Morgunblaðið - 01.08.2001, Qupperneq 39

Morgunblaðið - 01.08.2001, Qupperneq 39
MINNINGAR MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 1. ÁGÚST 2001 39 Ég get ekki látið hjá líða að minnast nýlátins móðurbróður míns, Karls H. Björnssonar bónda á Stóruborg í Húnaþingi. Ekki man ég svo langt aftur í tímann að ég minnist fyrstu kynna minna af hon- um, því móðir mín, Kristín, fór á mín- um fyrstu árum á hverju sumri norð- ur í land á sínar æskuslóðir og var þá með mig oftast hjá Bínu frænku (Sig- urlaugu Jakobínu) systur þeirra og manni hennar Guðmundi Péturssyni, bónda á Refsteinsstöðum en líka stundum hjá Kalla frænda og Möggu (Margréti Tryggvadóttur) konu hans á Stóruborg, en bæirnir eru sinn hvorum megin Víðidalsár. Þá kom Kalli frændi og einnig til okkar á Hverfisgötuna, ef hann átti erindi suður. Hið fyrsta sem ég man eftir Kalla frænda og Möggu var þegar ég, stráklingur, var í sveit hjá Birni afa á Gauksmýri og var „lánaður“ til Stóru- borgar. Þarna á milli var farið ríðandi fram með Vesturhópsvatni og alltaf fór ég þessa leið einn, utan í fyrsta skiptið, og alltaf var sólskin í endur- minningunni. Á Stóruborg svaf ég í gestaherberginu (í enska húsinu) og vissi að þar stóðu lík uppi þegar svo stóð á. Aldrei fann ég til neinnar hræðslu utan eitt sinn að ég gat ekki sofnað. Þá var gott að skríða inn undir sængina hjá fullorðnum. Ekki minn- ist ég þess að ég hafi orðið að neinu verulegu liði við búskapinn þarna um- fram kannske að rifja, reka kýr og sækja hross. Og svo að sjálfsögðu að leika mér daginn út og daginn inn við hann Didda frænda (Björn Tryggva) og hana Huldu frænku (Ólöfu Huldu). Hún Guðrún frænka var nú bara pínulítil svo ég man nú lítið eftir henni KARL H. BJÖRNSSON ✝ Karl H. Björns-son fæddist á Gauksmýri í Lín- akradal í Vestur- Húnavatnssýslu 20. maí 1907. Hann lést á Sjúkrahúsinu á Hvammstanga 16. júlí síðastliðinn og fór útför hans fram frá Breiðabólstað í Vesturhópi 28. júlí. frá þessum tíma. Þetta voru elskulegar stundir, uppfullar af sól og blíðu, jafnt úti sem inni. Frá Stóruborg var ég „lán- aður“ til Sigurvalda yfir ána að Enniskoti og ekki var það síður elskulegur tími uppfull- ur af fornum háttum í gamla bænum sem stóð við þjóðveginn norður. Sem fullorðin maður með konu og dætur var mér alltaf vel tekið á Stóruborg og fæ ég ekki þakkað nógsamlega fyrir liðna tíð. Kalli frændi var góður bóndi og traustur maður í hvívetna. Hann hafði fornar sögur á takteinum. Þó einkum og sér í lagi þær sem tengdust Borg- arvirki og borgunum í landi Stórborg- ar og þótti mér jafnt sem dreng og fullorðnum manni unun á að hlýða, enda hann sögumaður góður og gæddi sögurnar lífi og stíl. Hann var fróður og fyndinn í þess orðs víðustu merkingu. Á ótalmörgum ferðum mínum um Víðidal hefi ég alltaf litið með stolti til Stóruborgar sem blasir svo fallega við vegfarendum móti sól, og frætt samferðafólk meitt um tengsl mín við staðinn og þulið þessar fornu sögur svo sumum hefur þótt nóg um. Nú hefur Kalli frændi kvatt og til dvalar á æðri borgum og bæst þar í hóp þeirra sem sögurnar skópu. Blessuð sé minning hans. Hákon Heimir og Ólöf. Kveðjuorð vikapilts Þegar hringt var til mín norðan úr Víðidal og mér sagt andlát