mio babbino caro úr
Gianni Schicci eftir Puccini var hríf-
andi, en lokalagið, Tileinkun eftir
Strauss, var enn ein staðfesting á
ágæti þessara velkomnu gesta.
Söngrödd Lisu Graf er sérlega tær
og klingjandi falleg, og hún hefur
sterka útgeislun; syngur jafnvel með
augunum. Þetta var heillastund í
Reykholtskirkju, og óskandi að
þessa gesti ræki á fjörur okkar oftar.
DANS hinna blessuðu sálna úr
Orfeifi og Evridísi eftir Gluck er lag
sem allir þekkja og hafa margsinnis
heyrt í flutningi alls konar lista-
manna. Það er ekki vandalaust að
koma svona margleiknu stefi frá sér
þannig að eitthvað nýtt sé sagt. Sif
Túliníus bókstaflega negldi salinn
með óhemju fallegum fiðluleik sín-
um. Næturljóð eftir Chopin fylgdi.
Samleikur Sifjar og Steinunnar
Birnu var fágaður og hundrað pró-
sent samstilltur, það var unun að
hlusta á þær. Michael Stirling og
Steinunn Birna léku Adagio úr Selló-
konsert í D-dúr eftir Haydn. Selló-
leikur Stirlings var góður og túlk-
unin fín, en nokkrir óþarfa óhreinir
tónar dúkkuðu upp á vondum stöð-
um. Steinunni Birnu lætur meðleiks-
hlutverkið vel. Hún hefur næma til-
finningu fyrir andardrætti hins
hljóðfærisins og hennar leikur rís og
hnígur í fullkomnu samræmi við það.
Richard Simm lék sér að því að
töfra fram gosbrunna, annars vegar
þann eftir Ravel, og hins vegar Gos-
brunnana í Villa D’Este eftir Liszt.
Hvor tveggju eru stórbrotin glans-
númer – verk Liszts þó ívið mikilúð-
legra. Fallegur ásláttur Richards
Simm laðaði jafnt fram mýkt og létt-
leika í smæstu sprænum, sem og
þunga og kraft mestu boðafallanna .
Verk Ravels er tærara og gegn-
særra og þar er pentatóníski fimm
tóna skalinn áberandi, með sínum
austræna blæ. Richard Simm er
mikill píanisti og lék verkin tvö sér-
staklega glæsilega og með píanísk-
um bravúr. Richard Simm var einnig
meðleikari Michaels Stirlings í Eleg-
íu eftir Gabriel Fauré. Þarna fóru
þeir á kostum, Stirling söng heitum
og tilfinningaþrungnum tón á sellóið,
og Richard Simm var honum full-
komlega fylginn, og lék millispil með
syngjandi lýrík. Tríó í a-moll ópus
114 var upphaflega samið fyrir klar-
inettu, selló og píanó, en hér flutt
með víólu í stað klarinettunnar.
Þetta var djörf hugmynd, því á þenn-
an hátt heyrist verkið tæpast nokk-
urn tíma. Þó ætlaðist Brahms til
þess að sá möguleiki væri fyrir
hendi, því þegar hann sendi nótur að
verkinu til útgefanda síns, bað hann
um að klarinettuparturinn, yrði líka
skrifaður í víólulykli, þannig að báðir
kostir væru opnir. Sellóið kynnir
upphafsstef verksins og brahmsísk
ólga leysist úr læðingi. Í adagio
þættinum fær víólan að njóta sín vel.
Andantino grazioso var þokkafullt
og leikur tríósins sem eitt hljóðfæri
væri. Í lokaþættinum geysist
Brahms enn af stað, það er allt svo
knýjandi og sprengikrafturinn mik-
ill. Hann notar sekvensa til að
trekkja stuðið allt til tilþrifamikils
niðurlagsins. Flutningur verksins
var glæsilegur og mjög dýnamískur,
rétt eins og Brahms á að vera.
LOKATÓNLEIKAR Reyk-
holtshátíðar hófust á því sem kalla
mætti elsta dægurlag mannkynssög-
unar, La folia, sem eignað er Corelli,
vegna tilbrigðanna sem hann samdi
við það. Höfundur stefsins er
óþekktur, en ótal tónskáld allt frá
ómunatíð hafa gert því skil á allra
handa máta. Sif Túliníus lék með
Steinunni Birnu útsetningu Kreisl-
ers á tilbrigðum Corellis. Flutningur
þeirra var fágaður og samstilling
þeirra sérstaklega góð. Glæsileg ka-
densa í lokatilbrigðinu sveif leikandi
létt og átakalaust frá fiðlu Sifjar.
Sónata fyrir tvö selló eftir Bois-
mortier kom verulega á óvart. Þarna
var lítið og sérlega ljúft verk leikið af
mikilum þokka og innileik af þeim
Bryndísi Höllu og Michael Stirling.
Sellóin féllu vel hvort að öðru og það
var virkilega indælt að uppgötva
þetta verk í svona frábærum flutn-
ingi. Rondo fyrir víólu og píanó eftir
Sibelius naut sín ekki nógu vel. Jafn-
vægið milli hljóðfæranna var víól-
unni í óhag, og betur hefði farið að
hafa flygilinn minna opinn.
