Morgunblaðið - 10.08.2001, Blaðsíða 24

24 FÖSTUDAGUR 10. ÁGÚST 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
ÖRYGGI REYKJAVÍKURFLUGVALLAR
SAMKEPPNI Í SEMENTI
ÞJÓNUSTUGJÖLD Í
ÞJÓÐGÖRÐUM
Siv Friðleifsdóttir umhverfisráð-herra lýsti því yfir í heimsóknsinni í þjóðgarðinn í Jökulsár-
gljúfrum fyrr í vikunni, að hún velktist
ekki í vafa um að í framtíðinni yrði inn-
heimt þjónustugjald af gestum þjóð-
garða á Íslandi. „Það er alveg ljóst í
mínum huga, að við munum taka upp
þjónustugjald, til dæmis á þeim stöð-
um, sem mikill fjöldi fer um, til þess að
geta sinnt betur rekstri slíkra svæða,“
er haft eftir Siv í Morgunblaðinu í
gær.
Umhverfisráðherra hefur nú tekið
af skarið í þessu máli, þótt hún hafi
ekki tilgreint tímasetningu gjaldtök-
unnar. Morgunblaðið hefur oftsinnis á
undanförnum árum bent á óviðunandi
ástand á ýmsum fjölsóttum ferða-
mannastöðum vegna landspjalla af
völdum átroðnings. Þar á meðal er
m.a. svæðið við Gullfoss, hverasvæðið
við Geysi í Haukadal, Dimmuborgir í
Mývatnssveit, Dyrhólaey, Dettifoss,
Landmannalaugar, Herðubreiðarlind-
ir og fleiri náttúruperlur. Með þjón-
ustugjöldum eða aðgangseyri er hægt
að standa myndarlega að aðgerðum til
að hindra náttúruspjöll. Morgunblaðið
hefur hvatt stjórnvöld til að gera upp
hug sinn í þessum efnum og yfirlýsing
ráðherrans er því fagnaðarefni.
Hins vegar er sjálfsagt að gjaldtaka
nái til fleiri svæða en þjóðgarða, t.d.
þeirra sem áður eru nefnd. Jafnframt
er brýnt að hefja fljótlega undirbún-
ing að því að hrinda áformum ráð-
herrans í framkvæmd, því að á ári
hverju láta sumar þær náttúruperlur,
sem um ræðir, á sjá vegna ágangs
ferðamanna. Hófleg gjaldtaka mun
ekki koma í veg fyrir að ferðamenn
skoði þessi svæði. Hún er þvert á móti
forsenda þess að þau verði áfram það
aðdráttarafl fyrir ferðafólk, sem þau
hafa verið hingað til.
Ákveðið hefur verið að kaupa nýjanbjörgunarbát fyrir Reykjavíkur-
flugvöll og er stefnt að því að hann
verði til reiðu í upphafi næsta árs.
Þangað til er stefnt að því að ræða við
Slysavarnarfélagið Landsbjörg um
aðgang að búnaði félagsins. Þessi
ákvörðun á sér nokkurn aðdraganda
því að ljóst hefur verið og viðurkennt
að núverandi björgunarbátur fullnægi
ekki öryggiskröfum frá því í júlí í
fyrra.
Komið hefur fram að þegar flug-
slysið í Skerjafirði átti sér stað 7.
ágúst í fyrra liðu átta mínútur frá því
að fyrsta manninum var bjargað úr
flaki flugvélarinnar þar til hægt var að
hefja endurlífgunaraðgerðir. Hófust
þær ekki fyrr en sjúklingurinn var
kominn á land.
Slökkviliðið og Flugmálastjórn
gerðu með sér samning í júní í fyrra
um að slökkviliðið sæi um aðgerðir
vegna eldsvoða, mengunar, flugslysa
og annarra sambærilegra hluta. Frá
því í júlí 2000 hafa Flugmálastjórn og
slökkviliðið rætt á fundum kaup á
björgunarbát. Á þessum fundum kom
meðal annars fram að allir væru sam-
mála um að núverandi bátur fullnægði
ekki ýtrustu öryggiskröfum, en hins
vegar hefði verið deilt um hverjir ættu
að borga fyrir nýjan bát.