míns forna húsbónda og vinar alla tíð síðan, Karls H. Björnsonar bónda á Stóru- Borg, vöknuðu upp í hugann stef úr minningu skáldsins á Bessastöðum um annan Norðlending sem unni bæði tungu sinni og sögum: Forn í skapi og forn í máli farinn er til þeirra á braut, er sálir áttu settar stáli; situr hann nú hjá Agli og Njáli, Abrahams honum er þaðskaut. Allt er það satt og rétt hjá Grími, nema hvað Karl húsbóndi minn var ekki forn í skapi, og hetjur hans vöfr- uðu síður sunnan heiða en norðan. Þar voru þeir Víga-Barði á Ásbjarn- arnesi og Finnbogi rammi á Borg, og ekki var Karl meira viðskila við sam- tíð sína en það, að í bókum hans úr Lestrarfélaginu las ég fyrstu kvæði Jóhannesar skálds úr Kötlum, Eg læt sem eg sofi en samt mun eg vaka. Já, Karl Björnsson var löngum vökull um þau efni sem lögðu drögur að nýju samfélagi manna. Í því var engin volgra. Þar gekk heill drengur í skóg hugsjóna. Ég efast um að nokkur maður mér óskyldur eigi drýgra fóstur í uppvexti mínum en þessi forni húsbóndi minn á Stóru-Borg. Þrettán ára gamall kom ég fyrst til hans, óharðnaður vanvitr- ingur sunnan úr Vestmannaeyjum, jafnt á hreina tunguna sem frægð for- feðranna. Ekki hélt hann mér til neins læris, með aðfinnslum eða ábendingum, heldur með glaðlyndu tali þegar ég fylgdi honum á teig eða í haga. Og ekki var síðri menntin henn- ar Margrétar innan húss, innileg og rösklega hlý, með allt sitt góða fólk í kringum sig, Guðrúnu, Tryggva bróð- ur sinn og börnin. Fyrir framan gluggana hennar var „Haugur Ragn- hildar Álfsdóttur“, en efra gnæfði Borgarvirki, þannig að með hinu dag- lega og smærra fór jafnan hin stærri bending sögunnar, hetjusögu ýmist eða harmleiks. Hin síðari árin bjuggu þau Karl og Margrét að vetrum í Reykjavík, nálægt dætrum sínum, Ólöfu Huldu og Guðrúnu, en ekki var vorsólin komin hátt á himinbogann þegar þau voru horfin norður yfir heiði, heim í sinn helgaða reit. Og það var einnig þar sem klukkan glumdi Karli Björnssynii nú fyrir fáum dög- um. Karl verður leiddur að sóknar- kirkju sinni, Breiðabólsstað í Vestur- hópi. Þar er fyrir mikið drengjaval, Hafliði Másson frá fyrstu tíð, rithöf- undurinn góði, Einar Hafliðason, og málaþrætuklerkurinn lærði, Þorleif- ur Arason. Enn segir Grímur skáld: Fóstbræðra þar finnur hann þrenning, fágætt var það drengja val; hörð var þeirra en heilnæm kenning, um heillir lands og þjóðar menning aftur munu þeir eiga tal. Megi þessi æðrulausa heiðni skáldsins fylgja Karli fornvini mínum til moldar, en verða Margréti hans, börnum og öðru skylduliði til minn- ingaléttis fremur en angurs eftir svo horskan mann. 25. júlí. Björn Th. Björnsson Smávinir fagrir, foldarskart, fífill í haga, rauð og blá brekkusóley, við mættum margt muna hvort öðru að segja frá. Faðir og vinur alls, sem er, annastu þennan græna reit. Blessaðu, faðir, blómin hér, blessaðu þau í hverri sveit. Þessar ljóðlínur náttúruskáldsins Jónasar Hallgrímssonar koma í huga mér þegar ég minnist Karls Harlows Björnssonar, bónda á Stóruborg í Víðidal. Karl var mikill náttúrumaður og bar virðingu fyrir landinu og því sem það gaf af sér. Hann var fæddur og al- inn upp á Gauksmýri í Vestur-Húna- vatnssýslu í stórum systkinahópi og er nú síðastur