Morgunblaðið - 06.12.2001, Blaðsíða 38

38 FIMMTUDAGUR 6. DESEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
M
ARKMIÐIÐ með
frumvarpi til raf-
orkulaga, sem
stefnt er að að
leggja fram á yfir-
standandi þingi, er að skapa sam-
keppnisgrundvöll fyrir framleiðslu
og sölu á rafmagni hér á landi.
Frumvarpið er til skoðunar í þing-
flokkunum þessa dagana en sam-
kvæmt upplýsingum frá iðnaðar-
ráðuneytinu verður reynt að leggja
frumvarpið fram sem allra fyrst.
Frumvarpið var fyrst kynnt á Al-
þingi snemma vors í fyrra en síðan
vísað til iðnaðarnefndar sem bað
um umsagnir frá helstu hagsmuna-
aðilum. Samkvæmt heimildum
Morgunblaðsins hafa þegar verið
gerðar nokkrar veigamiklar breyt-
ingar á frumvarpinu sem snúa
einkum að sölu og framleiðslu á raf-
magni á höfuðborgarsvæðinu.
Verði af þeirri kerfisbreytingu
sem frumvarpið felur í sér kann
það að hafa mikil áhrif á starfsemi
Landsvirkjunar (LV) sem framleið-
ir um 85–90% af öllu rafmagni á
landinu. Í umfjölluninni hér verður
þó að hafa þann fyrirvara á að
frumvarpið hefur ekki enn verið
lagt fram.
Hvernig sem útfærslan liggur þó
væntanlega fyrir að stofna þarf sér-
stakt fyrirtæki um flutning á raf-
magni en sá flutningur er nú að
langmestu leyti í höndum LV.
Flutningsfyrirtækið þyrfti þá að
aðskilja öðrum rekstri Landsvirkj-
unar. En auk þess sem línur LV
liggja víða hefur hún einnig yfir-
burðastöðu á framleiðsluhliðinni og
til þess að skapa raunverulega sam-
keppni á söluhliðinni þarf fyrst að
skapa samkeppni á framleiðsluhlið-
inni. Sú er að minnsta kosti skoðun
stjórnenda Orkuveitu Reykjavíkur
(OR) og Hitaveita Suðurnesja (HS)
en ljóst er að nokkur ágr
er á milli Landsvirkjuna
vegar og Orkuveitu Reykj
Hitaveitu Suðurnesja hin
um útfærslu frumvarpsin
HS telja væntanlega að sa
á framleiðsluhliðinni ve
komið á öðruvísi en með þ
raforkuframleiðslu LV
smærri fyrirtæki sem væ
hagslega aðskilin en minn
ingur er væntanlega um f
fyrirtækið sjálft.
Við þetta myndi hins ve
hæfi LV versna og hefur
enn verið minnst á að LV
þessa getað tekið erlend
vatnsaflsframkvæmda me
íslenska ríksins. Væri fra
hluta LV skipt í hlutafélö
isábyrgð afnumin myndu
LV versna enn frekar. L
veltur á nokkrum þáttum
fjárhagslegum styrk fy
Samkeppni
á raforku-
markaði
Nú kann að hilla undir þá tíð að fyrirtækin og heimilin á Ísla
geti valið um af hverjum þau kaupa rafmagn. En Arnór
Gísli Ólafsson komst að því að ef þessi kerfisbreyting yrð
gerð að veruleika kynni hún að hafa bein áhrif á möguleik
Íslendinga á raforkuframleiðslu til stóriðju.
„ÉG VIL taka fram að umræðan
um breytingu á umhverfi raforku-
mála hefur ekki verið eins mikil og
hún hefði átt að vera í ljósi þess
hversu mikilvægt þetta málefni er
fyrir þjóðarbúskapinn í heild,“ seg-
ir Stefán Pétursson, fjármálastjóri
Landsvirkjunar. „Það er mjög ár-
íðandi að menn geri sér grein fyrir
kostum þess og göllum sem kerf-
isbreytingar í framleiðslu og sölu á
raforku geta haft í för með sér.