Flugmálastjóri segir í samtali við
Morgunblaðið í gær að margt hafi ver-
ið tekið úr samhengi í fjölmiðlum þar
sem talað hafi verið um ágreining þeg-
ar ákveðinn meiningarmunur hafi ver-
ið á túlkun samningsins og bætir við
að mismunandi túlkun þess efnis hver
hafi átt að greiða bátinn hafi ekki tafið
fyrir kaupunum.
Hver sem ástæðan er liggur fyrir að
í rúmt ár hefur dregist að taka ákvörð-
un um kaup á öryggisbúnaði, sem allir
aðilar voru sammála um að dygði ekki
til. Ákvarðanir sem þessar þurfa ekki
að taka svona langan tíma. Báðar þær
stofnanir, sem við sögu koma eru
reknar fyrir fé skattborgara og pen-
ingarnir, sem notaðir verða til að
kaupa nýjan bát, verða þegar upp er
staðið sóttir í vasa skattborgara hvert
sem reikningurinn verður sendur.
Fyrirtækið Aalborg Portland á Ís-landi hf., sem er félag í eigu
sementsframleiðandans Aalborg
Portland A/S í Danmörku, hefur
ákveðið að byggja annan sements-
tank í Helguvík í vetur en fyrirtækið
kveðst hafa náð tæplega fjórðungi af
íslenska sementsmarkaðnum á því
ári sem það hefur starfað hér.
Fram kemur í máli Bjarna Óskars
Halldórssonar, framkvæmdastjóra
Aalborg Portland á Íslandi, í Morg-
unblaðinu á miðvikudag, að hörð
samkeppni ríki á sementsmarkaði á
Íslandi.
Sementsverksmiðjan á Akranesi
hefur verið nær algerlega einráð á
sementsmarkaðinum hér á landi frá
stofnun verksmiðjunnar árið 1958.
Sement var flutt til Íslands fyrir
komu Aalborg Portland inn á mark-
aðinn en magnið var hins vegar
hverfandi og yfirleitt um sérstakar
tegundir sements að ræða.
Þegar umræða um einkavæðingu
og sölu Sementsverksmiðjunnar á
Akranesi hófst fyrir nokkrum árum
sýndi Aalborg Portland A/S kaupum
á sementsverksmiðjunni áhuga.
Ekkert varð af kaupunum enda var
hætt við að selja verksmiðjuna.
Þegar hætt var við einkavæð-
inguna ákváðu forsvarsmenn Aal-
borg Portland að stofna dótturfyr-
irtæki á Íslandi og hefja innflutning
og dreifingu á sementi beint frá Dan-
mörku til byggingariðnaðar á Ís-
landi.
Samkeppni á sementsmarkaði ber
að fagna líkt og samkeppni á öðrum
sviðum. Hún leiðir yfirleitt til lægra
verðs og betri þjónustu til neytenda.
Ætla má að það hafi þótt erfiðleikum
bundið að einkavæða Sementsverk-
smiðjuna vegna þess að hún hefur
verið einráð á markaðnum hér og
markaðseinokun einkaaðila er ekk-
ert betri en ríkiseinokun. Að því leyti
má segja að starfsemi hins danska
fyrirtækis hafi opnað möguleika á
einkavæðingu verksmiðjunnar þar
sem viss samkeppni er nú til staðar.
G
ÓÐ lög í heiðri höfð, eru
lands og lýða heill,“ mælti
Magnús Stephensen í ræðu
sem hann hélt við fyrstu
setningu hins konunglega ís-
lenska landsyfirréttar 10. ágúst 1801.
Það var á þessum degi fyrir nákvæmlega
tvö hundruð árum að rétturinn var sett-
ur í húsi Hólavallaskóla, en í tilskipun
frá 11. júlí 1800 segir að landsyfirrétt-
urinn skuli koma í stað hinna fyrri yf-
irdómstóla, yfirréttarins frá 1593 og lög-
þinganna. Með þessari sömu tilskipun
var Alþingi við Öxará lagt niður.
Alþingi á Þingvöllum undir lok átjándu
aldar var samkomustaður heldri manna,
sem þangað komu til að hlýða á nýmæli í
lögum, tilkynningar stjórnvalda og kveða
upp dóma. Á síðustu árum Alþingis var
það illa sótt og rætt var um að flytja
þingið til Reykjavíkur. Magnús Steph-
ensen lögmaður beitti sér mikið fyrir því
að færa dómsvaldið til hins sívaxandi
höfuðstaðar landsins. Þar réð framsýni
hans, sem og að öll aðstaða á Þingvöllum
var orðin fremur bágborin. Síðasta þing-
haldi á Þingvöllum lauk árið 1798 með
því að Magnús Stephensen lýsti því yfir,
„að sökum alþingisónæðis og heilsuspill-
andi dragsúgs í gegnum gluggabrotið og
opið lögréttuhús, sé hann við réttarhald í
þessum vindhjalli nú orðinn lasinn og
veikburða“ og myndi hann því ljúka
dómstörfum heima hjá sér á Leirá.