þeirra að fara yfir móð- una miklu. Ég varð þeirrar gæfu að- njótandi að dveljast sumarlangt hjá Karli og Margréti á Stóruborg fimm ár í röð á unglingsárum mínum. Það er óhætt að fullyrða að sú dvöl og þau kynni sem ég komst í við sveitastörfin og ekki síður við Karl og hans góða fólk hafi haft mótandi áhrif á mig, áhrif sem ég hef búið að alla tíð síðan og sem ég hefði ekki viljað fara á mis við. Karl var sérstaklega fróður og hafði gaman af að miðla öðrum af þekkingarbrunni sínum sem hann gerði líka afar skemmtilega. Honum voru tamar sögur af köppum Íslend- ingasagnanna, ekki síst þeim sem bjuggu í Húnaþingi, eins og Finnboga ramma og Ingimundi gamla, og Heið- arvíga sögu kunni hann flestum bet- ur. Sjaldan kom maður að tómum kof- unum þar sem Karl var, í rauninni var hann mikill fræðimaður í sér þótt ævi- starfið hafi verið bústörfin. Mátti einu gilda hvort við vorum að fást við féð um sauðburðinn, niðri á túnum við heyskap eða í útreiðum, alltaf var Karl að fræða og kenna og sérhver hóll eða hamraborg átti sína sögu sem Karl kunni. Karl eignaðist mætan og tryggan lífsförunaut, Margréti Tryggvadóttur frá Stóruborg, mikla sómakonu. Þau hófu búskap á Stóruborg í kreppunni miklu og hafa búið þar allar götur síð- an þótt þau hafi dvalið hér syðra á veturna hin síðari ár. Það tókst mikil vinátta með foreldrum mínum og þeim Karli og Margréti og börnum þeirra enda vorum við þrír bræður sumarmenn á Borg, hver á eftir öðr- um. Þau voru höfðingjar heim að sækja og tóku fjölskyldu minni ávallt opnum örmum og sýndu okkur ein- stakan hlýhug við andlát móður minnar fyrir tæpum tuttugu árum. Þótt Karl væri kominn á tíræðis- aldur hélt hann góðri heilsu og reisn allt til dauðadags og hann fékk hægt andlát hinn 16. júlí sl. á Sjúkrahúsinu á Hvammstanga eftir fárra daga dvöl þar. Að leiðarlokum þakka ég Karli fyr- ir afar ánægjulega og lærdómsríka viðkynningu. Margréti og þeirra fólki öllu flyt ég samúðarkveðjur föður míns og okkar bræðra. Ég á þess því miður ekki kost að fylgja Karli síðasta spölinn þegar hann verður lagður til hinstu hvílu á heimaslóð í Vesturhópi. En honum fylgir hlýr hugur og björt minning. Vesalings sóley, sérðu mig? Sofðu nú vært og byrgðu þig. Hægur er dúr á daggarnótt. Dreymi þig ljósið, sofðu rótt! (Jónas Hallgrímsson.) Árni Þór Sigurðsson. Hann Kalli kallaði fuglana í túninu á Borg þegna sína og hann markaði veður morgundagsins af sjávarhljóði norðan frá Hópi og af nið árinnar, Víðidalsár, sem fellur um grösugar engjar niður af bænum Stóru-Borg þar sem ég var í sveit þegar ég var strákur. Ef hann verður af suðri, sem boðar vætu, þá heyri ég niðinn í flúð- unum í ánni að kvöldi, útskýrði hann fyrir mér á hlaðinu sunnan við bæinn, hvíthærður, ég man hann ekki öðru vísi, lokkarnir á sífelldu flökti með til- vísun á ull og englahár án þess að nokkurn tíma fengist niðurstaða um það úr hvorum heiminum Kalli væri. Á veturna undi hann sér við bóka- lestur þegar tóm gafst til, á sumrin keifaði hann á gúmmískóm út um tún og engi að sinna búskapnum, ráðinn í að gera Borg að höfuðbóli sveitar sinnar. Komdu hérna ungur sveinn, sagði hann við mig þegar hann hafði náð í flipann á hestinum og ég rétti Kalla hringlandi