Morgunblaðið - 06.12.2001, Blaðsíða 42

UMRÆÐAN
42 FIMMTUDAGUR 6. DESEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
H
versu frjáls er vilji
manns? Er hann
svo frjáls, að hann
geti farið sínu
fram alsendis óháð
því hvernig veruleikinn í kring-
um mann er? Í heimspeki er það
klassísk spurning hvort viljinn –
alveg einn og óstuddur – sé
hreyfiafl. Eftir því sem efn-
ishyggjan (ekki í merkingunni
eftirsókn eftir lífsgæðum) verður
ráðríkari í fræðunum hallast
fleiri á þá skoðun að viljinn valdi
engu sjálfur. Hann er fremur af-
leiðing.
En af orðum og gjörðum ís-
lenskra stjórnmálamanna má
ætla að þeir séu sannfærðir um
að viljinn sé
það sem öllu
ræður í raun
– að hann sé
hin eiginlega
orsök. Ef
maður vill að
eitthvað sé, þá er það. Veruleik-
inn – þetta þarna sem blasir við
manni – er ekki það sem ræður.
Að þessu leyti virðast stjórn-
málamennirnir vera farnir að
feta í fótspor heimspekingsins
Altúngu úr sögu Voltaires um
bjartsýnismanninn Birtíng.
Það var kenning Altúngu að
allt væri í allrabesta lagi, vegna
þess að það gæti ekki verið öðru
vísi. Þess vegna væri fáránlegt
að vera að barma sér yfir heim-
inum, sama hversu maður væri
niðurníddur – af sjúkleika eða
vonsku annarra. Og hann kenndi
ennfremur að það væri beinlínis
lögmál að viljinn væri frjáls.
Þessi ágæti fræðingur (hann
kenndi „háspekiguðfræðial-
heimsviskukennínguna“) hefur
komið upp í hugann þegar maður
hefur heyrt ráðamenn Íslands,
með Davíð Oddsson forsætisráð-
herra í fararbroddi, tala sig heita
um að það sé allt í lagi í efna-
hagsmálum. Það sé allt í allra-
besta lagi. Það sé góðæri. Engin
kreppa.
Það á við um Davíð sem Vol-
taire sagði um Altúngu: „Hann
sannaði með ágætum að [...] ekki
væri til í þessum besta heimi
allra heima fegurri kastali né
betri maddama.“ Þannig hefur
Davíð sannað svo ekki verður
dregið í efa, að ekki er til í þessu
allra besta landi allra landa betra
efnahagsástand né meiri lífsgæði
fyrir alla.
Nú mætti kannski yppta öxlum
og segja sem svo, að Davíð sé
einfaldlega búinn að dvelja í fíla-
beinsráðuneytinu of lengi og sé
dottinn úr tengslum við veru-
leikann sem margir Íslendingar
eiga við að etja. Halda svo áfram
að kljást við þennan veruleika og
eyða ekki orku sinni í að hvekkj-
ast út af forsætisráðherra með
höfuðið uppi í skýjunum að hætti
háspekinga.
En þetta á ekki bara við um
Davíð. Þetta virðist fara sem
bráðsmitandi vírus um íslensk
stjórnmál, eins og sjá má af skrif-
um Samfylkingarmanna, sem
hafa þeyst fram á ritvöllinn hver
á fætur öðrum undanfarnar vikur
og talað um að Samfylkingin sé
kröftugt stjórnmálaafl og Össur
Skarphéðinsson hafi á síðasta
landsfundi tekið af allan vafa um
að hann sé nákvæmlega rétti
maðurinn í formannsstólinn.
Það er eins og allir þessir rit-
jálkar hafi ekki séð niðurstöður
skoðanakannana undanfarið, sem
hafa sýnt fram á að Samfylkingin
er hverfandi stærð í pólitíkinni,
og aðdáunin á Össuri er helst far-
in að minna á Davíðsdýrkunina í
Sjálfstæðisflokknum, sem hefur
nú aldrei þótt neitt sérstaklega
til fyrirmyndar. Það væri lág-
markið að þessir andlegu afkom-
endur Altúngu biðu eftir nýrri
skoðanakönnun sem sýnir í raun
að Samfylkingin sé að sækja í sig
veðrið.
Þetta eru greinilega menn sem
trúa því að þeir hafi svo frjálsan
vilja að þeir geti komist á honum
einum þangað sem þá langar að
fara, og að annað þurfi svo sem
ekki til að dæla atkvæðum til
Samfylkingarinnar. Kannski eru
þessir Samfylkingarskríbentar
enn með landsfundarglýjuna í
augunum og eru ekki farnir að
sjá frá sér út í veruleikann.
Altúnga yrði ekki lítið ánægður
með íslensku pólitíkusa þessa
dagana.
