Morgunblaðið - 06.12.2001, Blaðsíða 48

UMRÆÐAN
48 FIMMTUDAGUR 6. DESEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ

  




 
  





  
 
  
 
    
 
   
  
   
 
  

  
 
  
 

 




  
ÍSLENSK GLERLIST
Rauðarárstíg 14,
sími 551 0400
Kringlunni,
sími 568 0400
Smáralind,
535 0400
www.myndlist.is
— Inga Elín —
AÐ undanförnu hef-
ur nokkur umræða ver-
ið í fjölmiðlum og jafn-
vel á Alþingi um
skógrækt og náttúru-
vernd, þar sem óneit-
anlega hafa komið fram
skiptar skoðanir um
hversu vel það tvennt
fari saman. Í þeim efn-
um þarf að skoða skil-
greiningu manna á
náttúruvernd og þann
skala sem miðað er við.
Þeir sem kjósa að
skilgreina náttúru-
vernd þannig að hún
merki það eitt að varð-
veita núverandi ástand
líta á skógrækt sem náttúruspjöll
þar sem hún breytir því ástandi. Þeir
afneita um leið sögulegum stað-
reyndum um fyrri útbreiðslu skóga
og neita að horfast í augu við það nið-
urnídda ástand sem einkennir stóran
hluta íslenskra vistkerfa.
Breiðari skilgreining á náttúru-
vernd felur hins vegar í sér verndun
samfara nýtingu og virka endur-
heimt á glötuðum náttúrugæðum þar
sem við á, auk verndunar á ríkjandi
ástandi þar sem það á við. Ákveða
þarf hvað eigi við í hverju tilviki. Í
Ríó-sáttmálanum er þetta skýrt tek-
ið fram og orðin „þar sem við á“
koma þar alloft fyrir. Skógrækt get-
ur mjög vel samræmst þessari skil-
greiningu hvort heldur sem markmið
skógræktar eru endur-
heimt glataðs birki-
skógarvistkerfis, upp-
græðsla örfoka lands
með lerki, loftslags-
vernd með ösp eða
timburframleiðsla með
greni til að stuðla að
sjálfbærri byggðaþró-
un.
Samspil skógræktar
og náttúruverndar er
mismunandi eftir skala.
Sagt er að skógrækt
geti útrýmt lágvöxnum
plöntutegundum, rýrt
búsvæði berangurs-
fugla og spillt útsýni,
svo nokkur atriði séu
nefnd, þegar miðað er við smæsta
skalann þótt gagnrýnendur skóg-
ræktar taki sjaldnast fram við hvaða
skala sé miðað. Að skógrækt á skóg-
lausu landi breyti skilyrðum á þeim
blettum þar sem hún er stunduð er
svo augljóst að óþarfi er að fjölyrða
um það. Sé markmiðið að varðveita
það sem fyrir er á einhverjum bletti
á ekki að rækta þar skóg. Reyndar
miðar talsvert af þeirri vinnu sem
lögð er í gerð skógræktaráætlana að
því að afmarka svæði þar sem ekki á
að rækta skóg. Á Íslandi er mikið
land sem áður var skógi vaxið en er
nú klætt einhæfum beitarmótuðum
vistkerfum og eru árekstrar milli
skógræktar og verndar á þessum
skala því óþarfir.
Á stærri skala getur skógrækt
beinlínis stuðlað að náttúruvernd.
Sem þáttur í annars skóglausu
landslagi auka skógarreitir líffræði-
lega fjölbreytni með því að skapa
nýjar vistgerðir auk þess sem landið
verður búsældarlegra ásýndar.
Skógarvistgerðir eru mismunandi
eftir því hvaða trjátegundir eru
ríkjandi en allar eru þær búsvæði
fyrir fjölda lífverutegunda. Á enn
stærri skala stuðlar skógrækt að
náttúruvernd með því að binda kol-
efni úr andrúmsloftinu og draga þar
með úr hnattrænum gróðurhúsa-
áhrifum.
Á liðnum árum hefur skógrækt á
Íslandi fengið á sig gagnrýni fyrir
einkum tvennt sem kalla má