Þannig tel ég líklegt að breyting-
arnar muni hafa áhrif bæði á verð á
rafmagni til almennings og fyr-
irtækja en ekki síður á samkeppn-
ishæfni Íslands á alþjóðlegum
markaði fyrir ný stóriðjuver, eink-
um vegna þess að ef ekki er varlega
farið geta breytingar á raforkulög-
unum haft neikvæð áhrif á lánshæf-
iseinkunn Landsvirkjunar og þar
með lánskjör fyrirtækisins. Þá geta
þær einnig haft áhrif á fjármögnun
annarra orkufyrirtækja, s.s. Orku-
veitu Reykjavíkur og Hitaveitu
Suðurnesja.“
Bókhaldslegur
aðskilnaður myndi duga
Stefán segir að hafa verði í huga
að erfitt sé að stefna á fulla sam-
keppni á sama tíma og stefnt er að
verulegri uppbyggingu á stór-
iðjusviðinu: „Í raun stöndum við
frammi fyrir tveimur andstæðum
kostum. Annars vegar er full og
óheft samkeppni með tilheyrandi
uppskiptingu fyrirtækja og hins
vegar verkefni á stærðargráðu
Kárahnjúkavirkjunar. Þess vegna
verðum við að vita hvað við viljum
áður en við förum í að breyta þessu
umhverfi. Það er engu að síður ljóst
að við verðum að bregðast við til-
skipun Evrópusambandsins með
einverjum hætti jafnvel þó að við
ákveðum að búa áfram við lítið
breytt ástand á skipu-
lagi raforkumála.
Bókhaldslegur að-
skilnaður er t.d. alger
lágmarkskrafa en
einnig gæti komið til
fyrirtækjaaðskilnaðar
á ákveðnum sviðum. Í
þessu sambandi vil ég
taka fram að í drög-
unum hefur verið
gengið mun lengra en
þarf til þess að upp-
fylla tilskipun Evr-
ópusambandsins. Ég
tel að það sé hægt að
uppfylla þá tilskipun
án þess að koma þurfi
til róttækrar kerf-
isbreytingar. Að þessu leyti er
þetta miklu frekar innlend stefnu-
mótun en Evrópumál.
Ef við viljum koma á fullri sam-
keppni á raforkumarkaðinum
myndi það þýða stofnun sérstaks
fyrirtækis um flutninginn og að
óbreyttu má ætla að skipta þyrfti
Landsvirkjun í smærri einingar
sem væru fjárhagslega aðskildar
þar sem Landsvirkjun yrði að
óbreyttu með mjög sterka stöðu í
framleiðslu á rafmagni.“
Spurður hvort neytendur muni
hagnast á samkeppni segir Stefán
að ef hann svari því alveg beint sé
þess ekki að vænta að orkuverð til
heimila og fyrirtækja lækki. „Í
fyrsta lagi verður samkeppnin aldr-
ei nema um einn þriðji hluti fram-
leiðslunnar vegna þess að tveir
þriðju hlutar eru bundnir langtíma-
samningum vegna stóriðju. Mik-
ilvægara er hins vegar að óheft
samkeppni er líkleg til að hafa í för
með sér verulega hækkun á fjár-
magnskostnaði. Þó að samkeppnin
gæti hugsanlega leitt af sér ein-
hverja kostnaðarlækkun vegna al-
mennrar hag
ingar í rekstr
það mjög til e
myndi vega u
móti fjármag
aðinum. Það v
ekki litið fram
þeirri staðrey
það kerfi sem
búum við tryg
ur a.m.k. lága
magnskostna
Stefán seg
leiðingarnar
koma á fullri
keppni séu þæ
geta Landsvi
til vatnsafls-
framkvæmda
stórlega skert og samkepp
Íslands á markaðinum fyri
iðju myndi versna til muna
„Lánshæfi Landsvirkjun
byggist á efnahagslegu mik
fyrirtækisins í íslenska hag
auk yfirburðastöðu á rafor
aðinum og á ábyrgð eigend
virkjunar. Það eru þessir þ
sem vega á móti veikleikum
irtæksins sem eru fáir stór
skiptavinir, gjaldeyrisáhæ
eiginfjárhlutfall og smæð f
isins í alþjóðlegum samanb
Þjóðhagslega mikilv
að nýta orkulindir
Stefán segir að hjá Land
hafi menn lagt áherslu á að
beri orkulindir og selja raf
stóriðju enda verður satt a
ekki í fljótu bragði séð, mið
núverandi ástand, hvað ann
að tryggja hér viðunandi h
næstu árum. „Af þessum s
höfum við sveigst að þeirri
að menn eigi að fara varleg
að gera kerfisbreytingar se
áhrif á getu okkar til þess a
Um gríðarmikla hags
Stefán
Pétursson
BARÁTTA GEGN
MENGUN HAFSINS
Fyrr í vikunni var sagt frá því hérá síðum Morgunblaðsins að Ís-land væri annað ríkið í heim-
inum, á eftir Kanada, sem samþykkt
hefur gerð framkvæmdaáætlunar um
varnir gegn mengun sjávar frá landi.
