Morgunblaðið - 25.01.2002, Síða 11

FRÉTTIR
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 25. JANÚAR 2002 11
ÓSKAR Jónsson, for-
ingi í Hjálpræðishern-
um, lést á líknardeild
Landspítalans miðviku-
daginn 23. janúar sl.
Hann fæddist í Reykja-
vík 4. júní 1916 og varð
því 85 ára gamall.
Óskar gerðist ungur
að árum foringi í Hjálp-
ræðishernum. Hann
gegndi ýmsum trúnað-
arstörfum fyrir Hjálp-
ræðisherinn á Siglu-
firði, Ísafirði, Akureyri
og Reykjavík. Hann var
um árabil yfirforingi
Hjálpræðishersins á Íslandi og Fær-
eyjum. Óskar starfaði einnig sem
Hjálpræðishersforingi í Noregi,
Danmörku og Færeyjum.
Þegar Óskar náði
eftirlaunaaldri voru
árin í þjónustu Hjálp-
ræðishersins orðin 46.
Starfi hans fyrir
hreyfinguna var samt
fjarri því lokið þrátt
fyrir þessi tímamót,
því allt þar til heilsu
hans fór að hraka á
síðastliðnu ári hefur
hann, ásamt eftirlif-
andi eiginkonu sinni,
Ingibjörgu Jónsdótt-
ur, verið mjög áber-
andi í starfi Hjálpræð-
ishersins í Reykjavík
og gegndi hann þar stöðu hermanna-
leiðtoga.
Óskar og Ingibjörg eignuðust
saman 5 börn og eru 4 þeirra á lífi.
Andlát
ÓSKAR JÓNSSON
ALÞJÓÐLEGUR gagnabanki um
mænuskaða gæti orðið að veru-
leika hér á landi innan skamms,
gangi eftir þau áform sem íslensk
stjórnvöld hafa uppi í nánu sam-
ráði við Alþjóðaheilbrigðismála-
stofnunina (WHO), Evrópuráðið
og jafnvel fleiri aðila, m.a. Land-
spítala – háskólasjúkrahús. Hug-
mynd um slíkan gagnabanka er af-
rakstur málþings um mænuskaða
sem WHO og íslensk stjórnvöld
stóðu fyrir hér á landi í júní sl. að
frumkvæði Auðar Guðjónsdóttur,
hjúkrunarfræðings og móður
Hrafnhildar Thoroddsen sem
skaddaðist á mænu í bílslysi fyrir
tæpum þrettán árum. Starfshópur,
sem skipaður var vegna málþings-
ins, er enn að og gagnabankinn er
þar meginverkefnið.
Framkvæmdastjóri WHO, Gro
Harlem Brundtland, fyrrum for-
sætisráðherra Noregs, hefur sýnt
málinu mikinn áhuga eftir að Auð-
ur sendi henni bréf á sínum tíma
og hefur hún m.a. átt samskipti við
Jón Kristjánsson heilbrigðisráð-
herra. Þá hefur Vigdís Finnboga-
dóttir, fyrrverandi forseti Íslands,
lagt málinu lið sem heiðursformað-
ur starfshópsins og Lára Margrét
Ragnarsdóttir alþingismaður hefur
einnig komið að málinu sem for-
maður félags-, heilbrigðis- og fjöl-
skyldunefndar Evrópuráðsins. Eru
góðar líkur á að ráðið leggi gagna-
bankanum til fjárframlag og til-
laga þess efnis verður væntanlega
lögð fram á vorþingi Evrópuráðs-
ins.
Framlag Auðar einstakt
Þá hafa aðilar í Bandaríkjunum
sýnt málinu áhuga og í því skyni
var staddur hér á landi í vikunni
dr. Laurance Johnston, bandarísk-
ur lífefnafræðingur, sem unnið
hefur talsvert fyrir stjórnvöld og
einkaaðila að málefnum mænu-
skaddaðra í Bandaríkjunum. Hann
átti m.a. fund með heilbrigðisráð-
herra, læknum og fleiri embætt-
ismönnum en Johnston var meðal
fyrirlesara á málþinginu í Reykja-
vík í fyrra. Hann hefur lýst sig
reiðubúinn til að stýra verkefninu
hér á landi og koma gagnabank-
anum af stað með hjálp íslenskra
lækna og tölvusérfræðinga. Dr.
Laurance Johnston sagði við
Morgunblaðið að gagnabankinn
gæti orðið spennandi upphaf að
öðru og meira, jafnvel alþjóðlegri
miðstöð um þennan alvarlega
áverka og sjúkdóma tengdum hon-
um. Hann sagði afar mikilvægt að
safna á einn stað öllum þeim upp-
lýsingum sem til væru um mænu-
skaða víða í heiminum. Koma
þyrfti á samstarfi sérfræðinga sem
stuðst hafa við mismunandi kenn-
ingar og aðferðir.