árekstra við náttúruverndarsjónar-
mið; framræslu mýra til skógræktar
og gróðursetningu erlendra trjáteg-
unda í birkiskóga. Við þessari gagn-
rýni hefur verið brugðist og nú mæl-
ir Skógrækt ríkisins hvorki með
framræslu mýra né gróðursetningu í
birkiskóga. Nýverið hafa komið fram
áhyggjur af áhrifum skógræktar á
nokkra fuglastofna. Ekki virðist vera
ástæða til að óttast um áhrif skóg-
ræktar á fuglastofna að svo stöddu.
Hins vegar eykst flatarmál skóg-
lendis vegna gróðursetningar og
sennilega einnig vegna sjálfsáningar
birkis og því er full ástæða til að
hefja rannsóknir á áhrifum skóg-
ræktar á fuglastofna sem leitt geta
til mótunar vinnubragða við skóg-
rækt til að draga úr neikvæðum
áhrifum ef einhver reynast. Breyt-
ingarferli það sem skógrækt hefur í
för með sér er auk þess vísindalega
áhugavert og mikilvægt er að þeir
aðilar sem vinna að rannsóknum á
sviði skógræktar og náttúrufræði efli
rannsóknir á því sviði.
Skógrækt er orðin búgrein á Ís-
landi og mikilvægt byggðamál. Á
meðan þeim fækkar sem stunda
sauðfjárrækt og kúabúskap fjölgar
skógarbændum. Nauðsynlegt er að
uppbygging skógræktar verði sam-
kvæmt hugmyndafræði sjálfbærrar
þróunar og þar með í sátt við nátt-
úruvernd. Náttúruvernd og skóg-
rækt eru alls ekki andstæður.
Skógrækt í sátt
við náttúruvernd
Þröstur
Eysteinsson
Skógrækt
Á stærri skala,
segir Þröstur Eysteins-
son, getur skógrækt
beinlínis stuðlað að
náttúruvernd.
Höfundur er fagmálastjóri Skóg-
ræktar ríkisins.
ÞAÐ er oft sagt
þessa dagana að
heimurinn sé ekki
samur eftir 11. sept.
2001. Það má til sanns
vegar færa en spurn-
ingin er, hvað hefur
breyst? Í reynd ekk-
ert annað en það að
augu okkar allra hafa
opnast enn betur en
áður fyrir því hversu
margt er að, hversu
margt er ógert til að
byggja betri og frið-
vænlegri heim. Afleið-
ingar þessa atburðar
þegar til lengri tíma
er litið verða mjög
líklega verulegar, bæði á þolendur
og gerendur ef svo má að orði
komast. Bandarískir heimsveldis-
hagsmunir og eigingjörn drottnun
Vesturlanda, vestræns fjármagns,
viðskiptahagsmuna og jafnvel
menningar, allt verður þetta skoð-
að í gagnrýnna ljósi en fyrr. Ekki
síst verða hagsmunir vestræns
auðmagns og olíu- og hergagnaiðn-
aðar undir smásjá. En sjálf hug-
myndafræði hryðjuverkamanna,
svo ekki sé nú talað um hryðju-
verk sem slík, verður að líkindum
einnig fordæmd með afdráttar-
lausari og almennari hætti en fyrr.
Það er að sjálfsögðu nauðsynlegt
að undirstrika að aldrei getur neitt
ranglæti réttlætt það að menn
vinni sínum málstað framgang með
ofbeldi og glæpaverkum, allra síst
ef þau beinast að saklausum
óbreyttum borgurum.
Þróun í heimsmálum almennt og
svonefnd hnattvæðing verður
sömuleiðis skoðuð í nýju ljósi í
kjölfar ofangreindra atburða.
Hnattvæðing á forsendum vest-
ræns auðmagns sem þegar sætir
gagnrýni og mætir andófi mun
gera svo í enn ríkari mæli á kom-
andi árum. Augu manna munu í
vaxandi mæli beinast að þeim þátt-
um sem valda óstöðugleika í heim-
inum. Hnattvæðing, sem f.o.f.
þjónar velmegunarklúbbi vest-