En þetta er náttúrlega allt í
stíl við það grundvallarboðorð
samtímans, að ekki megi kvarta,
ekki megi vera neikvæður, því
það fæli kúnnann frá. Hver
myndi vilja kjósa Davíð áfram ef
hann segði að efnahagsstefnan
hefði kannski ekki lukkast alveg
– og hver myndi vilja kjósa Sam-
fylkingu sem er að hverfa?
Að þessu leyti eru stjórn-
málamennirnir orðnir eins og
kaupmennirnir á Laugaveginum,
sem harðneita því að Smáralind
hafi dregið frá þeim einn einasta
kúnna – Laugavegurinn hefur
aldrei verið líflegri! (Og Kringlan
ekki heldur! Að ekki sé nú
minnst á sjálfa Smáralind!) Sama
hvert litið er – í kaupmennsku og
pólitík: „Það er allt í allrabesta
lagi!“
Ekki er nóg með að maður sé
orðinn svolítið skeptískur á allan
þennan brilljans; þetta er líka
farið að grafa alvarlega undan
ýmsum gömlum og góðum
rammíslenskum gildum, og gerir
að engu margt klassískt íslenskt
orðfæri.
Hvar er nú búmaðurinn sem
enginn var nema kynni að barma
sér? Og hvað er orðið með skip-
stjórann sem æðraðist yfir afla-
tjóni í Þorraþræl Kristjáns
Fjallaskálds? Eða hásetann sem
í sama kvæði harmaði hlutinn
sinn? Altúnguviskan er á góðri
leið með að úrelda þetta kvæði,
sem er þó eitt það flottasta sem
ort hefur verið á íslensku.
Nei, við erum ekki lengur í því
að bíða þangað til þorranum
þóknast að slaka á klónni og
„svífa á braut“. Sættum okkur
ekki við að „senn [sé] sigruð
þraut“. Segjum heldur: það er
engin þraut. Við höfum áttað
okkur á því, að við þurfum ekki
að taka mark á þorranum frekar
en við viljum. Ef við segjum að
hann sé ekki til, þá er hann ekki
til, sama þótt „brátt [sé] búrið
autt / búið snautt“.
Davíð
Altúnga
„... og til þess eru svínin gjörð að maður
éti þau, enda erum við étandi svín ár og
síð: þar af leiðir að þeir sem segja að alt
sé í lagi eru hálfvitar; maður á að segja
að alt sé í allrabesta lagi.“
VIÐHORF
Eftir Kristján G.
Arngrímsson
kga@mbl.is
Voltaire: Birtíngur (heimspekingurinn Altúnga)
Á SÍÐASTA fundi
borgarstjórnar Reykja-
víkur var lögð fram til-
laga að nýju aðalskipu-
lagi Reykjavíkur. Þar
voru kynntar margvís-
legar nýjungar í fram-
tíðaruppbyggingu
borgarinnar s.s. jarð-
gangagerð og lestar-
samgöngur, fjölbreyti-
leiki í íbúðarbyggð og
margt fleira. Viðbrögð
sjálfstæðismanna við
aðalskipulagstillögunni
eru þau að haldið sé
áfram meintri lóða-
skortsstefnu og að stór-
kostleg umhverfisspjöll
séu unnin á Geldinganesinu sem sé
besta byggingaland sem völ er á í
borgarlandinu. Það er sú meginfram-
tíðarsýn sem borgarfulltrúar Sjálf-
stæðisflokksins hafa þegar horft er til
næstu tuttugu ára í framtíðarupp-
byggingu borgarinnar.
Fjölbreytt framboð
Um hinn meinta lóðaskort sem
Sjálfstæðisflokkurinn hefur mikið
haldið á lofti er það að segja að á ár-
unum 1991–1999 voru að meðaltali
552 fullgerðar íbúðir teknar í notkun í
Reykjavík. Á valdatíma Reykjavíkur-
listans frá 1994 er meðaltalið það
sama eða ívið meira eða 558 fullgerð-
ar íbúðir á ári að meðaltali. Aðal-
skipulag Reykjavíkur 2001–2024 ger-
ir ráð fyrir 600–800 íbúðum á ári á
skipulagstímabilinu og í kaflanum um
íbúaþróun og íbúaþörf segir: „Það er
markmið aðalskipulagsins að á hverj-
um tíma verði fjölbreytt framboð
íbúðarsvæða og íbúðarhúsnæðis, á
nýjum svæðum jafnt og á þéttinga-
svæðum og í fjölbýli jafnt og sérbýli,
sem taki mið af þörfum húsnæðis-
markaðarins hverju sinni. Þá er lögð
áhersla á að innan hvers skólahverfis
verði fjölbreytt framboð húsagerða,
minni og stærri íbúða til að tryggja
félagslega fjölbreytni.“ Þessar stað-
reyndir sýna það svart á hvítu að mál-
flutningur sjálfstæðismanna í
Reykjavík er ósannur.