Johnston sagði megintilganginn
að gera líf þeirra bærilegra sem
skaddast hafa á mænu og lamast
af völdum slysa eða stríðsátaka.
Margir af þeim væru ungir að ár-
um og ættu langt líf framundan.
Hann sagði frumkvæði Auðar Guð-
jónsdóttur vera gríðarlega mikils
virði og í raun einstakt. Hún hefði
með áræðni sinni og áhuga ýtt
snjóbolta af stað sem stækkaði
stöðugt og vekti um leið áhuga á
Íslandi í þessu samhengi.
Í nýlegu bréfi til Evrópuráðsins,
þar sem dr. Johnston kynnti hug-
myndina frekar, kemur fram að
stofnkostnaður gagnabanka fyrsta
árið gæti verið rúmar 15 milljónir
króna. Fyrir liggur að WHO mun
ekki fjármagna verkefnið en sem
fyrr segir gæti framlag komið frá
Evrópuráðinu og jafnvel fleirum.
Helsta verkefni dr. Johnston þessa
dagana er einmitt að útvega pen-
ingana sem til þarf.
Talið er að um 11 milljónir
manna lifi með mænuskaða í heim-
inum í dag. Á Íslandi eru þeir um
80 og í Bandaríkjunum um 225
þúsund talsins. Gagnabankinn yrði
til að byrja með á Netinu og gerð-
ur almenningi aðgengilegur jafnt
sem vísindamönnum með upplýs-
ingum um nýjustu rannsóknir og
lækningaaðferðir og kostur gefinn
t.d. á spjallrás fyrir vísindamenn.
Kostirnir við að hafa slíkan gagna-
banka á Íslandi eru þeir taldir
helstir að upplýsingatækni sé í há-
vegum höfð og Ísland njóti góð-
vilja í alþjóðlegu samhengi sem
hlutlaust land.
Stefán Yngvason, sviðsstjóri
endurhæfingar á Landspítalanum
Grensási, á sæti í starfshópnum. Í
samtali við Morgunblaðið sagði
hann gagnabankann hafa gríðar-
lega þýðingu fyrir mænuskaðaða
einstaklinga og aðstandendur
þeirra, ekki síst í vanþróuðum
ríkjum. Einnig væri mikilvægt að
eiga samráð við WHO um verk-
efnið og það gæti vakið athygli vís-
indaheimsins enn frekar á Íslandi.
„Þá er ekki síður mikilvægt að
fá að taka þátt í upplýsingaöflun
sem gagnast öllum heiminum. Það
er heiður fyrir Ísland að fá að taka
þátt í slíku samstarfsverkefni með
Alþjóðaheilbrigðismálastofnuninni.
Ef niðurstaðan verður sú að Land-
spítalinn taki virkan þátt í verk-
efninu þá er það lyftistöng fyrir
vísindastarf á spítalanum og al-
þjóðleg tengsl hans,“ sagði Stefán.
Alþjóðlegur gagna-
banki um mænuskaða
í bígerð hér á landi
Samstarf fyrirhugað milli WHO, íslenskra
stjórnvalda, Evrópuráðsins og fleiri aðila
ÍSLAND er eiginlega eins og til-
raunastofa,“ segir Niels Johan Juhl-
Nielsen sem er staddur hér á landi
ásamt þrjátíu öðrum Dönum sem eru
hér til að kynna sér hvernig Neyð-
arlína, lögregla, slökkvilið og aðrir
viðbragðsaðilar á Íslandi hafa not-
fært sér fjarskiptakerfið Tetra en Ís-
lendingar hafa verið framarlega í
flokki þeirra sem nota kerfið.
„Við erum hér til að kynna okkur
hvað okkar íslensku vinir hafa gert
svo við gerum ekki sömu mistökin,“
segir hann en bætir við að auðvitað
hljóti menn að gera einhver mistök
þegar þeir taka nýja tækni í notkun.
Juhl-Nielsen er deildarstjóri hjá
slökkviliðinu í Kaupmannahöfn og
vinnur fyrir almannavarnir borgar-
innar. Hans starf er m.a. að sjá fyrir
nýjar hættur sem steðja að Kaup-
mannahöfn og nágrenni. „Það verður
einhver að hugsa um hvað gæti hugs-
anlega gerst,“ segir hann.