beislismélin að smeygja milli tannanna á hrossinu, hikandi og hræddur við hófana en all- ur á valdi sögunnar sem hægstreym niðaði mér við eyru út túnið, um Orm- inn langa og þær hetjur sem börðust um skipið og féllu. Viltu heyra meir? spurði Kalli þegar hann var viss orð- inn um að hann hefði náð athygli minni og gerði hlé á máli sínu. Viltu heyra meir, ungur sveinn? Á kvöldin þegar við krakkarnir hlutum að gefast upp fyrir reglum þeirra fullorðnu og fara að sofa þá kom þessi maður, sem leit út á tíræð- isaldri nákvæmlega eins og hann ger- ir á myndum frá fyrstu aldursárum sínum, inn til okkar, settist á rúm- stokk og hóf söguflutning með lágri millirödd, tók upp þráðinn frá kvöld- inu áður og spann uppúr sér fram- haldið. Og ef einhver efaðist um þessa töfra þá máttum við gera uppástung- ur um framhald sjálf og hann óf tillög- una inní sögugerð sína án þess að kæmi fram brestur eða misfella. Þannig meðan raddir sumarsins hljóðnuðu utan við gluggana á gamla veiðihúsinu á Borg. Og nú er Kalli látinn í hárri elli. Hjartað gaf sig á endanum, sólar- hring eftir að hann fyrst kenndi sér meins norður á Borg þar sem hann jafnan varði sumrunum eftir að jörðin fór í eyði. Hjartað sem var mælska hans og lífslist. Ég var ekki sá eini sem á fullorð- insárum leitaði norður til Kalla og Möggu að endurnýja strengi sem hverjum manni er nauðsyn að haldist heilir, milli hugar og hjarta, raka og tilfinninga, sem þessi dæmalausi lífs- kúnstner lék á af svo mikilli list. Mér þótti best að vaða ána áður en ég gengi í hlað, líkt og væri fótþvottur úr gamalli sögu áður en gengið væri til musteris. Þorgeir kom fótgangandi norður hálsana á vorin, kalinn á hendi eftir að hafa verið of snemma á ferð- inni á þeim slóðum eitthvert sinn og legið úti, hann át sinn þrumara afsíðis og einn í eldhúsinu og var svo kominn í fjárhúsin að stinga út, atgangurinn líkur því að hann væði skítinn upp að öxlum. Jón Boli kom skröltandi á bleikum kagga ofan Borgir og heim á hlað, Borgarvirki gnæfir í suðri, maður án fasts aðseturs sem á veturna reif gluggapóst sinn og fleygði á ferðum sínum úr einu veri í annað. Þegar Björn Th. Björnsson listfræðingur var strákur kynntist hann þessum sérstæða manni, Kalla á Borg, á bernskuslóðum sínum í Eyjum, og fékk hann til að taka við sér í sveit sem lesa má um í Sandgreifunum, minningabók Björns Th. Það eitt að vita af griðareit milli Borga og Virkis þar sem heilt fjall, Víðidalsfjall, getur farið á flot í næt- urþokunni og hástemmd ljóð eru hversdagsleikinn sjálfur var mér kjöl- festa og stoð hvar sem ég flæktist og hver sem vitleysan var það sinnið, svo er Kalla frænda fyrir að þakka. Og þó var því líkast sem hann tæki aldrei eftir mér né öðrum, en fremur eftir fuglunum í túninu á Borg þar sem hann bjó langa ævi. Megi minning hans endast. Þorsteinn Antonsson. Leiðrétting Í minningargrein Guðrúnar Karls- dóttur um Karl H. Björnsson sem birtist laugardaginn 28. júlí eru villur sem leiðréttast hér með. Rétt er málsgreinin svona: „Um þetta leyti fór faðir minn um tíma til dvalar til hálfsystur sinnar, Guðríðar, sem þá var búsett í Vest- mannaeyjum hjá föðurbróður sínum, Sigurbirni Sveinssyni. Svo skemmti- lega vill til að leikbróðirinn, Tryggvi litli, sem Sigurbjörn segir frá í Bernskunni, er einmitt móðurafi minn, (Björn) Tryggvi Guðmunds- son.