Morgunblaðið - 10.08.2001, Blaðsíða 10

FRÉTTIR
10 FÖSTUDAGUR 10. ÁGÚST 2001 MORGUNBLAÐIÐ
TILKYNNING þriggja vísindamannaá alþjóðlegri ráðstefnu í Washingtoná þriðjudag um þær fyrirætlanir sín-ar, að hefja tilraunir með einræktun
manna með sambærilegum aðferðum og not-
aðar voru við einræktun kindarinnar Dollýjar,
hefur vakið hörð viðbrögð eins og fram kom í
forsíðufrétt blaðsins í gær. Frakkar og Þjóð-
verjar hafa farið þess á leit við Kofi Annan,
framkvæmdastjóra Sameinuðu þjóðanna (SÞ),
að hann hlutist til um það að samið verði um al-
heimsbann við einræktun manna. Ítalski fóst-
urfræðingurinn Severino Antinori fer fyrir vís-
indamönnunum, sem hyggjast gera pörum,
sem geta ekki eignast barn vegna þess að karl-
inn er ófrjór, kleift að eignast barn án þess að
til komi sæðisgjöf þriðja aðila.
Einræktun bönnuð á Íslandi
Örn Bjarnason, yfirlæknir og kennari í
heimspeki læknisfræðinnar í læknadeild, segir
engan vafa leika á því, að Læknafélag Íslands
styðji heilshugar algert bann við einræktun,
sem hefur verið bönnuð á Íslandi með lögum
síðan 1996. Örn situr í siðfræðiráði Lækna-
félags Íslands og starfaði í nefnd á vegum Evr-
ópuráðsins, sem fjallaði um samninginn um
mannréttindi og líflæknisfræði. Á grunni þess
samnings, sem Ísland samþykkti í Oviedo á
Spáni 4. apríl 1997, var gerður viðbótarsamn-
ingur um bann við einræktun mannvera, sem
Íslendingar rituðu einnig undir. Þá þegar var
einræktun bönnuð á Íslandi samkvæmt 12.
grein laga um tæknifrjóvgun frá 1996 og segir
Örn algjöra samstöðu hafa verið meðal lækna
um það mál.
Sigurður Guðmundsson landlæknir telur
einræktun manna, það að búa til mann, eins og
kindin Dollý var búin til, ekki koma til greina
siðferðilega séð, hvort sem það sé til að hjálpa
barnlausum pörum til að eignast barn eða til að
búa til varahlutalíffæri. „Ég held að þá séum
við farin að teygja okkur allt of langt, jafnvel þó
að tæknin sé fyrir hendi. Það má benda á það
að það eru til margar aðrar aðferðir, sem falla
miklu betur að okkar siðferðilegu viðhorfum í
samfélaginu, sem er hægt að beita til þess að
hjálpa barnlausu fólki til þess að eignast barn.“
Stofnfrumurannsóknir
annað mál
Sigurður segir stofnfrumurannsóknir hins
vegar annað mál, sem ekki megi blanda saman
við einræktun manna. Þær hafi mjög ákveðinn
lækningarlegan tilgang. Hægt sé að taka frum-
ur, t.d. úr fullorðnum einstaklingi eða nafla-
strengsblóði og þróa þær þannig að þær fái
sértæka eiginleika og geti komið í stað veikra
eða dauðra frumna af öðru tagi. Þannig sjái
menn fyrir sér að ýmsa taugasjúkdóma, syk-
ursýki og jafnvel hjartasjúkdóma megi lækna.
„Styrinn stendur um notkun á fósturvísum og
það var það sem var bannað í Bandaríkjunum.
Og þar þurfum við líka að horfa á tvær hliðar,
annars vegar þá gjörð að búa til fósturvísa í
þeim tilgangi einum að fá stofnfrumur í þessar
rannsóknir, sem mér finnst vera siðferðilega
rangt. Hins vegar að nota afgangs fósturvísa,
sem annars er bara eytt, fósturvísa, sem verða
til vegna tæknifrjóvgana. Í staðinn fyrir að
eyða þeim fósturvísum, þá finnst mér ekki ósið-
legt að nýta stofnfrumur, sem fengjust úr slík-
um fósturvísum, í þessum lækningarlega til-
gangi, til rannsókna. En að búa til mann eða
líffæri úr manni, til að búa til varahluti, það
finnst mér ekki koma til nokkurra greina. Þar
erum við farin að taka okkur siðferðilegt vald,
sem við höfum ekki.“
Ófyrirsjáanlegar
afleiðingar
– Er ekki einmitt ástæða til að óttast það að
menn sjái ekki fyrir afleiðingarnar af slíkum
tilraunum?