rænna ríkja, þessum eina milljarði
sem fleytir rjómann
ofanaf meðan hinir
milljarðarnir 5–6 og
bráðum 7, 8, og 9 bera
skarðan hlut frá
borði, er slíkur óstöð-
ugleikavaldur auk alls
annars sem um málið
mætti segja. Fram-
ganga alþjóðlegra
stórfyrirtækja og að
nokkru leyti alþjóð-
legra stofnana þar
sem lítt hefur verið
skeytt um félagslegar
aðstæður, og jafnvel
ekki umhverfið held-
ur, verður að heyra
sögunni til.
Sjálfbær þróun
og friðarhugsjón
Innleiða þarf ný viðhorf og nýja
skipan þar sem sjálfbær þróun,
jöfnun lífskjara, virðing fyrir lýð-
ræði og mannréttindum en um leið
ólíkri menningu og trúarbrögðum
og síðast en ekki síst friðarhug-
sjón eru höfð að leiðarljósi. Mark-
miðið er alþjóðasamvinna, hnatt-
ræn samvinna, á sanngjörnum og
réttlátum grunni. Vestræn forrétt-
indasamfélög verða að halda aftur
af sér og hemja græðgi sína. Við
þurfum öll að sættast á leikreglur
sem gefa þróunarríkjunum raun-
verulega möguleika til að bæta
lífskjör og aðstæður sinna þjóð-
félagsþegna. Fyrir utan nýja skip-
an öryggismála og nýtt alþjóðlegt
eða hnattrænt öryggisgæslukerfi,
sem vikið hefur verið að í fyrri
skrifum, er von mannkynsins um
betri og friðsamlegri heim fólgin í
breytingum af ofangreindum toga.
Það er engin leið til nema áfram í
viðleitni okkar til að byggja betri
heim. Við megum ekki færa of-
beldis- og yfirgangsöflum í heim-
inum þann sigur í hendur að þeim
takist að hrekja okkur af réttri
braut, braut jafnaðar, lýðræðis og
mannréttinda, réttarsamfélags,
sjálfbærrar þróunar og friðar.
Eins og fyrr í þessum skrifum,
þegar til umfjöllunar voru mögu-
leikar þess að koma á nýju og ger-
breyttu öryggisgæslukerfi í heim-
inum, geta menn auðvitað spurt
hvort ekki sé óraunhæft að ætla að
nokkur vilji verði til breytinga í
ofangreinda átt. Eru nokkrar líkur
á að íbúar Vesturlanda fallist á að
þrengja sinn kost í þágu lífskjara-
jöfnunar og bætts umhverfis á
jörðinni? Svarið er að mínu mati
hiklaust já, og þó svo væri ekki þá
væri það eitthvað til að breyta en
ekki til að gefast upp gagnvart.
Með aukum upplýsingum um stöðu
heimsmála sem miðlað er til millj-
arða jarðarbúa, ekki síst skóla-
fólks, vex meðvitund mannkynsins
og skilningur á því að breytinga er
þörf. Að lokum verður það al-
menningur sem knýr breyting-
arnar fram ef ráðamenn dauf-
heyrast við kalli tímans. Hin
þrúgandi vitneskja um að barna-
börn okkar sem nú lifum á miðjum
aldri gætu átt eftir að standa
frammi fyrir stórspilltum lífsskil-
yrðum á jörðinni og skertum lífs-
gæðum, og gera það örugglega
verði ekkert að gert, breytir
miklu. Þegar það bætist við að
dúkhnífar og tilraunaglös eru að
reynast næstum eins ógnvænleg
vopn og kjarnorkusprengjur þá
skyldi enginn vanmeta vilja al-
mennings til þátttöku í óumflýj-
anlegum breytingum sem bíður
okkar að ráðast í.
Hnattvæðing á
nýjum grunni:
eina vonin
Steingrímur J.
Sigfússon
Höfundur er formaður Vinstrihreyf-
ingarinnar – græns framboðs og sit-
ur í utanríkismálanefnd Alþingis.
Utanríkismál
Innleiða þarf ný
viðhorf, segir Stein-
grímur J. Sigfússon, og
nýja skipan.