Aftur á móti hefur þrá-
lát síbylja þeirra um
hinn meinta lóðaskort
náð eyrum sumra sem
ekki hafa haft réttar
upplýsingar undir
höndum. Tölur frá emb-
ætti byggingarfulltrú-
ans í Reykjavík og nýtt
aðalskipulag Reykja-
víkur staðfesta að mál-
flutningur sjálfstæðis-
manna er rangur og
beinlínis gerður til þess
að villa um fyrir fólki.
Gamalt
kosningamál
Hitt málið sem Sjálfstæðisflokkur-
inn hefur náð að tileinka sér í skipu-
lags- og byggingarmálum Reykjavík-
ur er Geldinganesið. Um það var
reyndar tekist á í kosningunum 1998
en einhverra hluta vegna virðast þeir
sjálfstæðismenn ekki hafa áttað sig á
því að kjósendur í Reykjavík höfnuðu
málflutningi þeirra fyrir fjórum ár-
um. Sjálfstæðismenn telja að grjót-
námið þar sé einhver mestu umhverf-
isspjöll sem unnin hafa verið í
borgarlandinu og kalla fulltrúa
Reykjavíkurlistans umhverfissóða
fyrir það að ganga hreint til verks í
verklegum framkvæmdum. Þeir
kalla þá umhverfissóða sem fara fyrst
með skipulagsáætlanir í mat á um-
hverfisáhrifum áður en framkvæmd-
ir hefjast. Þeir kalla þá umhverfis-
sóða sem fara í hafnarframkvæmdir
við bestu náttúrulegu aðstæður á höf-
uðborgarsvæðinu öllu. Þeir kalla þá
umhverfissóða sem sækja grjót til
þess að hægt sé að byggja meðfram
ströndinni og þeir kalla þá umhverf-
issóða sem skapa skjólgóða byggð
inni í manngerðri klettaborg á stað
þar sem vindstrengur er ríkjandi. Ef
þetta er umhverfisstefna Sjálfstæð-
isflokksins í hnotskurn þá á sá flokk-
ur langt í land með það að nema og
skilja hvað umhverfismál snúast um.
Ákvörðun Reykjavíkurlistans um
landnýtingu í Geldinganesi var tekin
af yfirvegun og vandvirkni. Hafnar-
aðstaðan í Eiðisvík er sú besta á höf-
uðborgarsvæðinu og ekki til sam-
bærileg fyrr en í Hvalfirði. Sunda-
brautin mun skipta Geldinganesinu
og verður íbúðarbyggð austan við og
atvinnusvæðið vestan við. Íbúðar-
byggðin mun snúa að Borga-, Víkur-
og Staðarhverfum sem öll liggja að
sjó og óhreyfðri náttúru. Í kaflanum
um gæði byggðar í AR 2001-2024 er
sérstaklega tekið fram að minnka
eigi fjarlægðir milli íbúa og starfa.
Staðsetning atvinnusvæðisins er því
ekki bara mikilvæg vegna tengsla við
höfnina heldur líka vegna nálægðar
við Grafarvogshverfið allt. Þannig er
hægt að bjóða upp á styttri vega-
lengdir milli íbúðarhverfa og atvinnu-
svæðis.
Spennandi nýjungar
hjá R-listanum
Eftir þessa fyrstu umræðu í borg-
arstjórn Reykjavíkur um nýtt aðal-
skipulag Reykjavíkur 2001–2024 er
ljóst að Sjálfstæðisflokkurinn er fast-
ur í sömu hjólförunum og hann spól-
aði sig fastan í fyrir kosningarnar
1998. Við í Reykjavíkurlistanum
munum hins vegar á næstu vikum og
mánuðum kynna enn frekar fyrir
borgarbúum fjölmörg framfaramál
sem fram koma í þessu nýja aðal-
skipulagi Reykjavíkur 2001–2024.
Viðbrögð D-listans
við nýju aðalskipulagi
Óskar
Bergsson
Skipulagsmál
Tölur staðfesta að mál-
flutningur sjálfstæðis-
manna er rangur, segir
Óskar Bergsson, og
beinlínis gerður til þess
að villa um fyrir fólki.
Höfundur er varaformaður
skipulags- og byggingarnefndar
Reykjavíkur.
,,VIÐ lifum á erfiðum
tímum“ var lengi við-
kvæði bölsýnismanna.