Næstu tvö ár var Alþingi haldið í
Reykjavík, en það var lagt niður árið
1800 eins og fyrr segir. Sama ár var
ákveðið af dönskum stjórnvöldum að
stofna hér landsyfirrétt, en samskonar
stofnun hafði áður verið komið upp í
Noregi. Tilskipunin frá 11. júlí 1800, er
kvað á um þetta, barst ekki hingað til
lands fyrr en með póstskipinu árið eftir,
undir mitt sumar, þótt stofnunin hafi
verið á almennings vitorði nokkru fyrr
og var því rétturinn ekki settur fyrr en
10. ágúst 1801. Samkvæmt orðum 1. gr.
tilskipunarinnar var landsyfirrétturinn
ekki stofnaður í stað Alþingis, heldur í
stað hinna fyrri yfirdómstóla, en tilskip-
unin kvað aðeins svo á, að Alþingi skyldi
einnig afnumið.
Dómstigum fækkað
úr fjórum í þrjú
Dómarar við hinn íslenska landsyfir-
rétt voru þrír. Fyrsti dómstjórinn var
Magnús Stephensen, en auk hans skip-
uðu dóminn þeir Ísleifur Einarsson og
skáldið Benedikt Gröndal. Í tilskipuninni
kom fram að rétturinn skyldi haldinn
einu sinni í viku yfir sumartímann, en
hálfsmánaðarlega á vetrum, nema nauð-
syn bæri til vegna opinberra mála að
rétturinn kæmi saman vikulega.
Með tilkomu landsyfirréttarins fækk-
aði dómstigum úr fjórum í þrjú. Dóms-
vald í héraði hélst óbreytt og einnig var
áfram heimilt að skjóta málum til hæsta-
réttar Dana, en sá dómstóll hafði verið
stofnaður árið 1661. Öll árin er lands-
yfirrétturinn starfaði voru málskot til
Kaupmannahafnar fá, en alls voru þau
344 þessi tæpu 120 ár sem dómurinn
starfaði. Málskotin þóttu kostnaðarsöm,
kosta þurfti til þýðinga yfir á dönsku,
auk þess sem þessu fylgdi mikið um-
stang. Við stofnun landsyfirréttar varð
aðgangur að dómstóli, þar sem störfuðu
fagmenn, mun auðveldari og óumdeil-
anlegt er að rétturinn vann sér fljótt
traust land
því að þó
upphafi fæ
sem leið á.
sjaldan ge
landsyfirré
fyrir.
Hæstirét
deilumálum
Sem dæmi
hann frá sé
bæjarfóget
Reykjavík,
vanrækslu
lægja fjósh
í Hafnarstr
mun hafa
röksemd „a
eigi borin u
Húsnæ
Dómstjór
unandi hús
honum var
skólahúsinu
byggja sér
danski ark
ingar árið
byggingu h
of kostnaða
Ekki þó
betri en í
og sérstak
landsyfirré
það niðurr
lengur hæf
réttinn í sk
um í miklu
hafa sinn g
og eftir mi
1807 fengu
dönskum y
óskuðu efti
Þá var k
vík, sem sí
Tvöhundruð ár frá fyrs
„Góð lög í
eru lands o
Teikningar
Úr bókinni Hugmyndaheimur Magnúsar Stephensens
Magnús Stephensen fyrsti dómstjóri
hins konunglega íslenska Landsyfir-
réttar
Hinn konunglegi íslenski
landsyfirréttur skildi eftir
merk spor í íslenskri rétt-
arsögu. Í tilefni þess að í dag
eru tvö hundruð ár liðin frá
því rétturinn var settur í
fyrsta sinn í húsi Hólavalla-
skóla kynnti Fanney
Rós Þorsteinsdóttir sér
helstu atriðin í tæplega
120 ára sögu réttarins og
spurði lögfræðinga hvaða
þýðingu þeir telji að lands-
yfirrétturinn hafi haft fyrir
íslenskt samfélag.