Morgunblaðið - 10.08.2001, Blaðsíða 22

UMRÆÐAN
22 FÖSTUDAGUR 10. ÁGÚST 2001 MORGUNBLAÐIÐ
MARGIR velta því
nú fyrir sér hver til-
gangurinn með ,,Goða“-
samsteypunni var.
Stofnun hennar í þeirri
mynd sem var á vor-
dögum er aðeins fárra
mánaða. Nokkur kaup-
félög og afurðasölufyr-
irtæki sameinuðust um
þetta nýja fyrirtæki
sem sérhæfir sig í slátr-
un, kjötvinnslu og
markaðssetningu m.a.
sauðfjárafurða. Stærð
fyrirtækisins og tengsl
við markaðinn voru
sögð hvatinn að sam-
runanum auk þess sem talið var nauð-
synlegt að laga sláturfyrirtæki að „fá-
keppninni“ í smásöluverslun í
landinu.
Varnaðarorð bænda
Margir bændur efuðust mjög um
þá stefnu sem hér var mörkuð og vör-
uðu við samrunanum, en fengu litlu
um ráðið. Sum fyrirtækjanna voru
mjög skuldug, önnur betur stæð.
Kjötvinnslur Goða hafa nú verið af-
hentar Norðlenska hf. á Akureyri. Sá
eini tilgangur Goða-samsteypunnar
sem nú stendur eftir virðist vera að
fækka sláturhúsum, taka út þau
minnstu og stefna að rekstri örfárra
sláturhúsa í landinu. Eða hvernig á að
túlka orð þeirra sem fullyrða að það
verði „að nota þetta tækifæri til að
fækka sláturhúsum“? Af tilboðum
Goða um greiðslur til bænda nú í
haust má ráða að Goði hugi ekki að
framtíðarrekstri sláturhúsa. Yfirlýs-
ingar bænda benda til að þeir hafi
ekki áhuga á frekari viðskiptum við
fyrirtækið.
Hagkvæmt fyrir hvern?
Kaupfélög víða um land hafa lánað
Goða stórfé með því að gangast í
ábyrgðir fyrir fyrirtækið og greiða
skuldbindingar þess við bændur.
Þannig hafa þau steypt sér í fen sem
þau eiga ekki greiða leið úr. Goði á
enn óuppgert við marga bændur.
Fjármagn sogast frá litlum bænda-
samfélögum inn í fjarlæga hít sem
virðist koma þeim sáralítið við.
Þegar litlu sláturhúsin voru leidd
til sameiningar voru þau í raun að fyr-
irgera tilveru sinni. Í þeim farvegi
breytir engu hvort þessir litlu vinnu-
staðir reynast hagkvæmir. Hér ráða
einungis hagsmunir hinna stóru ein-
inga sem þurfa á öllu að halda til að
hafa rekstrargrundvöll. Þar eru
miklu hærri upphæðir í húfi en hjá
litlu sláturhúsunum. Þess vegna er
þeim lokað, óháð því hvort þau eru
hagkvæm í rekstri eða skila góðri
vöru og styrkja jafnframt búsetu á
viðkomandi svæðum.
Haldi fram sem horfir verður ekk-
ert sláturhús starfrækt í heilum
landshlutum. Það gerir að verkum að
flytja þarf gripi til slátrunar um lang-
an veg með gríðarlegum tilkostnaði,
mengun og óhagræði. Þetta gengur
þvert á sjálfbæra stefnu í atvinnumál-
um og markmið um minni orku-
neyslu. Margfeldisáhrif þessara að-
gerða fyrir búsetuna eru mikil og
geta verið afdrifarík, ekki aðeins fyrir
einstaka byggðir heldur þjóðarbúið í
heild. Það er mjög mikilvægt að sem
flestir þættir séu teknir með þegar
arðsemi í heilum atvinnugreinum er
reiknuð út.
Sjálfbær framleiðsla
– gæðaímynd
Landbúnaður á Íslandi hefur verið
stundaður í meiri sátt við náttúru
landsins en reynst hefur mögulegt í
mörgum nágrannalöndum okkar. Það
er mat þeirra sem gerst þekkja að lít-
ið skorti á að stór hluti sauðfjárrækt-
ar á Íslandi gæti flokkast sem lífræn
framleiðsla. Í framtíðinni er líklegt að
eftirspurn eftir lífrænni landbúnaðar-
framleiðslu vaxi. Yfirlýst stefna
stjórnvalda um gæðastýringu í sauð-
fjárrækt nær skammt ef gengið er
þvert á hana í flutningum sláturfjár,
slátrun, meðferð og úrvinnslu slátur-
afurða. Hér þarf breytta hugsun áður
en stórtjón verður.