„Bæði það að við sjáum ekki fyrir hver þró-
unin verður og líka minnug þess að í tilfelli
Dollýjar og síðari tilraunum á dýrum þurfti
mjög margar tilraunir þangað til eðlilegt dýr
varð til. Og hvernig eigum við að sjá það fyrir,
ef við förum að búa til fósturvísa til þess að
klóna menn, hver niðurstaðan verður? Það er
eitthvað sem við höfum raunverulega enga
stjórn á. Hversu margar tilraunir þarf og hvað
eigum við að gera við afsprengið ef illa tekst
til?“
Sigurbjörn Sveinsson, formaður Lækna-
félags Íslands, er sama sinnis og landlæknir og
telur einræktun manna ganga of langt siðferði-
lega. Hins vegar sé vinna við að þróa frumur til
þess að taka að sér ný hlutverk í líkamanum,
það er að segja stofnfrumurannsóknir, mjög
spennandi. „En hún, eins og öll önnur vísinda-
vinna, þarf að lúta siðferðilegri leiðsögn. Leit-
un að nýrri þekkingu getur aldrei verið laus við
siðferðileg álitamál. Mér finnst mjög mikilvægt
að þetta komi fram, vegna þess að menn hafa
haldið öðru fram hér á Íslandi nýlega.“
Hann segir að varðandi þetta mál, þá sé það
eins og margt, sem varði framfarir í líf-
tækninni, að framfarirnar séu langt á undan
hinni siðfræðilegu umræðu og því miður stýri
þær stundum umræðunni. Það hafi komið fram
að einræktun flóknari dýrategunda sé mjög
erfið og mikil áföll verði á þeirri leið. Slík áföll
muni án vafa fylgja einræktun manna í jafn rík-
um eða ríkari mæli.
Vegið að helgi lífsins
Biskup Íslands, Karl Sigurbjörnsson, segir
kirkjunnar fólki blöskra það ábyrgðarleysi,
sem fram komi í yfirlýsingum læknanna, því
þar séu vaktar falsvonir. Málið sé miklu flókn-
ara en það virðist vera við fyrstu sýn. „Það
virðist vera svo að þekking mannsins og tækn-
in sé að mörgu leyti komin fram úr siðferð-
isþroskanum, og þess vegna hljóta þessar
fréttir og annað í þessa veru, að vekja mjög
áleitnar spurningar um það hvaða afleiðingar
þetta hefur fyrir mennskuna og mannhelgina.“
Karl tekur undir þá kröfu að allsherjarbann
verði sett við einræktun á mönnum. „Við stönd-
um þarna frammi fyrir því að með þessu er
stórlega vegið að okkar grundvallar mann-
skilningi og sannfæringu um gildi einstaklings-
ins og helgi lífsins.“
Biskup og forvígismenn lækna um áform erlendra vísindamanna um einræktun manna
Hópur vísindamanna kynnti
fyrirætlanir sínar um
einræktun manna á dögunum.
Jón Ásgeir Sigurvinsson
innti forvígismenn lækna og
biskup Íslands álits á slíkum
tilraunum. Þeir gagnrýna
slíkar tilraunir harðlega.
Siðferðilega
óviðunandi
jonsigur@mbl.is
Á SUNNUDAG eru 25 ár liðin frá
stofnun Freeport klúbbsins á Ís-
landi, en meginmarkmið þeirra sem
stóðu að stofnun klúbbsins var að
vinna að því að skapa nýjar leiðir í
áfengismeðferð og vekja íslenskt
þjóðfélag til umhugsunar um áfeng-
issýki og vinna gegn fordómum
gagnvart sjúkdómnum. Stofnmeð-
limir klúbbins áttu það sameiginlegt
að hafa farið í áfengismeðferð á
Freeport sjúkrahúsinu fyrir áfeng-
issjúka í New York og þar á meðal
voru Anna Þorgrímsdóttir, fyrsti
formaður Freeport klúbbsins, og
Tómas Agnar Tómasson, þriðji for-
maður klúbbsins, sem blaðamaður
hitti að máli í gær auk núverandi for-
manns Freeport klúbbsins, Marinós
Þorsteinssonar.
Að sögn Önnu, Tómasar og Mar-
inós fór Hilmar Helgason, sem var
einn af forvígismönnum klúbbsins, í
meðferð á Freeport sjúkrahúsinu ár-
ið 1975 og átti svo veg og vanda af því
ásamt Önnu Guðmundsdóttur, lækn-
isfrú í New York, að hjálpa fleiri Ís-
lendingum í meðferð á Freeport
sjúkrahúsinu. Í maí 1976 var ákveðið
að bjóða hingað Joseph Pirro, yfir-
manni meðferðardeildar Freeport
sjúkrahússins, til funda- og fyrir-
lestrarhalds um áfengismál.