Um er að ræða framkvæmd alþjóð-
legrar samþykktar sem kennd er við
Washington og markar tímamót í bar-
áttu gegn mengun hafsins.
Það er ánægjulegt að Ísland skuli
vera í fararbroddi á þessu sviði. Siv
Friðleifsdóttir umhverfisráðherra og
hennar fólk í umhverfisráðuneytinu
hefur lagt mikla áherslu á þennan
málaflokk. Það ætti þó að koma fáum á
óvart hve mikilvægt það er þjóð eins
og Íslendingum að vernda hafið um-
hverfis landið.
Áratugum saman, eða nánast alla
síðustu öld, skapaði sjávarútvegur
milli 70% og 90% af verðmæti vöruút-
flutnings þjóðarinnar. Það er aðeins
nú, síðustu tíu árin, sem þetta hlutfall
hefur farið niður fyrir 70%, en nú er
það um 63%. Þjóðin hefur byggt vel-
sæld sína á sjávarútvegi og afkoma
hans er að verulegu leyti undir ástandi
sjávar komin. Það er því mikið keppi-
kefli fyrir Ísland að koma í veg fyrir
hnignun hafsins af völdum hvers konar
mengunar, því miklir hagsmunir eru í
húfi. Talið er að 80% af mengun sjávar
komi frá landi og er því nauðsynlegt að
draga úr henni. Nýsamþykkt fram-
kvæmdaáætlun hefur vonandi jákvæð
áhrif á ástandið.
En baráttan gegn mengun sjávar er
háð á fleiri vígstöðvum. Norðurlöndin
og Írland berjast um þessar mundir
einnig gegn því að kjarnorkuendur-
vinnslustöðin í Sellafield verði stækk-
uð, og reyndar hafa löndin barist fyrir
því árum saman að dregið verði úr
starfsemi í Sellafield. Hæstaréttar-
dómstóll Sameinuðu þjóðanna í Haag
hafnaði fyrir nokkrum dögum kröfu
írsku stjórnarinnar um að setja lög-
bann á stækkun stöðvarinnar í Sella-
field. Losun kjarnorkuúrgangs í hafið
frá kjarnorkuendurvinnslustöðinni í
Sellafield hefur lengi verið mótmælt af
ríkisstjórnum Írlands og Norður-
landa, og umhverfisverndarsamtök-
um. Hvað Ísland varðar er geislavirkn-
in í hafinu tiltölulega lág þegar
straumarnir berast til Íslands. Samt
sem áður skapar losun í Sellafield
hættu fyrir lífríki sjávar, auk þess sem
möguleiki á slysi eða leka úr stöðinni
er ávallt fyrir hendi. Eigi slíkt slys sér
stað eru miklar líkur á að forsendur
uppistöðuatvinnugreinar íslensku
þjóðarinnar verði ekki lengur fyrir
hendi. Barátta gegn mengun hafsins
er bráðnauðsynleg og þarft viðfangs-
efni fyrir fiskveiðiþjóð eins og okkur
Íslendinga.
Í FRAMLÍNUNNI HJÁ UNESCO
Sveinn Einarsson, rithöfundur ogfyrrverandi þjóðleikhússtjóri, var
nýlega kjörinn í stjórn Menntunar-,
vísinda- og menningarstofnunar Sam-
einuðu þjóðanna, UNESCO, og er það
liður í þeirri viðleitni íslenskra stjórn-
valda að Ísland verði virkara í alþjóð-
legu samstarfi.