Eitt atriði til viðbótar þarf að
nefna, sem lítið hefur verið í um-
ræðunni um fækkun sláturhúsa. Það
er sú aukna smithætta sem fylgir því
að flytja búfé milli landshluta og milli
smitvarnarsvæða. Við ættum að láta
okkur hinn mikla sjúkdómafaraldur
sem geisaði í Evrópu á síðasta vetri að
kenningu verða. Okkur ber að fara
með gát í þessum efnum. Við erum
því miður enn ekki laus við sauðfjár-
riðu og smitleiðir eru ekki að fullu
þekktar.
Fækkun sláturhúsa og aukin fá-
keppni getur haft afdrifaríkar afleið-
Jón Bjarnason
Sláturhúsaiðnaður
Fjármagn til endur-
skipulagningar í slát-
uriðnaði, segja Þuríður
Backman og Jón
Bjarnason, á að nýta til
að efla hagkvæman
rekstur.
Þuríður Backman
Er Goði víti
til varnaðar?
SUMARIÐ 1948 var
opnaður vegur um
Lágheiði frá Ólafsfirði
í Fljót. Langþráðum
draumi Ólafsfirðinga
var náð með vegslóð-
anum, vegasamband
komið við fjörðinn.
Árinu seinna, þ.e.
1949, segir Ásgrímur
Hartmannsson, lengi
bæjarstjóri á Ólafs-
firði, svo: „Fullyrða
má að betur lægi veg-
urinn á Lágheiði ef
farið hefði verið eftir
tillögum Guðmundar á
Þrasastöðum og ann-
arra þeirra manna er meðskapaða
áttu athyglisgáfu, lífsreynslu og
haldgóða þekkingu varðandi lands-
lag það er vegurinn var lagður um.
Þegar við nú förum Lágheiði að
vetrarlagi og sjáum hversu vegur-
inn er einkennilega óheppilega
lagður ef forðast á snjóalög og
sjáum fyrir okkur vegastæði það er
Guðmundur og aðrir hafa bent okk-
ur á þá hljótum við að gera kröfu til
þess að í framtíðinni verði verk-
fræðingar skyldaðir til þess að taka
til greina tillögur þeirra er þekkja
landið…“ (Heimild: Hundrað ár í
Horninu).
Vanræktur vegur
Fyrstu árin eftir að Lágheiðin
var opnuð til umferðar 1948 var ek-
ið yfir óbrúaðar ár og læki. Eftir
1960 var vegurinn nokkurn veginn
kominn í það horf sem verið hefur
síðan. Viðhald vegarins í Fljótum,
Lágheiði og niður undir Ólafsfjarð-
arkaupstað var í algjöru lágmarki.
Fyrir gat komið að vegurinn væri
lokaður vegna bleytu í 2–3 mánuði
á ári til viðbótar lokunum vegna
snjóa. Hugmyndir að
Múlavegi komu fyrst
til alvarlegrar skoðun-
ar árið 1950. Byrjað
var að ryðja veg 1953.
Ári seinna komu fram
fyrstu hugmyndir um
jarðgöng um Múla-
kollu. Múlavegur var
formlega opnaður
1966 og jarðgöng
1991. Allt þetta varð
til þess að Lágheiðar-
vegur lá óbættur hjá
garði og samgöngu-
bætur um heiðina ekki
á dagskrá. Enn á ný
er ætlunin að ýta Lág-
heiðinni til hliðar, mörgum til mik-
illar undrunar.
Lágheiðarhópurinn
Síðla árs 1994 var myndaður
„starfshópur“ um veglagningu á
Lágheiði og vegagerðinni falið að
stýra hópnum og bera ábyrgð á
endanlegum tillögum. Það sér-
kennilega við þennan starfshóp var
að verkefnið var fyrst og fremst að
koma í veg fyrir veglagningu um
Lágheiðina enda vilji þáverandi
samgönguráðherra að koma í veg
fyrir veglagninguna. Jarðgöng
skyldu það vera, sama hver kostn-
aðurinn yrði. Lágheiðarhópurinn
gaf út niðurstöður sínar í nóv. 1999.
Héðinsfjarðarleið var valin, þ.e.
jarðgöng til Siglufjarðar. Til að
létta á sálinni lagði starfshópurinn
til að vegur um Lágheiði yrði end-
urbyggður sem góður sumarvegur.