Richard Simm og Steinunn Birna
spiluðu fjórhent í glimrandi barna-
svítu eftir Debussy. Þar eru loka-
þættirnir tveir betur þekktir sem
sjálfstæð verk, Menúettinn var ynd-
islegur og ljóðrænn í flutningi
þeirra, en snerpa og fjör einkenndu
lokaþáttinn. Verkið var í heild skín-
andi vel leikið. Lokaverk efnisskrár-
innar var Píanókvartett op. 15 í c-
moll eftir Gabriel Fauré. Sif Túl-
iníus, Ásdís Valdimarsdóttir,
Michael Stirling og Richard Simm
léku. Það þarf ekki að orðlengja það
að flutningur þessa verks var mjög
góður. Þetta er tónlist sem andar og
bifast, ólmast og knýr á. Leikur
Richards Simm var stórbrotinn. Í
öðrum þætti var leikur hans sindr-
andi bjartur yfir plokkuðum leik
strengjanna og í lokaþættinum þar
sem hamagangurinn var hvað mest-
ur var leikur hans sérstaklega fall-
egur. Strengirnir eiga líka sínar un-
aðsstundir í þessu frábæra verki og
nægir þar að nefna áhrifamikila inn-
komu þeirra hvers á fætur öðru í
þriðja þættinum, einradda leik
þeirra í áttundum sem leysist upp í
safaríka harmóníu Faurés. Þetta
voru góðir tónleikar, eins og aðrir
tónleikar á þessari hátíð.
Vöxtur í tónleikahaldi á sumrin
hefur gjörbreytt landslagi tónlistar-
innar á Íslandi, og fjöldi manns hefur
yndi af því að sækja þessa listvið-
burði. Í Reykholti hefur Steinunni
Birnu Ragnarsdóttur tekist frábær-
lega vel að marka stefnu og svipmót
þess sem þar er í boði. Áhersla á sí-
gild verk á miklum vinsældum að
fagna, en það sem úrslitum ræður, er
hversu vandað er til flutnings. Lofs-
vert er að bændur í Reykholtsdal
hafa gefið kirkjunni flygilinn sem
leikið er á, en hann reynist vera úr-
vals hljóðfæri. Samvinna íslenskra
tónlistarmanna og erlendra gesta,
allt framúrskarandi listamanna,
skapar sérstaklega gott og gefandi
andrúmsloft. Það var sérstök
ánægja að heyra í Ásdísi Valdimars-
dóttur sem starfað hefur erlendis um
árabil. Þar er hún víóluleikari hins
heimsfræga Chilingirian kvartetts,
en eiginmaður hennar, Michael Stir-
ling er sellóleikari annars frægs
kvartetts, Brindisi kvartettsins.
Eins og reyndin var nú, eru þeir fjöl-
margir sem sækja alla tónleika há-
tíðarinnar, gista í Reykholti, eða
koma úr nærliggjandi sumarhúsa-
byggðum, og þeir voru þónokkrir
sem luku helgardvöl sinni með því að
tryggja sér aðgang á hátíðina að ári.
Það er ekki síst samfélag þessara
dyggu tónlistarunnenda, heima-
manna og listamannanna sem skap-
ar þá góðu stemmningu sem ríkir í
Reykholti. Það er líka fátt betra en
að njóta frábærrar listar í jafnfögru
og hugvekjandi umhverfi og þar er.
Framúrskarandi
listamenn og góð
tónlist í Reykholti
TÓNLIST
R e y k h o l t s k i r k j a
Verk eftir Ludwig van Beethoven.
Flytjendur: Ásdís Valdimarsdóttir,
Michael Stirling, Sif Túliníus, Bryn-
dís Halla Gylfadóttir og Steinunn
Birna Ragnarsdóttir.
Föstudag kl. 21.00.
KAMMERTÓNLEIKAR
Morgunblaðið/Golli
Nýja kirkjan og Snorrastofa í Reykholti.
Lisa Graf sópran og píanóleikarinn
Peter Bortfeldt fluttu ljóðasöngva
eftir Schumann, Brahms, Liszt,
Duparc og Richard Strauss.
Laugardag kl. 15.00.
SÖNGTÓNLEIKAR
Verk eftir Gluck, Chopin, Haydn,
Liszt, Fauré, Ravel og Brahms.
Flytjendur: Sif Túliníus, Richard
Simm, Bryndís Halla Gylfadóttir,
Michael Stirling, Ásdís Valdimars-
dóttir og Steinunn Birna
Ragnarsdóttir.
Laugardag kl. 21.00.
KAMMERTÓNLEIKAR
Verk eftir Corelli, Boismortier,
Sibelius, Debussy og Fauré. Flytj-
endur: Sif Túliníus, Ásdís Valdi-
marsdóttir, Michael Stirling, Bryn-
dís Halla Gylfadóttir, Richard
Simm og Steinunn Birna
Ragnarsdóttir.
Sunnudag kl. 16.00.
KAMMERTÓNLEIKAR
Bergþóra Jónsdótt ir