„Við erum ekki stikkfrí lítil þjóð á
hjara veraldar, við erum rík og höfum
ýmsu að miðla, ekki síst á þeim sviðum
sem UNESCO fjallar um, og okkur er
ekki siðferðilega stætt á því lengur að
vera ekki þátttakendur í þeirri hnatt-
væðingu sem nú á sér stað,“ sagði
Sveinn í viðtali við Morgunblaðið í gær.
„Við þurfum að leggja þar okkar af
mörkum.“
Í viðtalinu kemur fram að það hefur
kostað mikið átak að vinna Íslandi sæti
í stjórninni og var þar á meðal opnuð
skrifstofa í Miolliesbyggingu
UNESCO í París til að vekja sérstaka
athygli á Íslandi. Í viðtalinu segir
Sveinn Einarsson að skipað hafi verið
sérstakt „herforingjaráð“ til að skipu-
leggja baráttuna fyrir sætinu.
Starfssvið UNESCO er ákaflega
vítt. Stofnunin hefur gert baráttuna
gegn ólæsi og fáfræði að forgangsmáli.
Sveinn segir að fáfræði og fátækt skapi
enn mjög mörg vandamál í heiminum
og vegi þar tvennt þyngst: ólæsi og
mismunur kynjanna á aðgengi að námi.
Hann bendir á að 700 milljónir manna
séu ólæsar í heiminum um þessar
mundir og um 130 milljónir barna eigi
ekki vísa skólavist. Þetta er alvarlegur
vandi sem verður oft útundan á tafl-
borði alþjóðastjórnmála.
En UNESCO lætur til sín taka á
fleiri sviðum, allt frá geimrusli til verð-
mæta á hafsbotni; frá málfrelsi og
mannréttindum til rafvæðingar bóka-
og skjalasafna.
Íslendingur hefur áður setið í stjórn
UNESCO; Andri Ísaksson sat þar á ár-
unum 1983 til 1987. Á þeim tíma var
stofnunin misnotuð herfilega af ýmsum
þróunarríkjum sem fylgdu Sovétríkj-
unum að málum, með þeim afleiðingum
að starfsemi hennar nánast lamaðist og
ýmis vestræn ríki hótuðu úrsögn. Það
tókst hins vegar að bjarga æru stofn-
unarinnar og átti Spánverjinn
Federico Mayor þar stóran hlut að
máli. Þótt allar stofnanir eigi til að
verða þunglamalegar gegnir UNESCO
mikilvægu hlutverki, bæði í að taka á
vandamálum okkar tíma á sínu sviði og
breiða út, móta og þróa hugmyndir um
hvernig fara beri að því.
Ríkisstjórnin hefur lagt mikla
áherslu á að Íslendingar láti meira að
sér kveða á alþjóðavettvangi en áður.
Aukin þátttaka í friðargæslustarfi ber
því vitni og sömuleiðis sú fyrirætlan að
taka sæti í öryggisráði Sameinuðu
þjóðanna. Það er ekki hlaupið að því að
láta að sér kveða í stórri stofnun á borð
við UNESCO. Á hinn bóginn veitir seta
við stjórnvölinn á stofnun af þessu tagi
einstakt tækifæri til að skilja eftir sig
spor í þágu betri heims. Sveinn Ein-
arsson er öllum hnútum kunnugur inn-
an stofnunarinnar eftir að hafa verið
formaður íslensku UNESCO-nefndar-
innar í sjö ár. Viðtalið við hann í Morg-
unblaðinu í gær ber yfirsýn hans yfir
starfsemi hennar vitni og um leið þeim
ásetningi hans að nýta næstu fjögur ár
vel: „Við erum lítil, en getum áorkað
miklu, og verið fyrirmynd annarra ey-
þjóða eins og til dæmis í Karíbahafi –
þjóða sem líkjast okkur um margt.
Norðurlöndin hafa ætíð haft gott orð á
sér í alþjóðasamstarfi og við getum
miðlað af reynslu okkar hér heima á
þeim sviðum sem okkur hefur tekist
best upp í.“