Hættulegir tölvuþrjótar
Aðspurður hverjar eru helstu nýju
ógnirnar sem steðja að íbúum Evr-
ópu segir hann ljóst að möguleikinn á
stórfelldum hryðjuverkum valdi
mönnum áhyggjum og það muni
varla breytast á næstu árum. Þá
mætti ekki vanmeta hættuna sem
stafar af svonefndum tölvuþrjótum
en þeir gætu unnið mikið tjón á mik-
ilvægum tölvukerfum og orkuveitum.
Að mati Juhl-Nielsen hefur sú hætta
sem af tölvuþrjótum stafar ekki náð
hámarki. Gegn slíkum ógnum dugar
á hinn bóginn lítið að beita hermönn-
um eða slökkviliði en forvarnir eru
þeim mun mikilvægari.
Í starfi sínu hefur Juhl-Nielsen
tekið þátt í mörgum alþjóðlegum
stórslysaæfingum og hann segir að í
slíkum tilfellum sé afar mikilvægt að
búa yfir góðu fjarskiptakerfi. Reynsl-
an sýni að þegar stórslys verða þá
valdi slæm fjarskipti oft talsverðum
vandræðum. „Það er bráðnauðsyn-
legt að lögregla, slökkvilið, björgun-
arsveitir og bæjaryfirvöld vinni sam-
an, en það getur oft reynst erfitt,“
segir Juhl-Nielsen. Hann hefur mikið
álit á Tetra-kerfinu og segir það
besta fjarskiptakerfi sem völ er á.
Neyðarlína, lögregla, slökkvilið og
aðrir viðbragðsaðilar hafa tekið kerf-
ið í notkun hér á landi og eins og
stendur er það notað á suðvestur-
horninu og austur í Rangárvalla-
sýslu. Önnur lönd í Evrópu sem not-
ast við kerfið eru m.a. Belgía og
Finnland.
Í fyrra ákváðu Danir að taka kerfið
í notkun og eins og fyrr segir er Juhl-
Nielsen hér á landi ásamt 30 öðrum
Dönum til að kynna sér hvernig til
hefur tekist hér á landi. Honum
finnst sérlega athyglisvert hvernig
hér hefur verið útbúin miðstöð í
Skógarhlíð þar sem saman koma allir
þeir sem koma að björgunaðgerðum.
Ekki hægt að hlera
Juhl-Nielsen segir Tetra-kerfið
hafa ýmsa kosti umfram eldri fjar-
skiptakerfi. Sérstaklega finnist lög-
reglu gott að geta komið í veg fyrir að
aðrir geti hlustað á samskipti lög-
reglunnar. Þetta hafi gert lögreglu
erfitt fyrir m.a. í Gautaborg sl. sumar
þegar óeirðarseggir gengu berserks-
gang í borginni þegar þar var haldinn
fundur leiðtoga helstu iðnríkja
heims. Óeirðaseggjunum tókst að
hlera samskipti lögreglu og gátu
þannig miðað aðgerðir sínar við það.
„Þetta kerfi gerir okkur kleift að
starfa saman á nýjan hátt og skil-
greina hvernig samvinnu lögreglu,
slökkviliðs og annarra skuli háttað.
Verði til dæmis stórslys liggur ljóst
fyrir hverjir eigi að vinna með hverj-
um, hverjir eigi að fara á vettvang og
svo framvegis,“ segir Juhl-Nielsen.
Með Tetra-kerfinu fáist jafnframt yf-
irsýn yfir allar björgunaraðgerðir,
jafnvel á milli landamæra. Umfang
slysa skipti engu máli. Kerfið gagnist
eins þegar gömul kona dettur og
meiðir sig eða ef flugvél hrapar í
miðja borg.
Hópur Dana skoðar Tetra-fjarskiptakerfið hér á landi
„Ísland er eiginlega
eins og tilraunastofa“
Morgunblaðið/Sverrir
Niels J. Juhl-Nielsen, deildarstjóri hjá slökkviliðinu í Kaupmannahöfn.
VATNIÐ sem að öllu jöfnu drýp-
ur niður í Flúðakrók austan við
Vík í Mýrdal hefur breytt um
ham og myndar nú stæðileg
grýlukerti sem slúta yfir höfðum
þeirra sem þangað leggja leið
sína. Klakalistaverkið stendur
mannanna verkum síst að baki en
víst er það hverfult og lifir varla
lengur en til vors.
Ekki er þó að sjá af veður-
spánni að vatnið brjótist úr
klakaböndunum í bráð. Enn eiga
Mýrdælingar von á frera og
frostið mun enn um sinn dingla í
Flúðakróknum.
Morgunblaðið/Jónas Erlendsson
Hverfult
klaka-
listaverk