Jafnframt lögð áhersla á að vegir í
byggð sitt hvorum megin heiðar-
innar yrðu sem allra fyrst endur-
byggðir sem góðir heilsársvegir.
Milli þessara tveggja bæja eru 10
km á gamla vegslóðanum. Lágheið-
Hörður Ingimarsson
Um Lágheiði
Í Morgunblaðinu 4.
ágúst síðastliðinn er
greint frá því að kostn-
aður Landsvirkjunar
vegna virkjana á Aust-
urlandi hlaupi nú á lið-
lega fjórum milljörðum.
Í frétt Morgunblaðsins
er ekki sundurgreint
hvernig þessi kostnað-
ur hefur orðið til eða
hver upphæðin væri ef
fjármagnskostnaður
væri að fullu reiknaður.
Ljóst er þó að hér er
bæði um beinar verk-
legar undirbúnings-
framkvæmdir að ræða
og rannsóknarvinnu.
Í umræddri frétt Morgunblaðsins
er vitnað í upplýsingafulltrúa Lands-
virkjunar sem gerir mikið úr rann-
sóknarþættinum. Hann sé mjög
verðmætur enda um að ræða mjög
umfangsmiklar rannsóknir „ekki
bara á vatnafari og möguleikum á
virkjun heldur líka umhverfisþátt-
um, náttúru, ferðamennsku, dýralífi,
kortagerð o.s.frv.“.
Nú hefur það gerst
að Skipulagsstofnun
hefur kveðið upp þann
úrskurð, bæði með hlið-
sjón af rannsóknum
sem Landsvirkjun hef-
ur látið gera og í ljósi
eigin athugana og ann-
arra aðila, að áform
Landsvirkjunar gangi
ekki upp. Skyldi maður
ætla að Landsvirkjun,
sem stærir sig af mik-
ilvægi rannsóknar-
vinnu og vísindalegum
vinnubrögðum, myndi
nú leggja við hlustir,
bæði af virðingu fyrir
fagmannlegri vinnu og
einnig af virðingu fyrir peningaleg-
um verðmætum. Kostnaður sem tal-
inn er í milljörðum króna skiptir
nefnilega máli í þjóðfélagi þar sem
peningar vaxa ekki á trjánum.
Nei, því er nú öðru nær. Fjármála-
stjóri Landsvirkjunar, Stefán Pét-
ursson, kemur fram á ritvöllinn eina
ferðina enn og spyr í forundran í
blaðagrein sem birtist í Morgun-
blaðinu 8. ágúst hvers vegna í ósköp-
unum lífeyrissjóðirnir, og þá sérstak-
lega LSR, þar sem undirritaður
gegnir stjórnarformennsku, séu ekki
á fullri ferð að kanna fjárhagslegan
grundvöll þeirra sömu áforma og
Skipulagsstofnun hefur nú ýtt út af
borðinu. Eftirminnilegt er þegar
fjármálastjórinn spurði nýlega á op-
inberum vettvangi hverju það eigin-
lega sætti að menn vildu bíða eftir
nauðsynlegum leyfum til þess að búa
í haginn fyrir framkvæmdir við
Kárahnjúka. Nú þegar áformum
Landsvirkjunar hefur verið hafnað
leyfir fjármálastjóri Landsvirkjunar
sér að láta eins og ekkert hafi í skor-
ist og ítrekar þessi viðhorf sín í grein
sem hann gefur heitið „Upplýst af-
staða“.
Það er greinilega pottur brotinn
hjá Landsvirkjun, annars vegar virð-
ingarleysið fyrir úrskurði Skipulags-
stofnunar og hins vegar virðingar-
leysi gagnvart þeim fjármunum sem
Landsvirkjun er treyst fyrir. Það er
ekki að undra að mönnum með þessi
viðhorf gangi illa að skilja lífeyris-
sjóði sem setja það í forgang að
stefna ekki í tvísýnu þeim fjármun-
um sem þeim er treyst fyrir. Það
kalla ég upplýsta afstöðu. Hennar er
saknað hjá talsmönnum Landsvirkj-
unar nú um stundir.
Landsvirkjun
og upplýsingin
Ögmundur Jónasson
Höfundur er form. stjórnar LSR.
Virkjanir
Það er greinilega pottur
brotinn hjá Landsvirkj-
un, segir Ögmundur
Jónasson, virðingarleysi
fyrir úrskurði Skipu-
lagsstofnunar og gagn-
vart fjármunum.