Sjúkdómurinn
var feimnismál
„Við settum upp áfengismálaviku
á Hótel Loftleiðum og þar fóru fram
fundahöld og fyrirlestrar. Ýmsir
voru boðaðir á þessa fundi og sér-
stakir fundir voru haldnir fyrir at-
vinnurekendur, fólk úr opinbera
geiranum og heilbrigðisgeiranum.
Þetta lukkaðist vel og margir mættu
til að hlýða á Pirro. Það sem fyrir
okkur vakti var að hjálpa því fólki
sem hafði lent í vandræðum vegna
áfengissýki og að það væri komið
fram við þá eins og aðra sjúklinga en
við vorum ekki að predika bindindi,“
segir Tómas.
Anna bendir á að miklir fordómar
hafi ríkt gagnvart áfengissýki og að
Freeport klúbburinn hafi viljað
breyta þessu viðhorfi. „Fordómarnir
voru gífurlegir og við sögðum þeim
stríð á hendur með því að koma fram
undir eigin nafni og segja frá því sem
við höfðum lent í og hvernig við höfð-
um tekið á því, en sjúkdómurinn var
mjög mikið feimnismál á þessum
tíma,“segir Tómas.
Sú áfengismeðferð sem meðlimir
Freeport klúbbsins aðhylltust fólst
aðallega í fræðslu og fyrirlestrum að
bandarískri fyrirmynd. „Evrópu-
menn voru uppteknir af því að áfeng-
issjúklingar þyrftu eitthvað í staðinn
fyrir áfengið, svo sem lyf, en í
Bandaríkjunum var okkur kennt að
við fengjum lífið sjálft í staðinn,“
segir Tómas.
Um 700 Íslendingar í
áfengismeðferð á Freeport
Íslensku sjúkrasamlögin greiddu
fyrir meðferðina á Freeport sjúkra-
húsinu sökum þess hversu vel þótti
takast til með hana. Sjúklingar urðu
sjálfir að greiða ferðina út, en Flug-
leiðir styrktu framtakið með því að
greiða fyrir ferð fylgdarmanns sjúk-
lings til New York, en alls fóru um
700 Íslendingar í meðferð á Free-
port sjúkrahúsinu. Að sögn Önnu,
Tómasar og Marinós voru ráðamenn
jákvæðir fyrir þessum hugmyndum.
Þetta hafi svo smám saman undið
upp á sig og leitt til stofnunar SÁÁ
samtakanna árið 1977 upp úr Free-
port klúbbnum. Fljótlega eftir stofn-
un SÁÁ hættu menn að leita til Free-
port sjúkrahússins í meðferð enda
voru þá ný meðferðarúrræði komin
til sögunnar hér á landi.
Þau benda á að fljótlega eftir
stofnun SÁÁ hafi Freeport klúbbur-
inn orðið meira eins og átthagafélag.
Marinó segir að í dag séu meðlimir
klúbbsins um 80.
Freeportklúbburinn ætlar að
fagna 25 ára afmælinu í félagsheim-
ilinu á Flúðum laugardaginn 11.
ágúst, en þar verður kvöldverður og
fjölbreytt dagskrá í boði.
25 ár á sunnudag frá stofnun Freeport klúbbsins
Markmiðið var nýjar
leiðir í áfengismeðferð
Morgunblaðið/Kristinn Ingvarsson
Marinó Þorsteinsson, núverandi formaður, Anna Þorgrímsdóttir fyrsti
formaður, og Tómas Agnar Tómasson þriðji formaður hans.
ÖLVUN og drykkja á Austurvelli
eru þekkt vandamál á góðviðr-
isdögum, að sögn lögreglunnar í
Reykjavík, og hefur svo verið í mörg
ár. Þegar vel viðrar reynir lög-
reglan að hafa ætíð einn til tvo lag-
anna verði á reiðhjólum eða tveimur
jafnfljótum í miðborginni til að
fylgjast með því að allt fari vel fram.
Í gær voru nokkrir útigangsmenn
fluttir á lögreglustöðina og látnir
sofa úr sér, en ekki þurfti að hafa af-
skipti af þessum ungu mönnum í sól-
skininu á Austurvelli í gær. Sam-
kvæmt upplýsingum frá lögreglunni
eru aðeins höfð afskipti af fólki ef
það er til vansa eða vandræða, lög-
reglan skiptir sér ekki af fólki sem
er undir vægum áhrifum áfengis,
svo framarlega sem það veldur ekki
hneysklun með athöfnum sínum og
er til friðs.
Morgunblaðið/Golli
Ýmis vandamál fylgi-
fiskur góða veðursins