Eða ,,við lifum á síðustu
og verstu tímum“, sem
löngum var viðhaft í
léttari tón. Hvort-
tveggja geta þó talizt
öfugmæli lengstaf frá
því fyrir miðja síðustu
öld. Miðað við hag ís-
lenzku þjóðarinnar
fyrrum hefir mikil vel-
sæld ríkt hér á landi um
alllanga hríð. Mestöll
sú hagsæld var í sjóinn
sótt, þótt lénsherrar
nútímans fullyrði að
sjávarútvegurinn hafi
aldrei verið stundaður af viti eða
gagni fyrr en núgildandi gripdeild-
arkerfi LÍÚ var fundið upp, komið á
og viðhaldið fyrir atfylgi hins nýja
auðvalds, sem náð hefir undirtökum í
stærsta flokki þjóðarinnar, Sjálf-
stæðisflokknum.
Undanfarinn áratug hefir ríkt
mikil árgæzka til lands og sjávar á
Íslandi, og þjóðinni nýzt vel til fram-
taks og framfara á flestum sviðum.
Þá árgæzku vilja stjórvöld alla eigna
sér; og helzt það uppi. Látum svo
vera, en þá ættu þau í sama máta að
axla ábyrgð á framhaldinu, þegar í
baksegl slær.
Og skjótt skipast veður í lofti.
Undanfarin þrjú, fjögur misseri hafa
greinilega verið ný teikn á himni um
snarbreytt veðurfar í efnahagsmál-
um. Válegustu einkennin eru ógn-
vænlegur viðskiptahalli, þreföldun
verðbólgu og taumlaust gengishrun
krónunnar.
Þessi teikn hafa verið
öllum ljós, sem sjá vilja.
Því miður eru ráða-
menn í ríkisstjórn ekki í
þeim hópi. Meðan óveð-
ursskýin hrannast upp
á fjármálahimni hafa
þeir baðað sig í ímynd-
uðu sólskini góðæris og
engu skeytt um að-
steðjandi hættu. Aðal-
vopninu til að kyrra og
hemja veður og vinda í
fjármálum hefir ekki
verið beitt, fjárlaga-
valdi löggjafarsam-
kundunnar. Þvert á
móti hefir það verið
meðhöndlað eins og
sjálfsmorðstól.
Í stað lífsnauðsynlegs samdráttar í
útgjöldum ríkisins hefir allt vaðið á
súðum. Hækkun útgjalda milli ár-
anna 2000 og 2001 stefnir í 20%, sem
er olía á eld verðlags og verðþenslu.
Og enn virðist ekkert lát ætla á að
verða eins og sjá má á frumvarpi til
fjárlaga, sem nú liggur fyrir alþingi.
Vonandi að menn sjái að sér áður en
kemur að afgreiðslu þess. Ef ekki
fljóta menn viljandi sofandi að feigð-
arósi. Þetta eru dapurlegar blákald-
ar staðreyndir.
Hvernig má það vera að ríkis-
stjórnin láti þjóðarskútuna reka svo
háskasamlega á reiðanum sem raun
ber vitni? Er það kannski svo að
ítrekaðar aðvaranir stjórnarandstöð-
unnar í alþingi banni þeim af fordild-
arsökum allar aðgerðir til viðreisnar?
Nú hlýtur hæfasti ráðherrann,
Geir Haarde, að gera sér grein fyrir
hvert stefnir. Hversvegna í ósköpun-
um tekur hann ekki í taumana en
lætur óvita í fjármálum ráða ferðinni,
sem heimta góðærisfánann við hún,
þótt skútan liggi undir stóráföllum
samdráttar, og kreppueinkennin
skjóti hvarvetna upp kollinum? Það
er engin önnur fær leið til, en að
draga saman seglin, ella fer í verra.
Enn má miklu bjarga með stórfelld-
um niðurskurði á útgjaldahlið fjár-
laga og harkalegum samdrætti, þar
sem því verður við komið.
Auðvitað er atvinnuleysi hið mesta
böl, en það er þó illskárra um
skamma hríð en sú kollsteypa í efna-
hagsmálum sem ella er í boði ef ekki
er spyrnt við fótum strax og af afli.
Ef illa fer þarf engum blöðum um
það að fletta, að stjórnvitringarnir
munu öllu öðru um kenna en stjórn-
vizku sinni. Sennilega verða ósköpin
11. september fyrst fyrir valinu.
Sjálfir ganga þeir aðeins í ábyrgð
fyrir góðæri ef að líkum lætur.
Erfiðir tímar
Sverrir
Hermannsson
Efnahagsmál
Meðan óveðursskýin
hrannast upp á fjár-
málahimni, segir Sverr-
ir Hermannsson, hafa
ráðamenn í ríkisstjórn
baðað sig í ímynduðu
sólskini góðæris.
Höfundur er alþingismaður og for-
maður Frjálslynda flokksins.