“ Okkur langar að minnast bræðr- anna og höfðingjanna á Sæbóli á Ingjaldssandi í örfáum orðum. Við urðum þeirrar miklu ánægju aðnjót- andi að kynnast þeim fyrir nokkrum árum. Þótt árin sem við þekktum þá væru ekki mörg var ánægjan þeim mun meiri. Þeir voru ótæmandi fróð- leiksbrunnar sem nutu þess að segja frá. Sögur Munda snerust um kindur og svaðilfarir þeim tengdar eða tog- ara og sjósókn. Guðni hafði hins veg- ar á hraðbergi sögur af bátum, ýtum og vegavinnu. Þá var hann víðlesinn og alltaf tilbúinn að ræða og fræða. GUÐMUNDUR KRISTJÁN OG GUÐNI SVEINN ÁGÚSTSSYNIR ✝ GuðmundurKristján Ágústs- son fæddist á Sæbóli á Ingjaldssandi í Ön- undarfirði 30. janúar 1918. Hann lést á Fjórðungssjúkrahús- inu á Ísafirði 12. júlí síðastliðinn. Guðni Sveinn Ágústsson fæddist á Sæbóli 20. september 1922. Hann lést á Fjórð- ungssjúkrahúsinu á Ísafirði 17. júlí síð- astliðinn. Útför þeirra bræðra fór fram frá Sæbólskirkju 21. júlí. Lífsins skóli hafði kennt þeim margt og þeir nutu þess að miðla öðrum. Það vakti undrun okkar í göng- unum þegar rúmlega áttræður öld- ungur skokkaði í gúmmískóm um einstigi svo okkur flatlendingana sundlaði bara af því að horfa á. Þarna var Mundi á heimavelli og var svo gjörkunnugur og athugull að okkur segir svo hugur að hann hafi þekkt steinana og getað treyst þeim niður í smæstu völur. Hann var aldrei rólegur ef hann vissi af fé sem gæti lent á útigangi. Þær gátu því orðið býsna margar ferðirnar hans á hverju hausti að leita týndra sauða. Hann mat sauðkindina mest allra skepna og natnin og umhyggjan birtist í öllu hans fari. Þetta voru vin- ir hans sem hann gat ekki verið án. Hann var mjög stoltur af skógar- reitnum sem hann sinnti af miklum áhuga, einkum hin síðari ár. Hann var náttúrubarn í þess orðs fyllstu og bestu merkingu og naut þess að deila þessum áhugamálum með okk- ur. Guðni var mjög hagur á tré og járn. Hann smíðaði þónokkra báta. Á afskekktum bóndabæ eins og Sæbóli er mikilvægt fyrir bændurna að vera sjálfbjarga í vélaviðgerðum og öðru viðhaldi. Þar var Guðni fremstur í flokki. Hann gerði við og smíðaði varahluti þegar með þurfti. Þannig bættu bræðurnir hvor annan upp. Um síðustu jól og áramót vorum við á Sæbóli. Það var stórkostlegur tími. Friðsældin á Sandinum og ná- vist Munda og Guðna er upplifun sem við gleymum aldrei og minn- umst í þakklæti. Þeir sýndu okkur m.a. skuggamyndir og fóru nokkra áratugi aftur í tímann og gerðu það með þeim hætti að við urðum hug- fangin og fannst við upplifa þessa tíma. Heilsu Guðna var tekið að hraka mjög. Hann fór æ sjaldnar í kjallarann til að smíða rokka og skipslíkön. Okkur finnst stutt síðan við skruppum á Sandinn í sauðburð og eigum enn erfitt með að átta okk- ur á að ferðin með Munda á sjúkra- hús hafi verið ein af síðustu ferðum hans yfir Heiðina. Við kveðjum Munda og Guðna með trega og þökk fyrir vináttu og samverustundir. Við erum lánsöm að hafa kynnst þeim. Megi ljúfar minn- ingar um þá sefa sorg og söknuð ætt- ingja og vina. Kjartan Ágústsson og Dorothee Lubecki.

x

Morgunblaðið

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.